სერგო ჩიხლაძე: “რეპროდუქციული ჯანმრთელობის საკითხებზე საუბარი აღიქმება, როგორც საუბარი სექსზე”

”პრემიერს" ესაუბრა მედიცინის დოქტორი, აშშ-ის ტულენის უნივერსიტეტის ჯანდაცვის პოლიტიკის მართვის სპეციალისტი, ჰ. ჰამფრის სტიპენდიატი სერგო ჩიხლაძე.

- ხშირად საუბრობენ საქართველოში სექსუალური აღზრდის აუცილებლობაზე, თუმცა ამას რიგი პრობლემები მოჰყვება. საბოლოოდ ვერ მოხდა შეთანხმება, ეს უნდა იყოს სასკოლო საგანი თუ სხვა გზით უნდა მოხდეს ამ განათლების მიღება. როგორ ფიქრობთ, არის თუ არა ეს აუცილებელი და როგორ?

- დავიწყოთ იქიდან, რა მოიაზრება სექსუალურ აღზრდაში.  ძალიან ხშირად ჩვენთან სექსუალური აღზრდა გაიგივებულია მხოლოდ სექსთან, და როგორც ყველაფერი სექსთან დაკავშირებული ქართველ საზოგადოებაში, მათ შორის, სექსუალური აღზრდაც, ტაბუდადებული თემაა. სამწუხაროა ის ფაქტი, რომ დღემდე მიდის მსჯელობა, საჭიროა თუ არა მოზარდებისთვის სექსუალური აღზრდა, მაშინ როდესაც მთელი განვითარებული სამყარო თანხმდება ამ საკითხში, რომ საჭიროა. და არამარტო თანხმდება, უკვე დიდი ხანია ქმედითი ნაბიჯებიც გადადგმული აქვთ.

სექსუალური განათლება და  უფრო ფართო ცნება რომ ვიხმაროთ, რეპროდუქციული ჯანმრთელობის საკითხებზე განათლება მოიცავს ისეთ თემებს, როგორებიცაა ცხოვრების ჯანსაღი წესი, კომუნიკაციური უნარები, სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებები, აივ/შიდსი, ქალისა და მამაკაცის რეპროდუქციული სისტემების აღწერილობა, ოჯახის დაგეგმვის მეთოდები, გენდერული იდენტობა, აბსტინენცია, პასუხისმგებლობები და მოვალეობები, ოჯახის შიგნით როლების გადანაწილება და სხვ. ეს თემა მოიცავს, ასევე, ჯანმრთელობის უფლებების საკითხსაც. ასე რომ, როგორც ხედავთ, ეს საკმაოდ ფართო და მრავლისმომცველი თემაა. და რატომ უნდა იყოს მიუღებელი ვინმესთვის ამ თემების სწავლება მოზარდებისთვის, დღემდე გამოცანად რჩება ჩემთვის.

საერთოდ, ჩემი აზრით, პრობლემა არის ის, რომ ჩვენი საზოგადოება ნაკლებად განათლებულია ამ საკითხებში და ალბათ, ეს მიუღებლობაც აქედან მოდის. არსებობს უამრავი მითი, სტერეოტიპი და ფობია, როდესაც საუბარი ეხება სექსუალურ აღზრდასა და განათლებას. საჭიროა ამ მითებისა და სტერეოტიპების აღმოფხვრა, რის გაკეთებაც მხოლოდ ისევ და ისევ განათლების მიწოდებით მოხერხდება.

ხშირად ისმის საკითხი, სად უნდა მოხდეს ამ განათლების მიწოდება, ვის მიერ, ან რა დოზით და რა ასაკში? სხვათა შორის, ორიოდე წლის წინათ ჩატარდა ასეთი კვლევა მასწავლებლებს, მშობლებსა და მაღალი კლასების მოსწავლეებს შორის. მიზანი იყო, შეგვესწავლა, ზოგადად, რა ცოდნა იყო ამ საკითხებზე და რა საჭიროებებს ხედავდნენ ამ თემებთან დაკავშირებით კვლევის ზემოაღნიშნული მონაწილეები. კვლევა ჩაატარა ორგანიზაცია “თანადგომა - საინფორმაციო სამედიცინო ფსიქოლოგიურმა ცენტრმა”, კვლევა საკმაოდ მასშტაბური იყო და მოვიცავით თითქმის ყველა რეგიონი და საქართველოში არსებული სკოლების ათი პროცენტი. საკმაოდ სავალალო შედეგები მივიღეთ ცოდნის მხრივ. არის რეპროდუქციული საკითხების შესახებ ცოდნის საგრძნობი დეფიციტი, როგორც მასწავლებლებში, ასევე მშობლებში და რა თქმა უნდა, მოზარდებშიც.

