მიშა ცუკერბერგი

არის ფილმები, რომლებიც ათჯერ მაინც უნდა ნახო. თანაც არა მხოლოდ იმისთვის, რომ ხელოვნებით დატკბე, არამედ უფრო იმ მიზნით, რომ ჩასწვდე აზრს, ამოიცნო კითხვები, რაც რეჟისორმა თავის ქმნილებაში ჩადო, და სულ ახალ-ახალი შრეები აღმოაჩინო. ასეთი ფილმები გაიძულებს, იფიქრო, გაიაზრო და არა მხოლოდ მიიღო ის, რაც რეჟისორმა თქვა, ან რის თქმაც უნდოდა. დიდი ხელოვანი ძალიან იშვიათად ამბობს მხოლოდ თავის სათქმელს ისე, რომ დიალოგისა და თუნდაც დისკუსიისთვის სივრცეს არ ტოვებდეს.

      სწორედ ასეთ შედევრებს განეკუთვნება დევიდ ფინჩერის ბრწყინვალე ფილმი “სოციალური ქსელი”. ის ბევრად უფრო ღრმაა, ვიდრე ერთი ნახვით შეიძლება ვინმეს მოეჩვენოს. მით უმეტეს არ ეძღვნება მხოლოდ “ფეისბუკს”. ეს ფენომენი რეჟისორმა მხოლოდ საბაბად გამოიყენა, რათა ამერიკელ საზოგადოებაზე ემსჯელა. საამისოდ, “ფეისბუკი” მართლაც გენიალური მიგნებაა.

      როგორც მოგახსენეთ, სათქმელზე უფრო მნიშვნელოვანი კითხვაა, რომელსაც ფინჩერი პირველივე, რეჟისორული და სცენარული თვალსაზრისით გენიალურ ეპიზოდში სვამს. სხვათა შორის, შემთხვევითი როდია, რომ სოციალურმა ქსელმა სწორედ საუკეთესო სცენარისთვის მიიღო ოსკარი, თუმცა დიდი რეჟისორის გარეშე ეს ყოველივე მხოლოდ კარგ ჩანაფიქრად დარჩებოდა.

      . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

საწყის სცენაში მარკ ცუკერბერგი მეგობარ გოგონასთან საუბრობს.  აშკარაა, რომ ეს ვაჟი ამ ქალს არა მხოლოდ ინტელექტით აღემატება (“ზოგჯერ ერთდროულად რამდენიმე თემაზე ლაპარაკობ და არც კი ვიცი, როდის რას რა ვუპასუხო”), არამედ მენტალობითაც განსხვავდება მისგან: მარკს “ტვინი ეკეტება” ელიტურ კლუბებზე. განსაკუთრებით უნდა, რაიმე ძალიან მნიშვნელოვანი გააკეთოს, რათა ჰარვარდის უნივერსიტეტის პრესტიჟულ კლუბ “ფენიქსში” მიიღონ.

“შენ აშკარად აფრენ ამ სულელურ კლუბებზე”, _ ეუბნება გოგონა, რომელიც, ჩვენებურად თუ ვიტყვით, “გოიმი” სულაც არ ჩანს, მაგრამ ეს “ელიტარისტული ვნება” არ აქვს _ “მკურნალი ექიმი გჭირდება, რომელიც წამალს გამოგიწერს, თუნდაც ის წამალი სიბრმავეს იწვევდეს”.

ცუდად შორდებიან ერთმანეთს, მარკი ჰარვარდის კამპუსში ბრუნდება და მდაბიო შურის საძიებლად საკუთარ ბლოგზე კახპას უწოდებს. შემდეგ ადგილობრივ სოციალურ ქსელს ქმნის, იქ კონკურსს აწყობს, რათა ყოფილი მეგობარი ქალი მაქსიმალურად დაამციროს სხვების თვალში(!).

