“ოცნების” დასაქმების ნოუ-ჰაუ, ანუ მდგრადად უპერსპექტივო ქართული სახელმწიფო

ამჟამად ქვეყანაში ეს ორი უმთავრესი პრობლემაა - დასაქმება და განათლება, დიდი სიბრძნე არ სჭირდება იმას, რომ პირველი საკითხის გადასაჭრელად აუცილებელია, რომ მეორე წარმატებული იყოს. თავად განათლების რეფორმა “ვარდების რევოლუციის” ერთ-ერთი უმთავრესი მონაპოვარია, აღიარებს ამას თუ არა “ოცნების” ხელისუფლება. ერთიანი ეროვნული გამოცდების არსებული ფორმატი საკმაოდ წარმატებული აღმოჩნდა. ცალკე მსჯელობის თემაა, რამდენად ხარისხიანია ცალკეული უმაღლესი სასწავლებლების მიერ სტუდენტისთვის მიცემული განათლება. მაგრამ სახელმწიფოებრივ უბედურებად შეიძლება ჩაითვალოს ის გარემოება, რომ ქართველ ჩინოვნიკებსა თუ ქართული კომპანიების მესვეურებს ქართული უმაღლესი განათლებამიღებული ახალგაზრდობა დიდად არ ხიბლავთ. ამის გარდა, ვფიქრობ, რაც ყველაზე მთავარია, თავიანთი დადგენილი კრიტერიუმებით, უპირველესად, ჩრდილს აყენებენ ქართულ უმაღლეს სკოლას, ქართულ განათლებასა და მისი მიღების მსურველებს, რომ აღარაფერი ვთქვათ ქვეყნის იმიჯზე.

ორი-სამი სამინისტროსა და მათ დაქვემდებარებული უწყებების გარდა, სხვა უწყებებში ნეპოტიზმისა და პროტექციონიზმის ფაქტებზე საუბრობს ყველა, ვისაც არ ეზარება.

რაოდენ გასაკვირი არ უნდა იყოს, ამ მხრივ, არცთუ სახარბიელო ვითარებაა ქართულ ბიზნესშიც.

ლამის ყველა უწყება და კერძო კომპანია თუ პატივს დაგდებთ და კონკრეტული ვაკანსიაზე კონკურსში მონაწილეობის მისაღებად მიგიწვევთ, აუცილებლად ერთი შეხედვით მარტივი, მაგრამ ურთულესი ეტაპი უნდა გაიაროთ - ტესტირება ზოგად უნარებში. თან, მნიშვნელობა არ აქვს, მუშაობას რომელიმე ფარმაცევტულ კომპანიაში იწყებთ, სავაჭრო ობიექტსა თუ სახელმწიფო უწყებაში. ეს ახლა ქართული მოდაა. უფრო სწორად, პოზაა, რომ “ტიპები” “ვითომდა” სახელმწიფოებრივად აზროვნებენ.

ერთი მხრივ, უნდა მიიჩნიო, რომ ეს სავალდებულო ეტაპია და უწყებებსა და კომპანიებში აინტერესებთ, რამდენად ერუდირებული და განათლებულია ზოგად საკითხებში მათი შესაძლო თანამშრომელი, მაგრამ გასაკვირი აქ მხოლოდ ისაა, რომ ვაკანსიის გამომცხადებლები, მხოლოდ ბოლოს ინტერესდებიან, რამდენად პროფესიონალია კონკურსანტი კონკრეტულ სფეროში. პირველ ეტაპზე სწორედ ეს ამსგავსებს “სავაკანსიო” კონკურსებს აბსურდის თეატრს. ვთქვათ, თუ თქვენ კომპანიაში ან უწყებაში გესაჭიროებათ იურისტი, იმით კი არ უნდა დაინტერესდეთ, რამდენად ერკვევა ის იურიდიულ ნორმებში ან ფლობს უცხო ენას და ასე შემდეგ, არამედ ამოხსნა თუ არა ტესტი ზოგად უნარებში. თუ სხვა კონკრეტული კრიტერიუმი არ არის გათვალისწინებული ამ ტესტებში - გულწრფელობასა და ზოგად ერუდიციასთან დაკავშირებით, მაშინ რა გამოდის? ის, რომ ამ ტესტებში კონკურსანტის იძულებით მონაწილეობით უნდობლობა უცხადდება წარმატებულ ერთიან ეროვნულ გამოცდებს? ეს ეტაპი ხომ მათ უკვე წარმატებით დაძლიეს. რა თქმა უნდა, დემაგოგ ოპონენტებს არც იმის თქმა გაუჭირდებათ, თუ ერთხელ ჩაბარებული აქვს, მეორედ რა მოხდა რომ ჩააბაროსო. არც არაფერი, მაგრამ, თუ ეს ტესტი მის პროფესიულ საქმიანობას უკავშირდება და ვთქვათ, იმავე იურისტს კიბერნეტიკოსისთვის აუცილებელი “ზოგადი განათლება” არ უნდა მოსთხოვო. ან პირიქით, კიბერნეტიკოსი იურიდიულ ნორმებზე არ უნდა ამსჯელო.