საინტერესო დასკვნები გავაკეთეთ საჭიროებების შესახებ. გამოვლინდა, რომ, როდესაც საკითხი ეხებოდა, ვინ უნდა ასწავლოს და მიაწოდოს ინფორმაცია ამ თემებზე, ხდებოდა პასუხისმგებლობების სხვაზე გადაბარება. მშობლები ახდენდნენ ამის დელეგირებას მასწავლებლებზე, რომ სექსუალურ და რეპროდუქციულ საკითხებზე ინფორმაციას სკოლაში უნდა აწვდიდნენ, და პირიქით, მასწავლებლები თვლიდნენ, რომ ამის სწავლება ოჯახში უნდა ხდებოდეს. ნათელი იყო, რომ ორივე მხარე გაურბის ამ პასუხისმგებლობას. მიზეზი ისევ და ისევ არის ის, რომ თაობების მანძილზე არ ხდებოდა ამ განათლების მიწოდება და შესაბამისად, როგორც ოჯახებში, ასევე, სკოლებში არის დეფიციტი ამ განათლების და ასევე, დეფიციტი იმ ადამიანებისა, ვისაც შეუძლია ეს საკითხები სკოლებში ასწავლოს. და რაც მთავარია, რეპროდუქციული ჯანმრთელობის საკითხებზე საუბარი აღიქმება, როგორც საუბარი სექსზე და ამიტომ, როგორც მასწავლებლებს, ასევე მშობლებსა და მით უმეტეს, მოზარდებს უჭირთ და ეუხერხულებათ ამ თემებზე საუბარიც კი.

თუმცა, საბოლოო ჯამში, მივიღეთ მეტად საყურადღებო შედეგი, რომ კვლევის თითქმის ყველა მონაწილე თანხმდებოდა, რომ საჭიროა მოზარდებთან ამ თემებზე საუბარი. მას შემდეგ, რაც განემარტათ, რას გულისხმობდა სექსუალური განათლება და რა სარგებლობის მოტანა შეუძლია მას მოზარდისთვის, რეპროდუქციული ჯანმრთელობის საკითხებზე სწორი ფორმატითა და დროულად მიწოდებული ინფორმაცია მისაღები აღმოჩნდა იმ მშობლებისთვის და მასწავლებლებისთვისაც კი, რომლებიც საკმაოდ სკეპტიკურად იყვნენ განწყობილები ამ თემებისადმი.

- საქართველოში არიან ამ საგნის სპეციალისტები?

