რეჟისორმა რეზო შატაკიშვილმა “მაკბეტს” ეჟენ იონესკოს გასაღები მოარგო

ვინც იმით სუქდება, რითაც ჩვენ ვიოფლებით

ეს თეატრალური აქსიომაა _ სადაც “მაკბეტს” ახსენებენ, იქ აუცილებლად შექსპირი იგულისხმება. თუმცა აქსიომა პარადოქსის თეატრის მეტრმა, დიდმა დრამატურგმა ეჟენ იონესკომ დამცინავ თეორემად აქცია. “მაკბეტის” საკუთარი ვერსია მან მეოცე საუკუნის 70-იანი წლებში  შექმნა და თაყვანისმცემლებს კიდევ ერთი თავსატეხი გაუჩინა. პირველ რიგში იმიტომ, რომ პიესას “კომიკური მელოდრამა” უწოდა და უცნაური, დამცინავი მეტაფიზიკური ტექსტი შექმნა თანამედროვე სამყაროს ირაციონალიზმზე; ძალაუფლებით გაუმაძღარ მეფე-დედოფლებზე; მოკვეთილ თავებს შორის გამართულ ვახშმებზე; ძალადობისა და ძალაუფლების მუდმივ რითმაზე...

იონესკოს “მაკბეტის” პრემიერა თეატრისა და კინოს სახელმწიფო უნივერსიტეტში, დიმიტრი ალექსიძის სასწავლო თეატრის სცენაზე ვიხილეთ. სპექტაკლი, თბილისის მერიის დაფინანსებით, რეჟისორმა რეზო შატაკიშვილმა დადგა, რომელსაც ასევე ეკუთვნის სპექტაკლის სცენოგრაფია და მუსიკალური გაფორმება. სპექტაკლში გამოყენებულია რუსუდან ფეტვიაშვილის ადრეული გრაფიკული ნამუშევრები.

პირველი და ყველაზე მნიშვნელოვანი ისაა, რომ “მაკბეტი” რეჟისორმა სცენაზე მოულოდნელად აღმოცენებულ, მყარ და ეფექტურ პისუარებსა და მუდმივად ჰაერში გამოკიდებულ და მორყეულ სამეფო სკამს (ან უფრო დამცინავად რომ ვთქვათ “ტახტს”) შორის მოაქცია. მთავარი გზავნილი დაახლოებით ასე იკითხება _ ყველა პოლიტიკოსის სიბრიყვე ძალაუფლებისთვის ბრძოლის პირდაპირპროპორციულია. დიახ, ხელისუფალნი იცვლებიან, მაგრამ ძალადობის მეთოდები უცვლელი რჩება. ისინი ერთსა და იმავე ენაზე ლაპარაკობენ, ვითომ მნიშვნელოვან წინადადებებს, რეპლიკებსა და იმავე მონოლოგებს წარმოთქვამენ, მაგრამ მათი ნაკვალევი მხოლოდ მოჭრილი თავები და მოპარული გვირგვინებია.

იონესკოს ოცნება იყო, თეატრი “შინაგანი სამყაროს პროექციასა” და აბსურდის ფორმაში მოექცია, თუმცა ამ შემთხვევაში რეჟისორი უფრო ფსიქოლოგიური თეატრის ჩარჩოებს ირჩევს და მსახიობებიც ამავე ჟანრითა და განცდებით ირჯებიან. არადა პიესა რადიკალურად სხვა, გროტესკულ “თამაშის წესს” მოითხოვს. მეორე მხრივ, რეჟისორი ერთმანეთში შეგნებულად ურევს მნიშვნელოვანსა და მეორეხარისხოვანს, რეალურსა და ირეალურს, სიშიშვლით თამაშსა და ვრცელ, მოსაწყენ მონოლოგებს. ანუ ის “თამაშის თამაშს” გვთავაზობს.