დავაკვირდეთ ამ მომენტს: მისთვის ძალიან მნიშვნელოვანია ეს თემა განაზოგადოს, საჯაროდ, “სხვების თანდასწრებით” დასცინოს და ამით აშკარად ავადმყოფური, მდაბიური, კაცმა რომ თქვას, მამაკაცურად უღირსი პატივმოყვარეობა დაიკმაყოფილოს _ ქალზე ასეთი შურისძიებით.

 რეჟისორი უდიდესი ოსტატობით გვიჩვენებს, რომ მარკ ცუკერბერგი ნამდვილად გენიოსია, მაგრამ, იმავდროულად, სუსტი, ამორალური და ცხოვრებით დაკომპლექსებული ადამიანია. იქნებ გენეტიკურადაც კი:  ფილმში შემთხვევით როდი ჟღერს მისი ებრაელობის თემა, ოღონდ, ისევ და ისევ, რაფინირებულად, რათა ე.წ. “პოლიტკორექტორთა” არმიას სათქმელი არ მისცეს, მით უმეტეს, რომ ფილმის დედააზრთან მარკ ცუკერბერგის ეთნიკური წარმომავლობა მართლა არაფერ შუაშია.

“ფეისბუკის” იდეა ცუკერბერგმა თანაუნივერსიტეტელ ახალგაზრდებს მოჰპარა. მათთან საუბარში წამოცდა მთავარი, რამაც საბოლოოდ უბიძგა: “რა იქნება ახალი სოციალური ქსელის უმთავრესი სხვაობა სხვა ამგვარი ინტერნეტ-ქსელებისგან? ექსკლუზიურობა!”

სწორედ ექსკლუზიურობისკენ, ელიტისკენ, მაღალი წრისკენ ფანატიკური სწრაფვა და ამით საკუთარი კომპლექსების დაკმაყოფილების მძვინვარე ვნება მიიყვანს მარკ ცუკერბერგს ისეთ კეთილშობილ ფენომენამდე, როგორიც “ფეისბუკია”, რომელმაც წიგნის, ან ინტერნეტის გამოგონებაზე ნაკლები ზეგავლენა როდი იქონია ყოველი ჩვენგანის ცხოვრებაზე. საკმარისია ითქვას, რომ “ფეისბუკს” დღეს ნახევარი მილიარდი მომხმარებელი ჰყავს და ეს რიცხვი იზრდება.

აუცილებლად ხაზგასასმელია, რომ ცუკერბერგს (ამაზე აბსოლუტურად არავინ დაობს _ არც მისი მტერი, არც მოყვარე) ფული მართლა არ აინტერესებდა იმ აზრით, რომ ფული არ იყო მისთვის განმსაზღვრელი. მისი ნამდვილი და სულისმომკვლელი ვნება სულ სხვაა: ელიტა, ელიტის წევრობა, პრესტიჟი, ექსკლუზიურობა, გამორჩეულობა, ვიწრო წრის წევრობა და ამით სხვებზე აღმატება.

 აქ გენიისა და ბოროტების მიმართებათა ყბადაღებული თემა არ გვაინტერესებს არც ჩვენ, არც დევიდ ფინჩერს: ბევრად უფრო მნიშვნელოვანი სხვა მომენტია: რამდენად ჯანსაღია ეს თვისებები და რამდენად შეიძლება იყოს საზოგადოებრივი სიკეთის მომტანი? ამერიკისა და ცუკერბერგის შემთხვევაში, უდიდესი სიკეთე მოიტანა: მარკ ცუკერბერგი რომ ნაძირალაა და “ბავშვობის ძმაკაცი გადააგდო”, ამით “ფეისბუკი” ვერ კნინდება.

მაგრამ რა მოხდება, თუ იმავე მოტივაციისა და მენტალობის პიროვნება გამოჩნდა და თავისი ვარსკვლავთდრო დაიჭირა სულ სხვა საზოგადოებაში, სულ სხვა სოციუმში?