მაგრამ ეს მაინც არ არის მთავარი პრობლემა. ყველა გამოკითხვის მიხედვით ადამიანები დასაქმების პრობლემას ნომერ პირველ საზრუნავად მიიჩნევენ.

ტესტირება ტესტირებად და რეალურად კი საქართველოში მუშაობის დაწყება ძალიან ადვილია იმ შემთხვევაში თუ საჭირო დროს, საჭირო ადგილას და საჭირო პოზაში აღმოჩნდი. მკითხველი რომ არ დავაბნიო, ალალად უნდა ვთქვა, “პოზაში” სრულებითაც არ ვგულისხმობ სხეულის საჯაროდ სათაკილო მდგომარეობას. თუმცა იქნებ ეს მე არ ვგულისხმობ და დამქირავებლები სწორედ ამას გულისხმობენ. ჯერ კერძო სექტორზე ვიტყვი ორიოდ სიტყვას. ამას წინათ, დასაქმების საიტზე HR.GE საქართველოში ერთ-ერთი ცნობილი სამშენებლო კომპანიის ვაკანსია გამოცხადდა. კრიტერიუმებში, რომელიც აშკარად “გვეუბნებოდა”, რომ დამქირავებელს დასაქირავებლად მდედრობითი სქესის კადრი სჭირდებოდა ასეთი მოთხოვნაც იყო ჩამოყალიბებული - გამოგზავნეთ ორი ფოტოსურათი, ერთი პორტრეტული და მეორე სრულად. ამ მოთხოვნის წაკითხვის შემდეგ, რომელსაც თუ დამქირავებელი განმარტავს, რომ მას მაღალფეხება ან პირიქით დაბალფეხება ასულის დასაქმება სურს სამსახურში, ან სულაც კაფანდარის ან კარგად ხორცმოსხმულის, ხომ აშკარაა, რომ დისკრიმინაციასთან გვაქვს საქმე. რეალურად დამსაქმებელი კვალიფიციურ კადრს კი არ ეძებს, არამედ “კვალიფიციურ ლამაზმანს”. თავად ამ კომპანიის ხელმძღვანელს, თუ ეს მისი უშუალო მოთხოვნა არ არის, რატომ ჰყავს სამსახურში ასეთი მაზოხისტი HR, რომელიც აგული ერისთავის დამკვეთივით სხვადასხვა პოზებში ითხოვს სამსახურის მაძიებლის ფოტოებს. ამ კონკრეტული დამსაქმებლის საქმიანობის პროფილიდან გამომდინარე, ფოტო რომ გაუგზავნონ - აგურით ხელში, ან სულაც ამ HR-ს და კომპანიის ხელმძღვანელს თავ-პირი ამტვრიონ, მკერდში ჯიგარი რომ აქვთ, იმ ქართველებმა, ხომ ახია?

