ათეისტური ქართული მწერლობა - სილიბისტრო თოდრიას ეროვნულ-სარწმუნოებრივი ნიჰილიზმი

სილიბისტრო თოდრიას 'ბასრი კალამი~ ყველაფერს შეეხო, ყველაფერს გადასწვდა. დიდი სიბრძნისმეტყველებით გაშიფრა სიტყვა 'საქართველო~ და გაიქილიკა ბიბლიურ ნოეზეც: 'ჩვენი სამშობლო იქა ყოფილა, / სადაც ეს ლოთი ნოე შობილა. / ფიქრობდი, მიტომ გვერქვა ქართველი, / ჩემი ქვეყანა არის ქართ ველი!~.
ს. თოდრია 'თავისებურად~, ანუ მარქს-ლენინ-სტალინის თეორიის კვალობაზე, თხზავს ათასგვარ სიბინძურეს, მაგალითად: გადმოგვცემს სვეტიცხოვლის აგების ისტორიას. როგორც ცნობილია, სვეტიცხველი დაეფუძნა შვიდ სვეტს, თუმცა სწორედ მეშვიდეს აღმართვა გაძნელდა, მთავარი სვეტისა, ნათლის სვეტისა, რომელიც მხოლოდ ანგელოზებრივი ძალით დაიძრა ადგილიდან და გახდა მირონმდინარეც. თავად ავტორი ასეთ ინტერპრეტაციას გვთავაზობს:
'რომ ყოლებოდათ დამკვრელთ ბრიგადა,
გაძნელდებოდა ეს ამრიგადა?
გადასულიყვნენ ან სოცშეჯიბრზე,
შეასკდებოდნენ განა მას ჭიპზე?~
ამ სოციალისტური წიაღსვლის შემდეგ ის წმინდა ნინოს უწოდებს 'ტვინით ღატაკების არამკითხე დედას~, ხოლო თავად ანგელოზს, რომელმაც სვეტი-ცხოველი დაძრა ადგილიდან, ასე მოიხსენიებს:
'ვნახოთ, გამოცხადდა ვიღაცა ჭაბუკი,
პირს მას ეჭირა, ეტყობა, ჩიბუხი,
რადგან არ მოსჩანდა ამ კაცის სხეული,
მთლად თუთუნის ბოლში იყო გახვეული!~
მთელი ეს ნარატივი მიზნად ისახავს რელიგიის დისკრეტიდაციას, სარწმუნოების გაშარჟებას, სიწმინდეების წაბილწვასა და წმინდანთა გამასხარავებას. თუმცა, რა გასაკვირია, სილიბისტრო თოდრია ხომ ქართველ მებრძოლ უღმერთოთა კავშირის თავმჯდომარე იყო და ყველას აძლევდა ღმერთმებრძოლეობის ცოცხალ მაგალითებს. იგი, ზოგადად, 'ქართლის ცხოვრებას~ აბდაუბდას ეძახის: 'ყოველივე ის აბდა-უბდა, / მოთხრობილია რაც 'ცხოვრებაში~, / რომლის სიყალბეს მიხვდება ბავშვი~. ს. თოდრიამ არ დაინდო არავინ, ვინც მეფე და გმირი გვყავდა, თავი კი იმით იმართლა, რომ:
'სამასზე მეტი ჩვენ მეფე გვყავდა,
სამი თუ ოთხი მეფეს თუ ჰგავდა,
სხვები კი იყვნენ ტაკი მასხრები,
მათი გაცნობით გულზე გასკდებით~.

რას უთვლიდა ძირითად ბრალდებად, ძნელი სათქმელია. კომუნისტური იდეოლოგია მეფეს ვერ იგუებდა, პროლეტარს დაეძებდა და ბოლშევიკს აღმერთებდა _ ასეთ გმირსა თუ პერსონაჟს, რა თქმა უნდა, 'ქართლის ცხოვრებაში~ ვერ იპოვიდა. ამიტომაც, ერთგან ასეთი უსუსური ბრალდება გამოთქვა:

'ჩვენს მეფეებს ხოლმე ხშირად
დაეკარგებოდათ ალღო,
ისეთ რამეს ჩაიდენდნენ,
არ იზამდა იმას ბალღი.