ჩვენც გვყავდა და გვყავს ჩვენი მარკ ცუკერბერგი _ მენტალობით მისი ტყუპისცალი, ასევე არაორდინარული, ნიჭიერი, ფანატიკურად მიზანსწრაფული. დიახ, დიახ, ჩვენი მიშა! ის მიშა, რომელიც მარკ ცუკერბერგივით ზუსტად იმ მიკროსოციუმში ჩამოყალიბდა, რომელიც ამერიკულ უნივერსიტეტებში არსებობს _ მათი ელიტარიზმითა და სოციალური დარვინიზმით.

აქვე უნდა ითქვას, რომ ამერიკის ერთ-ერთი უმთავრესი თვისება სწორედ ელიტარიზმია. ამერიკელი საზოგადოებისთვის ევროპული ეგალიტარიზმი აბსოლუტურად უცხოა და სწორედ ამიტომ ვერ იხარა იქ კომუნიზმის შხამიანმა თესლმა. 

იმ მიკროსოციუმიდანაა გამოსული ჩვენი თავკერძა და უუნაგირო მიშა. მთელი ამ წლების განმავლობაში, მისი არსობა კვლავაც იქ იყო _ “კოლუმბიის” ელიტურ კლუბებში, სადაც ოცნებობდა, პრეზიდენტ კლინტონისთვის მხარზე ხელი მოეტყაპუნებინა და აისრულა კიდეც _ დავოსში, 2004 წელს _ სხივმოსილი “ვარდების რევოლუციის” შედეგად. აქედან მოდის “გამსოფლიურებისადმი” სწრაფვა, განსაკუთრებული ყურადღება ამ თვალსაზრისით ისეთი მნიშვნელოვანი დეტალებისადმი, როგორიცაა თუნდაც ჩაცმულობა, გარეგნობა, ბოტექსი და ა.შ და ა. შ.

პეტრე მამრაძე, ვინც მიშას საკმაოდ კარგად იცნობდა, საფრანგეთის რადიოსთვის მიცემულ ინტერვიუში იხსენებს, რომ სააკაშვილს პათოლოგიური ინტერესი ჰქონდა ჩაცმულობისადმი და ყოველთვის ზუსტად გეტყოდა, ვის რა აცვია, რა ღირს და ა.შ.

ესეც ერთგვარი სოციალური მოტივატორია, რომელსაც ამერიკელი საზოგადოება ზრდის პიროვნებაში. მამრაძე მხოლოდ იმაში ცდება, რომ ამას “ფუფუნებისადმი სწრაფვას” უწოდებს. სინამდვილეში ფუფუნება მიშას არ აინტერესებდა. ვთქვათ, ოქროს უნიტაზი მას ნამდვილად არ მოხიბლავდა, მაგრამ პრესტიჟული საათის ან ბრენდული კოსტიუმის შემხედვარე ვნებით აცახცახდებოდა. იმიტომ, რომ ეს სოციალური კორელატია და არა იმდენად ფუფუნების საგანი.

ასეთი, თითქოსდა წვრილმანები იგივე ფენომენის გამოხატულებაა. უბრალოდ, ამერიკელმა საზოგადოებამ ისეთი “სოციალური ლიფტები” შექმნა, რომლებიც მარკ ცუკერბერგის მანკსა და აშკარა გადახრას უდიდეს საზოგადოებრივ სიკეთედ _ “ფეისბუკად” აქცევს.

ფილმში რამდენიმე დადებითი გმირია, რომელთა ხასიათსა და ადამიანურობას დიდი ხელოვანი ყალმის ერთი მოსმით ხატავს: კეთილშობილები, მორალურები, ძლიერები, უკომპლექსოები, ერთი სიტყვით, ზნეობისა და სიკეთის განსახიერებები, მაგრამ... დევიდ ფინჩერი აღიარებს, რომ ისინი “ფეისბუკს” ვერ შექმნიდნენ!

