"ოცნების" უცნაური ეკონომიკა: ურისკო რისკები

რამდენიმე დღის წინ მთავრობამ კიდევ ერთი პროგრამა "დააპრეზენტა". აქვე: თუ "დააანონსა" შეიძლება, "დააპრეზენტა" რატომ არ შეიძლება? მით უმეტეს, იქ სამი "ა"-ა, ხოლო აქ _ ორი. თუმცა, ხუმრობა იქით იყოს და პროგრამა "აწარმოე საქართველოში", სხვა მრავალ ანალოგიურ პროექტთან ერთად, კიდევ უფრო აღრმავებს იმ განწყობას, რომ ყველანი ერთად ერთ დიდ გაუგებრობაში ვართ თავამოყოფილნი და გამოსავალიც (ანუ, ელემენტარულ კითხვებზე პასუხებიც) არ ჩანს.

ბუნებრივია, მთავრობას ყოველთვის აქვს საშუალება, ნებისმიერი ჟურნალისტი "ძირგამომთხრელ საქმიანობასა" და არაობიექტურობაში დაადანაშაულოს, როგორც ვახო სანაიას შემთხვევაში მოხდა, მაგრამ "რაკი ბრაზობ, მაშასადამე, მართალი არა ხარ". არგუმენტებს კი კონტრარგუმენტები სჭირდება და არა ისტერიკების მოწყობა.

      "აწარმოე საქართველოში" მართლაც წამოჭრის უამრავ კითხვას. პირველი მათგანი "მეოცნებეებს" ძალიან იოლად მოეჩვენებათ, მაგრამ მხოლოდ ერთი შეხედვით: თუ "აწარმოე საქართველოში" მართლაც ასეთი კეთილისმყოფელია, მაშინ... რატომ არ განხორციელდა ის მიშას დროს, რამ შეუშალა ხელი?  მიშას პოპულიზმს ვინმე დაასწრებდა, თუ PPR- ი ვინმემ მასზე უკეთ იცოდა?

შეგახსენებთ პროექტის არსს: სახელმწიფო ბიუჯეტი მზადაა, დაუფინანსოს ბიზნესმენებს Sturt Up--ი, ანუ ახალი საქმის დაწყება წლიური 10%-ით. ესე იგი, თუ კომერციული ბანკი სესხს გასცემს 13 ან 15 პროცენტის ოდენობით, სახელმწიფო ამ სარგებლიდან 10%-ის დაფარვას კისრულობს. გამოდის, ბიზნესმენი წლიურად მხოლოდ 3%-ს იხდის.

ამაზე კარგი, ამაზე დიდებული, ამაზე საოცნებო რა შეიძლება იყოს? თუმცა, ვიმეორებ იგივე "აბეზარ კითხვას": ასეთი და მსგავსი პროექტები მიშას დროსაც ბევრი გვსმენია; იმ 30-40 მილიონ ლარს, რაც მის განხორციელებაზე უნდა დაიხარჯოს, მიშაც მოძებნიდა როგორმე 5-მილიარდიანი ბიუჯეტიდან, უდიდესი PR-ეფექტიც ექნებოდა და დღეში სამჯერ გახსნიდა ერთსა და იმავე საწარმოს, როგორც სჩვეოდა.

ხსნიდა კიდეც, როცა ჯერ პრემიერ-მინისტრმა გილაურმა, შემდეგ პრემიერმა მერაბიშვილმა ანალოგიური პროგრამები რამდენჯერმე "დააპრეზენტეს". შეღავათიანი სესხებიც გაიცემოდა (ზუსტად ასეთი თუ არა, მსგავსი სქემებით), მაგრამ ყველა ის პროექტი, როგორც მოსალოდნელი იყო, სრული ჩაფლავებით დასრულდა. არსებითი და ყველაზე მნიშვნელოვანი ქვეკითხვაა: რატომ? იმიტომ, რომ მიშაც და დღევანდელი მთავრობაც ცდილობენ, გამოიგონონ ველოსიპედი, შექმნან "პერპეტუუმ მობილე", _ "მუდმივი ძრავი" მაშინ, როდესაც ველოსიპედი უკვე გამოგონილია, ხოლო ეკონომიკაში "მუდმივი ძრავი" ისევე არ არსებობს, როგორც ფიზიკაში:

დადგენილია, დამტკიცებული, გამოცდილია, აპრობირებულია, დადასტურებულია, შემოწმებულია იმ 500 წლის განმავლობაში, რაც არსებობს კაპიტალიზმი: საზოგადოებრივ ურთიერთობათა ეს ფორმა (მაშასადამე, საბაზრო ურთიერთობები) შეუძლებელია პირადი პასუხისმგებლობის გარეშე! თუკი ადამიანს შესთავაზებ, რომ მზად ხარ, მისი კუთვნილი რისკი სხვას გადააკისრო, ის, რა თქმა უნდა, უარს არ გეტყვის, კრედიტსაც დიდი სიამოვნებით აიღებს, ბიზნესსაც გახსნის, ოღონდ უგერგილოდ, უპასუხისმგებლოდ, მხოლოდ სწრაფი მოგების, "კუშის მოგლეჯის" ინტენციით. რა ენაღვლება, თუკი მის ნაცვლად სხვა რისკავს? ასეთია ადამიანის ბუნება იმ ეპოქიდან დაწყებული, როცა როტშილდებმა თავისი უკიდეგანო იმპერიის შენება დაიწყეს ევროპაში _ დღემდე.

