ლევან კალანდაძე: “აშკარად ჩანს მცდელობა, დაამკვიდრონ “საქართველოს ფოსტის” დომინანტური მდგომარეობა ბაზარზე”

“პრემიერის” კითხვებს უპასუხა ეკონომიკის ექსპერტმა ლევან კალანდაძემ:

- მოგესალმებით, ჩვენი საუბარი ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობისადმი ხელისუფლების არაჯეროვანი ყურადღებით დავიწყოთ. 2012 წელს “ქართული ოცნების” ლიდერები მნიშვნელოვან ყურადღებას ამახვილებდნენ მონოპოლიებზე ეკონომიკის სხვადასხვა სფეროებში და აცხადებდნენ, რომ აუცილებელია ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობის მიღება. გახსოვთ, ალბათ, მონოპოლიას უკავშირდებოდა იმდროინდელი განცხადებები ბენზინის ფასზე, ასევე, კრიტიკის ობიექტი იყო ფარმაცევტული ბაზარი და ა.შ. ამ ხნის განმავლობაში, იმის მიუხედავად, რომ არაერთი სპეციალისტი საუბრობს ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობის მიღების აუცილებლობაზე, ამ მხრივ არაფერი გაკეთებულა. რა ხდება, რატომ არ აწყობს ხელისუფლებას შესაბამისი კანონმდებლობის მიღება და ეკონომიკის ცალკეულ სეგმენტში მონოპოლიების მოსპობა?

- გეთანხმებით. წინასაარჩევნოდ ანტიმონოპოლიური რეგულაციის ამოქმედების აუცილებლობისა და, ზოგადად, მონოპოლიების თემა ერთ-ერთი ყველაზე აქტუალური თემა იყო იმჟამად ოპოზიციაში მყოფი დღევანდელი ხელისუფლებისთვის. მიზეზი ძალიან მარტივია. მონოპოლიები და მონოპოლისტების მაღალ სახელისუფლებო ეშელონებში მყოფ ბიუროკრატიასთან სიახლოვე კარგად “გაყიდვადი” და კარგად “შესაფუთი” თემაა წინასაარჩევნოდ. პიარული თვალსაზრისით ეს მომგებიანი თემაა და ამ დროს არც მაინცდამაინც ამომრჩეველი აქცევს ყურადღებას, რამდენად რეალისტურია პოლიტიკოსების მიერ გაცემული დაპირებები, მაგალითად, ელექტროენერგიის ან გაზის საცალო ტარიფის განახევრებასთან, საწვავის 40%-ით, მედიკამენტების ფასის საგრძნობ შემცირებასთან ან სახელმწიფოს მხრიდან მოსახლეობის მკურნალობისა და მათთვის მედიკამენტების ხარჯების 100%-იან დაფინანსებასთან დაკავშირებით. ამაზე ჩვენ არჩევნების წინ არ ვფიქრობთ. უბრალოდ, ეს ყველაფერი კარგად “გამოიყურება” და საზოგადოებისთვისაც რეალურის სასურველთან არევა ხდება. პოლიტიკოსები კი, საკმაოდ წარმატებულად იყენებენ საზოგადოების ამ მდგომარეობას.

რაც შეეხება ანტიმონოპოლიურ კანონმდებლობას. ბუნებრივია, სადავო და საკამათო არ არის, რომ არაჯანსაღი ბიზნესგარემო ქვეყანაში სწორედ მაღალი მონოპოლიური რისკებისა და ე.წ. ბიზნესის ელიტარული, ხელშეუხებელი და ხელისუფლებასთან დაახლოებული “კასტის” არსებობის გამო შეიქმნა. პრაქტიკულად ბიზნესის ყველა ის სფერო, რომელიც მეტ-ნაკლებად მაღალრენტაბელური და პერსპექტიული იყო სწორედ ამ “ელიტარული კასტის” ინტერესებისა და გავლენის ქვეშ ექცეოდა. ეს იყო ერთგვარი ორმხრივად კომფორტული მდგომარეობა, როგორც თავად ამ ტიპის ბიზნესისა თუ ბიზნესმენისთვის, ისე სახელისუფლებო მაღალჩინოსნებისთვის და მმართველი პოლიტიკური ძალისთვის. ერთნი იღებდნენ, სამუშაოდ გამარტივებულ და სხვებთან შედარებით უპირატეს რეჟიმს, მეორენი “უშრომელ” შემოსავალს როგორც პირადი, ისე პარტიული მიზნებისთვის. ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობა და რეალური ანტიმონოპოლიური რეგულაცია ამ “იდილიას” ბუნებრივად არღვევდა და გარკვეულ დისკომფორტულ გარემოებას ქმნიდა ორივე მხარისთვის. აქედან გამომდინარე, მისი ამოქმედების ინტერესი უბრალოდ არ არსებობდა.