- რა თქმა უნდა, არიან. არიან მეტად კომპეტენტური სპეციალისტები  და სხვადასხვა არასამთავრობო ორგანიზაციები, რომლებიც ამ საკითხებზე მუშაობენ. სხვათა შორის, უკვე შექმნილია რამდენიმე ასეთი  სხვადასხვა კურიკულუმი, სასწავლო გეგმა და ა შ. სხვათა შორის, ახლა ვმუშაობთ სპეციალურ სახელმძღვანელოზე მშობლებისთვის, თუ როგორ უნდა ესაუბრონ სექსუალურ და რეპროდუქციულ საკითხებზე თავიანთ შვილებს. ეს იქნება, თუ არ ვცდები, პირველი მსგავსი სახელმძღვანელო ქართულ ენაზე გამოცემული. საგულისხმოა, ასევე, ის ფაქტი, რომ განათლების სამინისტროს პერიოდულად აქვს მცდელობები, რაღაც სახით დანერგოს რეპროდუქციული განათლება სკოლებში, მოწვეული იქნა მრავალი მრგვალი მაგიდა, ექსპერტთა შეხვედრები, შეიქმნა სამუშაო ჯგუფები, მაგრამ საბოლოოდ მაინც ვერ მოხერხდა პოზიციების შეჯერება და ამ განათლების ჯეროვნად დანერგვა სკოლებში. მიმდინარეობდა და მიმდინარეობს სხვადასხვა პროექტები, რომლის ფარგლებშიც ხდება სკოლებთან ურთიერთობები და ხდება ამ თემაზე ინფორმაციის მიწოდება მაღალი კლასების მოსწავლეებისთვის და ასევე, მასწავლებლებისთვის. ხშირად ყალიბდება საკმაოდ კარგი, ხანგრძლივი პარტნიორობა ცალკეულ სკოლებთან და მასწავლებლებთან. ხშირად სკოლის დირექცია იწვევს ხოლმე ამ თემებზე მომუშავე ორგანიზაციებსა და ექსპერტებს, რათა ჩაატარონ ტრენინგები და საგანმანათლებლო შეხვედრები მოზარდებთან. რაც თავისთავად კარგია, მაგრამ ეს ზღვაში წვეთია. ამის მასშტაბურად განსახორციელებლად საჭიროა მხოლოდ ნება და სისტემური მიდგომა, რაშიც სახელმწიფომ უნდა ითამაშოს წამყვანი როლი. მე საერთოდ არ მიყვარს ყველაფრის სახელმწიფოზე გადაბარება ან გადაბრალება, მაგრამ არის გარკვეული მიმართულებები, რომელთა განვითარებასა და დანერგვაზეც სახელმწიფომ უნდა აიღოს ინიციატივა. თუ ჯანდაცვა და განათლება ჩვენი სტრატეგიული პრიორიტეტია, მაშინ სახელმწიფო უნდა იყოს ინიციატორი ამ საკითხების პრაქტიკაში დანერგვისა. მით უმეტეს, რომ სექსუალური განათლების აუცილებლობა მთელ მსოფლიოში აღიარებულია და სწავლების სხვადასხვა მეთოდები ყველა განვითარებულ ქვეყანაშია დანერგილი. გარდა ამისა, ამის აუცილებლობა და საჭიროება დასტურდება, როგორც უკვე გითხარით, საკუთარი, ანუ საქართველოში ჩატარებული კვლევებით.

მესმის, რომ შეიძლება ამ თემას ბევრი მოწინააღმდეგე ჰყავდეს, გამომდინარე ისევ და ისევ იმ ცრუ წარმოდგენებიდან, ფობიებიდან და დაბალი განათლების დონიდან რაც საზოგადოებაში არსებობს ამ თემებზე. მით უმეტეს, საზოგადოებაში, სადაც ჯერ კიდევ არიან ადამიანები, რომლებსაც უნდა უმტკიცო რომ სხვა ადამიანის დისკრიმინაცია კანის ფერის, სქესის, ეროვნების, სექსუალური ორიენტაციის, ჯანმრთელობის მდგომარეობის ან სხვა რამე ნიშნის მიხედვით არის ცუდი და დაუშვებელი. თუმცა, მაინც ვფიქრობ, რომ თანმიმდევრული და სწორი ინფორმაციის მიწოდებით, რას ნიშნავს სექსუალური განათლება და აღზრდა, შესაძლებელია ყველაზე მეტი სკეპტიკოსის დარწმუნებაც კი. უბრალოდ, საჭიროა ამაზე ხშირად, საჯაროდ საუბარი და კარგი იქნება, თუ ამ თემებზე ამ საქმის ექსპერტები და სპეციალისტები ისაუბრებენ.

- რა ასაკიდან უნდა მიიღოს ბავშვმა სექსუალური განათლება?

- სექსუალური და, მე ვიტყოდი, რეპროდუქციული ჯანმრთელობის საკითხებზე განათლების მიწოდება უნდა ხდებოდეს დოზირებულად, დაწყებული ადრეული სასკოლო ასაკიდან. კიდევ გავიმეორებ და ვიტყვი, რომ სექსუალური განათლება არ ნიშნავს “სექსის” სწავლებას, ეს არის ფართო თემა და გარდა სამედიცინო, ბიოლოგიური თემებისა, აქ შედის პასუხისმგებლობებისა და მოვალეობის თემა, ფსიქოლოგიური ასპექტები და მრავალი სხვა. თუ ადრეულ ასაკში შეიძლება ვესაუბროთ ბავშვს პირად ჰიგიენაზე, გარდატეხის ასაკში უკვე უპრიანია საუბარი ამ ასაკთან დაკავშირებულ ფსიქოლოგიურ და ბიოლოგიურ, ფიზიოლოგიურ ცვლილებებზე, შემდეგ უკვე უნდა ვისაუბროთ სხვადასხვა დაავადებებზე, უსაფრთხო ურთიერთობებზე, ოჯახის დაგეგმვის სხვადასხვა მეთოდებზე,  როგორც ბიჭებში, ასევე გოგონებში. 