უკლებლივ ყველა კრიზისი, რაც კაპიტალიზმს ბოლო ათწლეულების განმავლობაში დაემართა, მათ შორის 2008-2010 წლების კრიზისი, სწორედ იმით იყო განპირობებული, რომ სახელმწიფომ იკისრა სხვათა რისკები. მაგალითად, გადაარჩინა იპოთეკური კომპანიები, უპასუხისმგებლო ჰეჯ-ფონდები და თაღლითური საინვესტიციო ბანკები სრულ გაკოტრებას. ეს უკანასკნელნი კი, წლების განმავლობაში, უპასუხისმგებლოდ სწორედ იმიტომ იქცეოდნენ, სწორედ იმიტომ იღებდნენ სრულიად ფანტასტიკურ ვალდებულებებს, რომ იცოდნენ: საბოლოოდ სახელმწიფო გადაარჩენდათ და მათ უპასუხისმგებლობას გადასახადის გადამხდელთა ფულით დააფინანსებდა. ამავდროულად, თვითონ უდიდეს ბონუსებს იწერდნენ: მილიონებს იღებდნენ პრემიის სახით იმ კომპანიათა ტოპ-მენეჯერები, რომლებიც პირადი რისკით თავს არ იწუხებდნენ!

ვინ რისკავს საქართველოში Sturt Up--ის დაფინანსებით? კომერციული ბანკები ამგვარ ბიზნესს სწორედ იმიტომ არ აფინანსებენ, რომ დიდი რისკია. მთავრობის გადაწყვეტილებით კი, გამოდის, რისკი უნდა დაგვეკისროს ჩვენ _ გადასახადის რიგით გადამხდელებს, რომლებსაც კონკრეტულ ბიზნესთან არანაირი კავშირი არა გვაქვს და არც განგვიცხადებია თანხმობა, გვეკისრა სხვათა რისკები.

ზუსტად, ასევე, პოპულისტურად იქცეოდა მიშას ხელისუფლება, როცა ანალოგიურ პროექტებს აპიარებდა და ახორციელებდა, მაგრამ ხომ ვნახეთ, რომ არაფერი გამოვიდა, ანუ ყველა ასეთი პროგრამა ჩაფლავდა? გაუგებარია, დღევანდელი მთავრობა რატომ ატარებს იგივე პოპულისტურ ექსპერიმენტს?

ახლა შემდეგი, არანაკლებ  საინტერესო კითხვა: დავაკვირდეთ, რომ მთავრობამ ხსენებული პროგრამა მაშინ წამოიწყო, როდესაც ჯერ არ განელებულა ყიჟინა ე.წ. "თანაინვესტირების 10-მილიარდიანი ფონდის" თაობაზე. ესე იგი, ვითომ 10 მილიარდი დოლარის ფონდი არსებობს ქვეყანაში, ამ დროს კი მთავრობა ბიუჯეტიდან გამოყოფს 40 მილიონ ლარს! არ გეჩვენებათ უცნაურად? არადა ეს უცნაურობაც ძალიან იოლი ასახსნელია: ხსენებული ფონდი "თანაინვესტირების პრინციპს" სწორედ იმიტომ ეფუძნება, რომ ფონდის დამფუძნებლებს არ სურთ გარისკვა, თუკი პარტნიორი თვითონაც არ რისკავს სერიოზულად. ეს (ვიმეორებ) ორმხრივი პასუხისმგებლობის მექანიზმია. აბსოლუტურად სწორი, მიზანშეწონილი და გონივრული მექანიზმი, გამომდინარე ისევ და ისევ ადამიანის მანკიერი ბუნებიდან.

მაშასადამე, როცა მილიარდერის პირად ფულს ეხება საქმე, გარისკვა და  Sturt Up--ის დაფინანსება არ უნდა ათმილიარდიანი(!) ფონდიდან და ეს რისკები სახელმწიფო ბიუჯეტმა, ანუ ჩვენ, რიგითმა მოქალაქეებმა, უნდა ვიკისროთ?! 