მოდით, ამასაც დავანებოთ თავი. იმასაც, რომ ღრმად პატივცემული ცალკეული კომპანიები მხოლოდ ინგლისურად აქვეყნებენ თავიანთ მოთხოვნებს, თანაც უამრავი შეცდომით. იმასაც დავანებოთ თავი, რომ, როცა ერთ-ერთ ძალიან საქვეყნოდ ცნობილ ბანკში “მოთხოვნების” დასაზუსტებლად დავრეკეთ და ვკითხეთ, ბაკალავრის განათლებას ითხოვთ და მაგისტრმა რომ შემოიტანოს შეიძლება-თქო, პასუხად მივიღეთ: ცენზია, ბატონო, სხვადასხვა და თან ჩვენთან სამეცნიერო დაწესებულება კი არა, ბანკიაო. ბევრ სხვა რამესაც შევეშვათ, აზრი არ აქვს.

პრობლემის უკეთ გააზრებისთვის “პრემიერმა” ბოლო 4 თვის განმავლობაში ჩაატარა ექსპერიმენტი, რომელიც მიზნად ისახავდა, გაგვერკვია, რამდენად ითვალისწინებენ უწყებები თუ კომპანიები მათ მიერ გამოქვეყნებულ ვაკანსიებზე დაწესებული მოთხოვნებისას ცალკეული პირების შესაძლებლობებს. სახელმწიფო უწყებაში, ცალკეულ კომპანიებში, ფონდებში, არასამთავრობო ორგანიზაციებში, სულ 87-გან, ჩვენ მიერ გაგზავნილ იქნა კონკრეტული პირების განაცხადები (CV). ერთადერთი აღმოჩნდა თავდაცვის სამინისტრო, რომელმაც კონკურსში მონაწილეობის მსურველი მიიპატიჟა და ცალკეული ეტაპების გავლის შემდეგ თავაზიანად აცნობა, რომ ის არ აკმაყოფილებდა მოთხოვნილ კრიტერიუმს. სადავო არაფერი გვაქვს.

სხვა 86 ვაკანსიის გამომცხადებელს კი “გლეჯვა” CV-ს პატრონი გასაუბრებაზე არც დაუბარებია. ამ ფაქტმა ჩვენც დაგვაეჭვა, რომ უმეტეს შემთხვევაში ვაკანსიები თვალის ასახვევად ქვეყნდება, თორემ ვაკანსიის “პატრონმა” იმთავითვე იცის, კონკურსს ვისთვისაც აცხადებს.

უფრო მეტიც, საბიუჯეტო დაწესებულებსა და სახელმწიფო სტრუქტურებში ისეთი ამბავი ხდება, დედა შვილს არ აიყვანს ხელში. ამ მხრივ “ოცნების” ხელისუფლებამ მეთოდები და ტექნოლოგიები დახვეწა და ნაციონალებსაც გადაუსწრო. გახსოვთ, ალბათ, “ოცნების” არენაზე გამოჩენისთანავე პირველი ამოცანა “სისხლხორცნათესავების” დასაქმება იყო. როგორც ჩანს, ეს ეტაპი მთავრობამ საკმაოდ წარმატებულად გადალახა - არც ერთი “დიდი მეოცნების” ნათესავი დაუსაქმებელი არ დარჩა და ახლა რიგი ახლობლებსა და ნაცნობებზე მიდგა. და აი, აქ იჩინა თავი “ოცნების” საკადრო ნოუ-ჰაუმ. თითქმის ყველა სამინისტროსა და მისი სიპის მიერ გამოცხადებული კონკურსი ბლეფია და კონკურსანტების აბუჩად აგდება. ეს 12 სამინისტროსა და 25 სიპის მაგალითზე შემიძლია ვთქვა, რომელიც პირადად ან ახლობლების მეშვეობით გადავამოწმე. თითქმის ყველა ადგილზე, რომელზეც მიმდინარე წელს კონკურსები გამოცხადდა, წინასწარ იყო დანიშნული მოვალეობის შემსრულებელი, ტესტირება, გასაუბრება და მთლიანად კონკურსის ყველა პროცედურა იყო ბლეფი. რატომ? საკონკურსო თანამდებობებზე ყველგან - უკლებლივ ყველგან მოვალეობის შემსრულებლები დაინიშნნენ. მოკლედ, მექანიზმი მარტივია - ჯერ ნიშნავენ დროებით - მოვალეობის შემსრულებლად, მერე ატარებენ სიაფანდ კონკურსებს და ეს მოვალეობის შემსრულებელი - პროტეჟეები, ინიშნებიან კონკრეტულ ადგილებზე. კონკურსში მონაწილე ადამიანები კი მხოლოდ ბალასტია და პრეზიდიუმში წამოსკუპებული მინისტრების, მათი მოადგილეებისა (თითქოს სხვა საქმე არ ჰქონდეთ) თუ სხვა ჩინოვნიკების დაცინვის - “წაკაიფების” ობიექტები არიან. ამ ყველაფრის შემდეგ ამ მინისტრებსა და ჩინოსნებს ადამიანმა უნდა მოსთხოვოს რაიმე ზნეობრივი კრიტერიუმის დაცვა? ეს - რაოდენ შეურაცხმყოფლადაც არ უნდა ჟღერდეს - ამებები აშენებენ დემოკრატიულ სახელმწიფოს და გვესაუბრებიან სამართლიანობაზე? არასოდეს დაფიქრებულხართ ყველა თანამდებობის პირის ნათესავი ეგრევე როგორ ხდება “ნიჭიერი” და პროფესიონალი? როგორ ხდება, რომ ერთ სამინისტროში მუშაობენ მინისტრის მოადგილედ ქმარი და იქვე ცოლი, ან დედა და შვილი, მამა და შვილი, რძალ-დედამთილი, ნათლია და ნათლული? ამ მხრივ, ლიდერთა ლიდერი მინისტრ დარახველიძის უწყებაა.