ამის გამო იტანჯოდა
სულ მუდამ მშრომელი ხალხი,
წელიც კი არ გავიდოდა,
არ დანგრეოდა თავს სახლი~.
უფრო კონკრეტულად თუ ვიმსჯელებთ, მოვიხმოთ რამდენიმე პასაჟი-ბრალდება მეფეთა წინააღმდეგ გამოთქმული: ვახტანგ გორგასალიც მიუღებელი აღმოჩნდა ს. თოდრიასთვის, რადგან, მისი აზრით, საუკუნეები დასჭირდა გორგასლის მიერ დაშვებული შეცდომების გამოსწორებას, კერძოდ:
'იმისთვის არის ვახტანგ საძაგი,
რომ მან ქვეყანა ნაწვავ-ნადაგი
ისეთნაირად დაანაწილა,
რომ ის შეიქმნა ჩქარა საცილო~.
დავით აღმაშენებლის მიმართ თოდრიასეული მთავარი პრეტენზია იმდენად აბსურდული და სასაცილოა, რომ, შესაძლოა, შავი ზღვა მართლაც თეთრად მოგეჩვენოს ადამიანს. მთავარი ათეისტი აღმაშენებელს 'ურწმუნოს~ უწოდებს ('ამ ურწმუნო დავით მეფის დროს~), ერთგვარად, ფარისევლობაში ადანაშაულებს, რომ 'ხალხს აპურებდნენ რწმენის საკენკით, / თვით სუქდებოდნენ ქონით და ჭენჭით~.
ავტორმა, რა თქმა უნდა, არ დაინდო დიდი თამარიც. გაუგონარი ირონიითა და ბინძური სულისკვეთებით საუბრობს მის შესახებ, უკადრებელს კადრულობს; ეჭვქვეშ აყენებს თამარის პატიოსნებას, გამოჰყავს ის კაცების ტრფიალად. თავისი სილამაზის გამო ყველას უყვარდაო და:
'აბა ვინ არის იმის თავმდები,
საქმე უმარცხოდ რომ გათავდება,
მეფე-ქალს ბუში თუ შეეძინა,
მაშინ ქვეყანა ხომ შეარცხვინა?!~
მართალია, შერთეს გიორგი რუსს, 'ორ წელზე მეტი ხელი ამ რუსმა, / როგორც უნდოდა ქალს ისე უსვა~... მერე გაეყარენ ერთმანეთს, 'თამარი დარჩა ისევ უქმაროდ, / დაქორწინება უნდა უჩქაროდ, / თორემ ის საფრთხე, რაც იყო წინეთ, / თავიდან კიდევ ვერ ავიცდინეთ~. გროტესკულ ხერხს მიმართავს ავტორი იმისთვის, რომ დასცეს დიდება და პატივი 'ქართველთა სულისდგმის, ქართველთა დედისა~ (ვაჟა-ფშაველა) და ასეთ უხამსობას წერს რუქნადინთან დაკავშირებულ ცნობილ ისტორიაზე (რუმის სულთანმა რუქნადინმა 400 000 მეომარი შეკრიბა. საგანგებო მოციქულიც გამოუგზავნა თამარს. მეფეს წერილი გადასცეს: „მე ნუქარდინ. სულტანი ყოვლისა ცისა-ქუეშისა უმაღლესი, მიმსგავსებული ძლიერებასა ანგელოზთასა, თანამდგომი ღმრთისა, მოვლინებული მოჰმედისაგან მოგიმცნობ მეფესა ქართველთასა თამარს. ყოველი დიაცი რეგუენია და შენ გიბრძანებია ქართველთა აღებად ჱრმალთა და ღმრთისაგან საყუარელისა ისლემთა ერისა დაჱოცად მუსულმანთა. და კუალად ნათესავსა ზედა თავისუფალსა