დღეს, ხელისუფლებაში მოსვლიდან წელიწად-ნახევრის შემდეგ, როგორც იქნა, მთავრობამ მიიღო კანონი “კონკურენციის შესახებ”. მაგრამ ერთია, რომ ეს კანონმდებლობა რეალურად და სრულფასოვნად 2014 წლის ბოლომდე, ანუ კიდევ 6-7 თვე ვერ ამოქმედდება და მეორეა, რამდენად ეფექტური და რეალურ საჭიროებებსა და პრობლემებზე იქნება “მორგებული” ეს რეგულაცია და, აქედან გამომდინარე, რამდენად შედეგზე ორიენტირებული. მექმნება შთაბეჭდილება, რომ “კონკურენციის შესახებ” კანონი მთავრობამ მხოლოდ იმიტომ მიიღო, რომ კანონი, უბრალოდ, “უნდა” მიეღო და არა იმიტომ, რომ რეალურად არსებობს პოლიტიკური ნება არსებული მონოპოლიების წინააღმდეგ ეფექტური ანტიმონოპოლიური და ანტიკარტელური პოლიტიკის გასატარებლად.

- ამ ფონზე ჩვენ თვალწინ ხდება ახალი მონოპოლიების ფორმირება და არა თუ შეფარულად, არამედ საკანონმდებლო უზრუნველყოფით, მხედველობაში მაქვს “საქართველოს ფოსტის” ირგვლივ შექმნილი ვითარება. ანუ რასთან გვაქვს საქმე და რატომ არის დაინტერესებული ხელისუფლება “საქართველოს ფოსტის” მონოპოლიით?

- “საქართველოს ფოსტის” ქეისი ერთ-ერთი გამორჩეული და განსაკუთრებულია იმ თვალსაზრისით, რომ ის, ერთი მხრივ, თვალნათლივ წარმოაჩენს სახელმწიფო მოხელეთა არაკვალიფიციურობას, არაპროფესიონალიზმსა და ნაკლებკომპეტენტურობას. და მეორე მხრივ, აშკარად ჩანს სახელმწიფო მოხელეთა მცდელობა, სახელმწიფო საკანონმდებლო დონეზე, ხაზს ვუსვამ, საკანონმდებლო დონეზე დაამკვიდრონ “საქართველოს ფოსტის” დომინანტური მდგომარეობა ბაზარზე და ექსკლუზიური უფლებამოსილებით აღჭურვონ ის საფოსტო გზავნილების საქმიანობის განხორციელების პროცესში.

ანუ, მარტივად რომ ვთქვათ, საქმე გვაქვს სახელმწიფო მოხელეთა მხრიდან, ერთი მხრივ, არაპროფესიონალიზმსა და არაკომპეტენტურობასთან და მეორე მხრივ, პირდაპირ მცდელობასთან, სახელმწიფოს ხელშეწყობით შეიქმნას მონოპოლისტური სახელმწიფო კომპანია “საქართველოს ფოსტა”, რომელიც, საბოლოო ჯამში, ყველა კომპანიასა და ყველა ალტერნატიულ სერვისს ამ ბაზარზე “ჩაყლაპავს”.

ნუ, არის თუ არა “საქართველოს ფოსტის” ქეისში რომელიმე კონკრეტული სახელმწიფო მოხელის ან მოხელეთა ჯგუფის უშუალო პირადი ინტერესი ან გარკვეული ანგარება, შესაბამისი მოკვლევისა და გამოძიების გარეშე, ძნელი სათქმელია. თუმცა ის, რომ საზოგადოებაში მრავალი კითხვის ნიშანი და ეჭვი გაჩნდა ამ საკითხის გარშემო, სავსებით ლოგიკური და ლეგიტიმურია.

ახლა პირიქით, მე გეკითხებით - აწყობთ “საქართველოს ფოსტის” მესვეურებს ან მის ლობისტ სახელმწიფო ჩინოვნიკებს “კონკურენციის შესახებ” კანონმდებლობის რეალური და ეფექტური ამოქმედება?! ვფიქრობ, არა!

- გავითვალისწინოთ ის გარემოებაც, რომ, ვიდრე საკანონმდებლო ლობირებაზე დაიწყებოდა საუბარი, თუნდაც ლილოს ტერმინალში ადამიანებს აწიოკებდნენ და, ფაქტობრივად, იმათ ტვირთს, ვინც სხვა გადამზიდავის მომსახურებით სარგებლობდა, არ აბაჟებდნენ. ეს ხომ ჩვეულებრივი რეკეტი და კრიმინალია. რატომ წაახალისა ხელისუფლებამ დანაშაულის ჩამდენი კომპანიის ქმედებები?