აქვე არ შემიძლია, უბრალოდ, თავს ვერ ვიკავებ, რომ ერთი ამბავიც არ მოვყვე - რამაც გადამაწყვეტინა ამ წერილის დაწერა. ჩემს შვილთან ერთად, ამ რამდენიმე წლის წინათ ქართულ-ამერიკული უნივერსიტეტი - GAU დაამთავრა ერთმა ფრიად განსწავლულმა და ჩვენი დროისთვის იშვიათი განათლების მქონე ახალგაზრდამ. სახელსა და გვარს მხოლოდ იმიტომ არ ვწერ, რომ დამატებითი პრობლემები არ შევუქმნა მას. ამ ხნის განმავლობაში ორჯერ გაიარა სტაჟირება საზღვარგარეთ, კერძოდ სტრასბურგში, დაამთავრა მაგისტრატურა, მაგრამ რად გინდათ? რამდენიმე უცხო ენას რომ ფლობს, ჩვენი ზოგიერთი ბლუყუნა და ქართულად ვერმოსაუბრე მინისტრისგან განსხვავებით, ესეც არაფერი თითქოს? არც ის, რომ ევროპის წამყვანი უნივერსიტეტების პროფესორები არიან მისით აღფრთოვანებულნი და დღესვე სთავაზობენ სამსახურს “იქ”, მათ ქვეყანაში და მხოლოდ ოჯახური პირობები არ უწყობს ხელს, დატოვოს საქართველო. მაგრამ ვინმეს ანაღვლებს ეს ყველაფერი?

და კიდევ ერთი. ამას წინათ ერთი ახალგაზრდა საკმაოდ “პრინციპული მინისტრის” უწყებაში გახლდათ გასაუბრებაზე. სადაც კომისიის თავმჯდომარემ -  პატივცემულმა გვამმა, რომელიც ამ ქვეყნის საუბედუროდ მაღალი თანამდებობის პირია - არც მეტი, არც ნაკლები ორი კითხვა დაუსვა ამ ახალგაზრდას:

1. 2012 წელს ვინ გადაარჩინა საქართველო კატასტროფას;

2. ჩვენი უწყების ხელმძღვანელის ყველაზე დიდი მიღწევა რა არის?