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

და ჩვენთვის ყველაზე საინტერესო კითხვა: რა მოხდება, თუ ცუკერბერგის მენტალობისა და სწრაფვის ადამიანი _ ასეთივე ელიტარიზმითა და “მარაქაში გარევის” მძვინვარე ვნებით _ სულ სხვა საზოგადოებაში ხვდება?

მიშა სააკაშვილს, პირველ რიგში, ის აინტერესებდა, როგორ გამოჩნდებოდა დასავლური ელიტის თვალში. ამ აზრით მისი განწყობა დიდად არ განსხვავდებოდა ცუკერბერგის მოტივისგან. არასდროს დამავიწყდება, რა მაღმერთებელი თვალებით უყურებდა ჯო ბაიდენს, როცა ამერიკის ვიცე-პრეზიდენტი თბილისში ბავშვებს ხვდებოდა. მისთვის ეს საოცნებო იდიალია, ხოლო პრესტიჟული კოსტიუმი და სათვალე _ ელიტარულობის ნიშანი, თუ გარეგნული გამოხატულება მხოლოდ.

და რა საოცრად ტრაგიკომიკური ირონიაა ბედისა, რომ სწორედ იმ მისთვის სტუდენტობიდან საოცნებო “ბი-ბი-სი”-ს ეთერში ღეჭა მოდური ჰალსტუხი “ქალამბიის” კლუბთა წევრების სახითხითოდ.

“წარმატება” და “პრესტიჟი” _ აი, მიშას საკვანძო ცნებები, მისი კოორდინატთა სისტემა! ოღონდ მნიშვნელოვანია გავიაზროთ, რომ პრიორიტეტთა ეს სისტემა საქართველოს გეოგრაფიულადაც ძალიან შორს სცდებოდა და იმ ექსკლუზიურ წრეს მოიცავდა, რომლის წევრობაზეც ოცნებობდა, რომელზეც “აბოდებდა” 1993 წელს, როცა ბრუკლინში, ნაქირავებ სოროში ცხოვრობდა და “მაკდონალდსში” დადიოდა სასადილოდ.

“სოციალური ქსელი” იმით მთავრდება, რომ ცუკერბერგი ზემოხსენებულ გოგონას კვლავ დამეგობრებას სთავაზობს. ოღონდ, ამჯერად “ფეისბუკით”. ის კი დიდხანს არ პასუხობს და ფილმის ავტორიც მაყურებლის განსასჯელად ტოვებს, უპასუხოს თუ არა, იმის გათვალისწინებით, რომ ცუკერბერგის ქმნილებაა ერთმნიშვნელოვნად უდიდესი საზოგადოებრივი სიკეთე, რაზეც აბსოლუტურად არავინ დავობს. იქნებ ქართველი “ლეიბორისტების” გარდა. 

აი, მიშამ რა მოუტანა თავის საბრალო ქვეყანას, არც ისე იოლი სათქმელია. ვისთვის როგორ. ვისთვის _ ბათუმის ცათამბჯენები და ვისთვის _ გადამწვარი კარ-მიდამო ლიახვთან, ერთი მხრივ, იუსტიციის სახლი და მეორე მხრივ, ცოცხი უკანალში, რომელიც, როგორი “დადგმულიც” არ უნდა იყოს, ნამდვილად ცოცხია და, ამ აზრით, ისეთივე სიმბოლოა, როგორც პატერ ფილიპის საათი.

დევიდ ფინჩერს კი, თუნდაც დაგვიანებული, მაგრამ მაინც უდიდესი მადლობა. მან კიდევ ერთხელ დაამტკიცა, რომ ჭეშმარიტ ხელოვნებაზე ღირებული და მნიშვნელოვანი ამქვეყნად არაფერია!

გაზეთი „პრემიერი“, გიორგი ლეჟავა

FaceBook