კი ბატონო, დააფინანსე თვითონ შენი მილიარდებიდან, ჩვენ, რიგითმა მოქალაქეებმა, რატომ უნდა ვიკისროთ ვიღაც უცნობი ბიზნესმენის რისკები? მხოლოდ იმიტომ, რომ ის ბიზნესმენები მზად არიან, ჩვენს ხარჯზე მოიწყონ კარგი ცხოვრება? იმათ რა ენაღვლებათ?

და კიდევ ერთი კითხვა: ხელისუფლების შეცვლის წინ მუდმივად გვესმოდა ყბადაღებული "ელიტური კორუფციის" შესახებ: მიშამ დაამკვიდრა "ელიტური კორუფცია", მიშას ჰყავდა "ხელზე მიჩვეული" ბიზნესმენები და ასე შემდეგ. კი ბატონო, ზოგიერთი მონოპოლია აშკარად სახელმწიფოსა და მთავრობის მხარდაჭერით (ხშირ შემთხვევაში ძალისმიერი და საფინანსო-საპოლიციო მხარდაჭერით) მოქმედებდა, მაგრამ, თუკი რამ შეუწყობს ხელს  ელიტარულ კორუფციას დღევანდელ პირობებში, სწორედ ამგვარი პროექტები იქნება.

აბა, ვინ იტყვის უარს, 2-მილიონიანი, 3%-იანი კრედიტი გააჩალიჩოს? ვის არ ეყოლება "ახლობლები" მთავრობაში იქ "საქმის ჩასაწყობად?" კორუფციაც მაშინ  დაიწყება, თუ დაიწყება, როცა ჩინოვნიკს სუბიექტურად შეეძლება ამგვარი გადაწყვეტილების მიღება: რა თქმა უნდა, "ატკატების" სანაცვლოდ.

ისევ და ისევ ვიმეორებ ლოგიკურ კითხვას: ხომ არსებობს "10-მილიარდიანი ფონდი"? ჰოდა, დააფინანსოს ამგვარი პროექტები, რა შუაშია სახელმწიფო ბიუჯეტი? შუაში კი არა, თავშია, რაკი საკუთარი ფულით სერიოზულად გარისკვა არ უნდათ: იქ მხოლოდ და მხოლოდ "თანადაფინანსებას", ესე იგი  რისკების გაყოფას მოითხოვენ. სახელიც კი ამ პრინციპიდან გამომდინარე დაარქვეს ფონდს, რათა არავის არაფერი შეშლოდა.

რა გამოსავალი არსებობს სინამდვილეში შექმნილი კრიზისიდან? მხოლოდ და მხოლოდ იგივე ჯანსაღი, მარტივი "ველოსიპედი", რომელიც დიდი ხნის წინათ გამოიგონეს სხვა ერებმა:

1) შიდა და გარე ინვესტიციების მოსაზიდად აუცილებელი სახელმწიფოებრივი მდგრადობა და პოლიტიკური რისკების გამორიცხვა; ესე იგი, ან მეზობლებთან ურთიერთობის დარეგულირება, ბოლოს და ბოლოს, ან უსაფრთხოების რეალურ სისტემებში გაერთიანება, რაც ოდნავ უფრო არსებითი მაინც იქნება, ვიდრე ნატო-ს გენერალური მდივნის ბრტყელ-ბრტყელი, არაფრისმომცემი და დემაგოგიური განცხადებები ნატო-ს კარისკენ მიმავალი "დიდი გზის" შესახებ, რასაც იმავე ალიანსის ლიდერი უარყოფს, როცა ამბობს, რომ საქართველო, თურმე, "იმ გზაზეც კი არ დგას, რომელიც ნატო-სკენ მიდის"

2) სასამართლოს რეალური დამოუკიდებლობა და იმ ვითარების შეცვლა, როცა მოსამართლეები, ბალზაკისეული კურტიზანი ქალებივით, მზად არიან, იმას "აუწიონ ფეხები", ვინც დღეს არის ხელისუფლებაში, ხვალ კი _ ნებისმიერ ახალ ხელისუფლებას.

3) გასაღების ბაზრების მოძებნა-დამკვიდრება, რის გარეშეც საერთოდ ყველაფერი ფუჭი სისულელეა.

4) გადასახადების შემცირება, რაც პირველი სამი პირობის შესრულების შემთხვევაში, სულაც არ დაემუქრება ბიუჯეტს, ანუ სოციალურ პროგრამებს და სახელმწიფოს სხვა ვალდებულებათა შესრულებას. 

თუმცა, ეს ყოველივე, რა თქმა უნდა, ქართული პოლიტიკური კლასისთვის "ჩინურია", ანუ პასუხია იმ  კითხვებზე, რომელთა დასმასაც კი ვერ ახერხებენ.

მიხეილ გეწაძე, გაზეთი "პრემიერი"

FaceBook