კითხვების ცინიზმს, მგონი, თქვენც ხვდებით. მაგრამ მე მაინც ვკითხე, იმ ახალგაზრდას - რა უპასუხე-მეთქი? კითხვა დავიბრუნე, - “რომელ კატასტროფას გულისხმობთ?” მან მიპასუხა, - “ნაციონალებს” რომ მოეგოთ არჩევნებიო. არჩევნები ქართველმა ხალხმა მოიგო-მეთქი, მან, - “ქართული ოცნების” გარეშე რას მოიგებდა ქართველი ხალხიო. მეორე კითხვაზე რას მიპასუხებთო, - მე ვუთხარი, თქვენი მინისტრის ყველაზე დიდი მიღწევა, მინისტრი რომ გახდა, ის არის. მაგრამ მეც მაინტერესებს: თქვენი კითხვებით ჩემი პროფესიული დონე როგორ უნდა განსაზღვროთ-მეთქი. მან მომიგო, ­-  პროფესიონალიზმი არაფერს არ წყვეტს შენს ასაკში, მთავარია პოლიტიკური გემოვნებაო. მეც ავდექი და ისღა დამრჩენოდა მეთქვა, - პროფესიონალები რომ დაგჭირდებათ, მაშინ დამიძახეთ და თქვენს უაზრო გასაუბრებებზე ნუ დამიბარებთ-მეთქი.

ეს ფაქტი ამ ადამიანისა და ბევრი ახალგაზრდის ცხოვრებაში პირველი რომ იყოს, არაფერია საგანგაშო, მაგრამ ვაი რომ ეს სენად იქცა. მახსოვს 2011 წელს იუსტიციის მინისტრის ერთ-ერთმა მოადგილემ მითხრა: შენს შვილს რომ არსად დანიშნავენ, ხომ იცი და რას აწვალებ ბავშვსო. ძალიან შემრცხვა. ისევე როგორც ახლა მრცხვენია ჩემი შვილისაც და მისი მეგობრებისაც, მისი ტოლა განათლებული და წიგნიერი ახალგაზრდების. ახლა რატომ? ახლა რომ კონკურსები ცხადდება, იმას მეკითხებიან, იქნებ გავიგო ღირს, თუ არა მონაწილეობა. მეც ბოლო ერთი წელია ვეუბნები, ისე, ფორმაში ყოფნისთვის თუ მიიღებთ მონაწილეობას, თორემ მანდ უკვე გადაწყვეტილია, ვინ დაინიშნება-მეთქი. და ასეც ხდება. უარს აზრი არ აქვს, რადგან თითქმის ყველა უწყებაში არის თითო ადამიანი, ვისაც ეს პასუხი ჩემთვის ბოლო ერთი წლის განმავლობაში მინიმუმ ორ-სამჯერ უთქვამს. აქ ცალკე თემად იმას არ გამოვყოფ, რომ გასაუბრებებს მეტწილად ღარიბაშვილის “ოდეერები” ატარებენ, რომლებმაც პირველი ეტაპი - საკადრო წმენდა წარმატებით დაასრულეს, მერეც პრემიერისა თუ მთავრობის სხვა წევრების, პარლამენტარების “სისხლხორცნათესავები” წარმატებით დაასაქმეს და ახლა დიახ, დიახ, გარემოცვის დასაქმების პროგრამით არიან დაკავებულნი.

 “რისთვის ვისწავლე”. ეს ფრაზა საკმაოდ ხშირად ისმის თანამედროვე ახალგაზრდების მნიშვნელოვანი ნაწილისგან, რომლებიც უნივერსიტეტების დამთავრების შემდეგ პირველ რიგში, საკუთარი პროფესიით ცდილობენ დასაქმებას. მათ კი, ვინც ადრევე ხვდება, რომ უაზრო მარათონში ჩაებნენ, თვალი უცხოეთისკენ უჭირავთ.

პრინციპში, სხვანაირად არც შეიძლება იყოს. იქ, სადაც მეოცნებე ჩინოვნიკი ახალგაზრდას ახალგაზრდობას, სიმაღლეს, წონას, გამოხედვას პოლიტიკური სიმპათიების არქონას უწუნებს და არა ცოდნას, სადაც შეუძლიათ, გითხრან: “წადი შენი კვალიფიკაცია და განათლებაცო”, რა თქმა უნდა, იფიქრებ, რომ ქართული სახელმწიფო მდგრადად უპერსპექტივოა.

ალექსი ნოძაძე, გაზეთი „პრემიერი“

FaceBook