ხშირად მომისმენია ასეთი მოსაზრება, რომ, კი ბატონო, ასწავლონ, ოღონდ ინსტიტუტში ან 17-18 წლის ასაკში, მანამდე - არა. ეს მაშინ, როდესაც მოზარდების უმეტესობა სქესობრივად აქტიურია უკვე 15-16 წლის ასაკში. ასე რომ, ამ თემებზე საუბარი უპრიანია, თანმიმდევრულად და მიზანმიმართულად მოხდეს უკვე გარდატეხის ასაკის დადგომისთანავე, როდესაც ორგანიზმში ფიზიოლოგიური ცვლილებები იწყება და მოზარდს უჩნდება უამრავი კითხვა, პირველ რიგში საკუთარ სხეულსა და საკუთარ თავზე. 

სხვათა შორის, კვლევების აბსოლუტური უმრავლესობა აჩვენებს, რომ იქ, სადაც ბავშვები სექსუალური აღზრდის კურსებს გადიან, მოზარდები სექსუალურ ცხოვრებას უფრო გვიან იწყებენ. ასევე, ეს მოზარდები უფრო პასუხისმგებლობით ეკიდებიან სექსუალურ ურთიერთობებს და ნაკლებია არასასურველი ორსულობების რიცხვი, შესაბამისად, აბორტების რიცხვიც.

შემიძლია მოგახსენოთ სულ ახალი, 2013-2014 წლებში ბრიტანეთში ჩატარებული კვლევების შედეგები, რომლებმაც აჩვენა, რომ  სქესობრივად აქტიურ 16-17 წლის მოზარდებში, რომლებსაც 14 წლის ასაკისთვის მიღებული ჰქონდათ გარკვეული ცოდნა რეპროდუქციულ საკითხებზე, გაცილებით დაბალი იყო (25%-ით) სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებების რიცხვი, ვიდრე იმ მოზარდებში, ვისაც მსგავსი განათლება არ მიუღია. არის სხვა უამრავი კვლევა ბრიტანეთში, შვედეთში, დანიაში, შეერთებულ შტატებში, რომლებიც მსგავს შედეგებს აჩვენებენ. სხვათა შორის, მართალია, შედარებით ნაკლებად მასშტაბური, მაგრამ მაინც საგულისხმოა, რომ რამდენიმე ასეთი კვლევა რუსეთშიც გამოჩნდა. ასე რომ, განათლება ამ სფეროში პირდაპირ კავშირშია სქესობრივი გზით გადამდები დაავადებების გავრცელებასთან, აბორტების რიცხვთან და უსაფრთხო სქესობრივ ურთიერთობებთან.

- როგორია საზღვარგარეთის პრაქტიკა ამ საკითხში?

- როგორც ზემოთ გითხარით, განვითარებულ ქვეყნებში სკოლებში მიმდინარეობს ამ საკითხებზე საუბარი. შეგვიძლია მოვიყვანოთ რამდენიმე მაგალითი. მაგალითად, შეერთებულ შტატებში ყველა შტატში თავისი მიდგომაა, მაგრამ ამა თუ იმ სახით ყველგან მიმდინარეობს რეპროდუქციულ საკითხებზე სწავლება. განსხვავებაა, მაგალითად, იმაში, რომ ზოგიერთ შტატში მშობლებს უთანხმებენ წინასწარ, რას ასწავლიან, ზოგიერთ შტატში არ უთანხმებენ და სავალდებულო სწავლების ნაწილია. 22 შტატში პირდაპირი მოთხოვნაა სასწავლო დაწესებულებების მიმართ, რომ მათ სასწავლო გეგმაში უნდა შედიოდეს სექსუალური განათლების საკითხები. 19 შტატში მოთხოვნაა, რომ ისწავლებოდეს აივ/შიდსთან და სქესობრივი გზით გადამდებ დაავადებებთან დაკავშირებული საკითხები. რასაკვირველია, ასევე მოთხოვნაა, რომ მიწოდებული მასალა იყოს სამედიცინო და ფსიქოლოგიური თვალსაზრისით ზუსტი, გადამოწმებული და ასაკის შესაბამისი.