- ზოგადად, ლოჯისტიკურ და გადამზიდველ კომპანიებთან დაკავშირებული პრობლემა კიდევ სხვა თემაა. ფოსტის ქეისისგან განსხვავებით, ამ კომპანიების პრობლემის წყარო, მათ შორის ლილოს ტერმინალსა და ფოთის პორტში, საკანონმდებლო აქტი კი არ არის, არამედ ის სიტყვიერი მითითება, რომელიც საბაჟო სამსახურებს აქვთ მიღებული და რომლის შესაბამისადაც უპირატეს მდგომარეობაშია ჩაყენებული კომპანია “მაერსკის” ტვირთები და “მაერსკის” მიერ განხორციელებული ლოჯისტიკური მომსახურება. საქართველოში მოქმედი დანარჩენი 40-ზე მეტი გადამზიდველი კომპანია დღეს რეალურად დგას გაჩერების საფრთხის წინაშე. სექტორში დასაქმებული 3000-ზე მეტი ადამიანი კი სამუშაოს დაკარგვის მოლოდინშია.

ორიოდე თვის წინ ეს 40-ზე მეტი გადამზიდველი კომპანია შეიკრიბა და ღია წერილით მიმართა ხელისუფლებას. მათ შორის პრემიერ-მინისტრს, პარლამენტის თავმჯდომარესა და ეკონომიკური პროფილის სამინისტროებს. დღეს პრობლემა ისევ პრობლემად რჩება და საკითხი კვლავ გადაუწყვეტელი და მოუგვარებელია. ეს არის საკითხი, რომელსაც “კონკურენციის შესახებ” კანონისა და კონკურენციის სააგენტოს ამოქმედება ვერ უშველის. ეს საკითხი პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღებას საჭიროებს და მხოლოდ და მხოლოდ ხელისუფლების პოლიტიკურ ნებაზეა დამოკიდებული.

რატომ ხდება ეს? პასუხი მარტივია - ისევ და ისევ იმიტომ, რომ აღნიშნული მდგომარეობა “კომფორტულია” ხელისუფლებისთვის. მათი “არგუმენტი” ასეთია - ერთ კომპანიასთან ურთიერთობა და ერთი კომპანიის საქმიანობის ადმინისტრირება უფრო მარტივია, ვიდრე 40 კომპანიასთან ურთიერთობა და მათი საქმიანობის ადმინისტრირება. რამდენად ლოგიკური და ადეკვატურია ხელისუფლების ეს ლოგიკა, საკითხის მორალურ მხარეზე რომ აღარაფერი ვთქვათ, ამის შეფასება მკითხველისთვის მიმინდვია.

- აქტიურად ვრცელდება ხმები, რომ, თუ “საქართველოს ფოსტა” საბოლოოდ “დაითრევს” ბაზარს, საქართველოს დატოვებენ DHL, TNT და სხვა უცხოური გადამზიდავები, რომ არაფერი ვთქვათ ქართული კომპანიების ძალიან ცუდ მდგომარეობაზე, რომელშიც ისინი ამჟამადაც იმყოფებიან. ეს ფაქტი ხომ შეიძლება გახდეს პრეცედენტი ნებისმიერი ინვესტორისთვის? ანუ ვგულისხმობ იმას, რომ სახელმწიფოს ასეთივე წარმატებით შეიძლება მოუნდეს სხვა სფეროშიც მონოპოლიის შექმნა, რაც ნებისმიერი ინვესტორისთვის მნიშვნელოვანი რისკის შემცველია.

- ბუნებრივია. ერთია, რომ საქართველოში მოქმედ ბიზნესს პრობლემა ექმნება, საქმიანობის შეჩერების ან მნიშვნელოვანი შეზღუდვის საფრთხის წინაშე დგანან ეს კომპანიები, არის საშიშროება ათასობით დასაქმებულმა პირმა სამუშაო ადგილი დაკარგოს და მეორე, ძალიან საშიში და სახიფათო რეციდივი - თუ აპრიორი ვაღიარებთ, რომ ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი გამოწვევა დღეს საქართველოსთვის ინვესტიციების დაბალი დონე და საინვესტიციო “შიმშილია”; და რომ ქვეყნის ეკონომიკის გასაღები და წინსვლის პირობა ინვესტიციები და აქტიური საინვესტიციო პოლიტიკაა, ამგვარი მიდგომები გრძელვადიან პერსპექტივაში აჩენს რეალურ საფრთხეს, რომ საქართველომ საინვესტიციო მიმზიდველობა დაკარგოს და ინვესტორებისთვის, როგორც ადგილობრივი, ისე უცხოელი ინვესტორებისთვის ქვეყანა საინტერესო აღარ იყოს. ეს კი ნიშნავს, რომ საქართველოს განვითარებისა და წინსვლის შანსები პრაქტიკულად ნულოვანი ხდება.

თემურ კალანდაძე, გაზეთი „პრემიერი“

FaceBook