 მინის თეატრის ვერსიაში ორი მაკბეტი ერთიანდება _ სპექტაკლი იწყება შექსპირით და მოულოდნელად თუ შემთხვევით იონესკოთი გრძელდება ეს თითქოს თეატრია თეატრში _ მსახიობების რეპერტუარში აქვთ როგორც შექსპირის “მაკბეტი”, ისე იონესკოს “მაკბეტტ”. მათ უნდათ და იწყებენ კიდეც შექსპირის თამაშს, ვიდრე ტელეფონით არ შეახსენებენ, რომ უნდა ითამაშონ იონესკოს მიხედვით. რეჟისორს მეტი სინქრონიზაციისთვის გამოყენებული აქვს ფრაგმენტები შექსპირის “მაკბეტიდან” და სცენიდან მაკბეტის მონოლოგიც გვესმის, რომელსაც ზურა ყიფშიძე ახმოვანებს.

 რეზო შატაკიშვილმა “მაკბეტში” ასევე მკრთალად, მაგრამ გასაგებად გარითმა ეროტიკა (ზოგჯერ ჰომოეროტიკა) ძალადობასთან, თუმცა შეეძლო მეტი რადიკალიზმი გამოეჩინა და რაც მთავარია, მეტი ირონიითა და გამძაფრებული გროტესკით მოეთხრო ტახტისთვის მარადიულ ბრძოლაზე.

რასაც სცენაზე ვხედავთ, ძალადობრივი, მაგრამ ყოველ დროში გასაგები სამყაროა _ მშიშარა დანკანი, გარყვნილი ლედი დანკანი, კოსტიუმში გამოწყობილი კავდორი და გლანისი, სულმოკლე მაკბეტი და ბენკო, რომლებიც ბრძოლაში თანამედროვე განგსტერებისა და კანონიერი ქურდების მეთოდებს იყენებენ. მაკოლის ხელისუფლების სათავეში მოსვლით, სამართლიანობის აღდგენის უმცირესი იმედიც ქრება _ ერთ ტირანს მეორე ცვლის, სინამდვილეში კი არაფერი იცვლება; მეორეს _ მესამე და ცხოვრება უფრო უარესი ხდება... მაკოლი ხომ პირდაპირ და გასაგებად ამბობს, ჩემს ტირანიას დასასრული არ ექნებაო.ფინალში სცენაზე დაკიდებული ბუშტებიდან წითელი ნაჭრები იყრება, პისუარები ვარდებით იფარება, ჩამოკიდებულ ბურთ-დედამიწას დანით გაფატრავენ, საიდანაც მიწა იყრება (მიწა ხარ და მიწად იქცევი!). ქუჩაში მოხეტიალე ბანდიტებიდან სამეფო ტახტამდე ძალიან ცოტა დრო და მცირე მანძილია. ალბათ, ესაა სპექტაკლის მთავარი თეზაც.

ჩვენ ისევ იონესკოს სამყაროში ვართ. მოულოდნელობის კოშმარის სექსის სტიქია ბობოქრობს: მსახურები ჩაის დაატარებენ, ადამიანის თავები ცვივა. დედოფალი მსხვერპლს ითვლის. ჯადოქრები ინტრიგებს ხლართავენ... მოკლედ, აბსურდი ზეიმობს,…ოღონდ ეგაა, ხელისუფლებისთვის დაღვრილი სისხლის რაოდენობა არ იზომება!

სპექტაკლში მთავარ როლებს ასრულებენ: ანდრია გველესიანი (მაკბეტტ), მედეა ახალაძე (ლედი დანკანი), ბექა კულიჯანაშვილი (ბენკო), გიორგი გოგუაძე (დანკანი), ნინო იოსელიანი (სეფე ქალი), ლაშა მელაშვილი (შექსპირის მაკბეტი), ნიკა ჩხაიძე (კავდორი), გიორგი იარაჯული (გლამისი), გიორგი ძაგანია (მაკოლი).

დავით ბუხრიკიძე, გაზეთი „პრემიერი“

FaceBook