დადებად ხარკი ყმებური. და აწ მე მოვალ, რათა უსაჯო სამართალი სახლსა სპარსთასა და განგწუართო შენ და ერი ეგე შენი არაოდეს კადრებად აღებად ჱრმლისა, რომელი ღმერთსა ჩუენდა უბოძებია. ხოლო ცხოვნებით იგი ოდენ ვაცხოვნო, რომელმან უწინარეს მოსლვისა ჩემისა თაყუანისმცეს წინაშე კარვისა ჩემისა და აღიაროს ქადაგება მოჰამად მოციქულისა, და უარ ყოს სჯული შენი და ჱელითა თჱსითა იწყოს წინაშე ჩემსა ლეწად ჯუარისა, რომლისა მიმართ დაგიცთ ცუდი სასოება, და აწ მოელოდი ნაცვალსა ჩემსა, რომელი შეამთხჱე სპარსთა.“ რუქნადინის ელჩს თამარისათვის უღირსი სიტყვებით მიუმართავს: „უკეთუ მეფემან თქუენმან დაუტეოს სჯული, იპყრას სულტანმან ცოლად; და უკეთუ არა დაუტეოს სჯული, იყოს ხარჭად სულტნისა“. ამ სიტყვებით შეშფოთებული ზაქარია მხარგრძელი თურმე წამოდგა „და უხეთქა ჱელითა პირსა, და ვითარცა მკუდარი დაეცა და იდვა“):
'ზემოთ ვთქვი _ სულთან ნუქარდინ
თამარს თუ როგორ ექადდა,
ის ხასად მას გაიხდიდა,
თუ ნებით არ ჩაიხდიდა~.
ს. თოდრიამ, მეფეებთან ერთად, არ დაინდო ერისთავებიც და წყევლა-კრულვა შეუთვალა მათ:
'როგორ იქნება არ ვახსენო ერისთავები,
დღეები ადგა ხალხს ვისგანაც მუდამ შავები,
გაუხმეთ ბარემ სამუდამოთ მაგათ თავები!~.
რა შეფასება უნდა მიეცეს ასეთ გამოვლენას ლიტერატურის ისტორიაში, ვის წისქვილზე ასხამდა წყალს წიგნის ავტორი, რა იყო მისი მთავარი მიზანდასახულება? _ რა თქმა უნდა, ყველაფერი განპირობებული იყო 'პარტიის გენერალური ხაზის~ ერთგულებით და კომუნისტური კონტექსტიდან ამოვარდნილი ამ წიგნში არაფერია. ანტირელიგიური სატირიდან ანტიეროვნულ დისკურსამდე არ იყო დიდი გზა გასავლელი. 'ქართლის ცხოვრების~ სატირად ქცევა, ყველაფრის გაყალბება და წაბილწვა ბოლშევიკური სულისკვეთების გამოხატულება იყო, დასტური იმისა, რეალურად რას ემსახურებოდა ეს იდეოლოგია, როგორ ნერგავდა უსამშობლო ადამიანის კონცეპტს, როგორ უწევდა პროპაგანდას წარსულისგან მოწყვეტასა და გაუცხოებას, ისტორიის უარყოფას. ს. თოდრიას 'ქართლის ცხოვრება~ ლიტერატურული დოკუმენტია იმისა, რომ პარტიულ საბჭოთა ლიტერატურას, კერძოდ, პროლეტარულ მწერლობას, არ შეეძლო შეექმნა სამშობლოს სიყვარულის დისკურსი, ამიტომ იყო ის ანტიეროვნული და, შესაბამისად, ანტისახელმწიფოებრივი!
საბა მეტრეველი, გაზეთი ”პრემიერი”, #46 (24 ივლისი - 30 ივლისი, 2014წელი)

FaceBook