ერთ-ერთი საუკეთესო მაგალითი, როგორ ხდება სექსუალური განათლების განხორციელება სკოლებში, რომელიც შემიძლია მოვიყვანო, არის შვედეთის მაგალითი, სადაც რამდენიმე წლის წინ, კოლეგებთან ერთად, სამუშაო ვიზიტით ვიყავი. იქ ჯერ კიდევ 1955 წელს დაინერგა სკოლებში სექსუალური აღზრდის საკითხების სწავლება. შვედეთის სკოლებში ამას ახორციელებს როგორც სახელმწიფო პროგრამა, ასევე, არასამთავრობო ორგანიზაციებიც. უნდა აღინიშნოს, რომ შვედეთში განსაკუთრებით ძლიერია ამ სფეროში მომუშავე არასამთავრობო სექტორი. განათლების მიწოდება იწყება მე-5, მე-6 კლასიდან და გრძელდება სკოლის დასრულებამდე. აქვე კიდევ ერთხელ განვმარტავ, რომ ინფორმაციის მიწოდება ხდება დოზირებულად, ასაკიდან გამომდინარე. იწყება გარდატეხის ასაკის თავისებურებების განმარტება და უფრო მოზრდილ კლასებში მიეწოდება ინფორმაცია უკვე სხვადასხვა დაავადებების, უსაფრთხო ურთიერთობების, გენდერის, მოვალეობებისა და პასუხისმგებლობების შესახებ.

- რა რისკები ახლავს სექსუალურ გაუნათლებლობას?

- რისკები საკმაოდ მაღალია. ეს არის არასასურველი ორსულობებისა და შესაბამისად, აბორტების მაღალი რიცხვი. მე და ჩემს კოლეგებს ხშირად გვქონია შეხება ადამიანებთან, რომლებიც, ერთი მხრივ, აბორტების წინააღმდეგ ილაშქრებენ და მის აკრძალვას მოითხოვენ ლამის  საკანონმდებლო დონეზე და მეორე მხრივ, ყველანაირ სექსუალურ განათლებას ეწინააღმდეგებიან. არადა, დიდი ხანია, დადგენილია, რომ აბორტების შემცირების ერთადერთი ეფექტური გზა ამ სფეროში განათლების ამაღლება და კონტრაცეფციის საშუალებების შესახებ ცოდნის მიღებაა. სხვა უარყოფითი შედეგები - ეს არის სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციების გავრცელება მოზარდებში. არანამკურნალევი ან დაგვიანებულად ნამკურნალები ვენერიული დაავადებები, რაც ხშირად ხდება უშვილობის მიზეზი როგორც ქალებში, ასევე მამაკაცებში. ასევე, ცალკე აღნიშვნის ღირსია ის ფსიქოლოგიური პრობლემები, რაც თან სდევს “მოუმზადებლად” სქესობრივი ცხოვრების დაწყებას და რასაც სხვადასხვაგვარი გამოვლინება შეიძლება ჰქონდეს უფრო მოგვიანებით პერიოდში. სხვათა შორის, ამაზე ძალიან აქტიურად მიდის ამჟამად კვლევები და ძალიან აქტუალური თემაა. საერთოდ, იმისთვის, თუ გვინდა რომ ფიზიკურადაც და ფსიქიკურადაც ჯანსაღი თაობა აღვზარდოთ, სექსუალური და რეპროდუქციული განათლების ქონა ერთ-ერთი მთავარი და აუცილებელი კომპონენტია. ამის დასანერგად კი აუცილებელია  სახელმწიფო და სამოქალაქო საზოგადოების აქტიური თანამშრომლობა და რაც არანაკლებად მნიშვნელოვანია, მოსახლეობის ინფორმირებულობის დონის ამაღლება. 

ლაშა ნოდია, გაზეთი „პრემიერი“ 

FaceBook