გიორგი დულგეროვი: “საავტორო კინო გარკვეული ქიმიოთერაპიაა ჰოლივუდის მეტასტაზების წინააღმდეგ”

დიალექტიკა ბულგარულად

გასული წლის “საავტორო კინოს” ბათუმის მეექვსე საერთაშორისო კინოფესტივალის მხატვრული ფილმების სექციის ჟიურის თავმჯდომარე, ცნობილი ბულგარელი რეჟისორი, გიორგი დულგეროვი ამას წინათ თბილისში იმყოფებოდა. მას მჭიდრო კონტაქტები აქვს ქართულ კინოსთან, რადგან 60-იან წლებში მოსკოვის საკავშირო კინემატოგრაფიის ინსტიტუტში სწავლობდა. კარგად იცნობს და უყვარს ალექსანდრე რეხვიაშვილის, ირაკლი კვირიკაძის, ოთარ იოსელიანის, დიტო ცინცაძის ფილმები. დულგეროვის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ფილმი “ლედი ზიი” 2007 წელს წარდგენილი იყო ევროპული კინოაკადემიის _ “ფელიქსის” ნომინაციაზე. ამის გარდა, ფილმმა სარაევოს საერთაშორისო კინოფესტივალზე მთავარი პრიზი დაიმსახურა. 1996 წელს გადაღებული ფილმისთვის “ბანაკი”, გიორგი დულგეროვს ბერლინის კინოფესტივალზე “ვერცხლის დათვი” გადაეცა.

ის მიიჩნევს, რომ ბათუმის “არტ-ჰაუზის” კინოფესტივალი, სწორი მიდგომისა და ნორმალური დაფინანსების პირობებში, მნიშვნელოვან კულტურულ მოვლენად იქცევა კავკასიაში. მასთან საუბარი სწორედ გასული ფესტივალის კონტექსტის გათვალისწინებით დავიწყეთ.

_ ხომ არ მიგაჩნიათ, რომ ბათუმის კინოფესტივალის დასახელებაში სიტყვა “საავტორო” ოდნავ პრეტენზიულად ჟღერს? კინოფესტივალზე ხომ მაყურებელი სხვადასხვა ჟანრისა და სტილის ფილმებს ეცნობა.

_ არა მგონია, რადგან ფესტივალის სახელწოდებაში საავტორო კინო მნიშვნელოვან დატვირთვას ატარებს. გასულ წელს ჩვენ ვნახეთ ბევრი საინტერესო ფილმი, რომელიც გაბატონებული და წამლეკავი მეინსტრიმის წინააღმდეგაა მიმართული. ამის შესახებ ფესტივალის დღეებში დიდმა რეჟისორმა, ოთარ იოსელიანმაც იმსჯელა.

_ ...თუმცა, სხვა ფესტივალებსაც აქვთ საავტორო ფილმებზე პრეტენზია.

_ რას ვიზამთ, ეს კინოს გადარჩენის ერთადერთი საშუალებაა და ეს გარკვეულ ღირსებას მატებს ჯერ კიდევ გამოუცდელ ბათუმის კინოფესტივალს. შეცდომებსა და არაორგანიზებულობას დიდ და გამოცდილ ფესტივალებზეც ხშირად წააწყდებით. მთავარია ატმოსფეროს შექმნა, საინტერესო ფილმები, მაყურებლის ინტერესი, შეხვედრები და დისკუსიები.

_ მიგაჩნიათ, რომ კინოფესტივალს კარგი პუბლიკა ჰყავდა?

_ არ აქვს მნიშვნელობა, რას იტყვის მაყურებელი შემდეგ. უკვე ის ფაქტი, რომ დარბაზი ხშირად სავსეა, ხოლო მაყურებლის რეაქცია _ ზუსტი და ცოცხალი, ამაზე მეტყველებს. გარდა ამისა, კინოს საკუთარი ანბანი აქვს. კინოფესტივალები ხშირად იმიტომაც იმართება, რომ მაყურებელს, კარგი გაგებით, “კინოს ანბანი” შეასწავლოს. ეს, თავის მხრივ, საგანმანათლებლო ფუნქციასაც უკავშირდება. განსაკუთრებით თუ მხედველობაში მივიღებთ ინტერნეტისა და  ტელევიზიის უზარმაზარ გავლენას.

_ უნდა შეინარჩუნოს თუ არა ბათუმის კინოფესტივალმა გარკვეული კამერული ატმოსფერო, და ევროპული ფილმების ფესტივალად დარჩეს? თუ უმჯობესია, საზღვრებისა და გეოგრაფიის გაფართოება?

 _ კარგი იქნება, თუ მომავალშიც, ისევე როგორც წლევანდელ ფესტივალზე, შესაძლებელი იქნება, მაყურებელმა ნახოს როგორც დასავლური, ისე აღმოსავლური (ირანული, თურქული, კორეული) ფილმები. მაგალითად, მომეწონა ირანელი რეჟისორის, ვაჰიდ მუსაიანის “გოლჩერეჰი”, რომელიც უფრო იდეურადაა საინტერესო, ვიდრე რეჟისორული თვალსაზრისით. კარგი იქნება, თუ ფესტივალის გეოგრაფიულ კონტექსტში ასევე მოექცევა პოსტსაბჭოთა კინემატოგრაფიული სკოლებიც: უკრაინა, ბელტიისპირეთი, რუსეთი, შუა აზია. არა მაქვს მზა რეცეპტი, როგორ უნდა მოხერხდეს ამგვარი ფილმების მხატვრული კონტექსტით დაკავშირება, მაგრამ, თუ ორგანიზატორები ამას მოახერხებენ, ამით ფესტივალი მხოლოდ მოიგებს.

_ ცოტა ხნით მეოცე საუკუნეში გადავინაცვლოთ; კერძოდ, 90-იანი წლების პოსტსაბჭოთა და აღმოსავლეთ ევროპულ კინოში. განვლილი დროის მანძილზე დიდი და მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოხდა. როგორც ჰამლეტი იტყოდა, “დროთა კავშირი საბოლოოდ დაირღვა”. როგორ ფიქრობთ, კინოს თუ შეუძლია დროთა კავშირის აღდგენა?

_ საინტერესო შედარებაა! ცხადია, დროთა კავშირი კინოშიც დაირღვა. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი მოვლენა იყო ბერლინის კედლის დანგრევა და საბჭოთა კავშირის დაშლა. იყო დიდი უნგრული კინო, რომელიც დღეს კრიზისშია. დროის ცვლილებები დრამატულად აისახა პოლონურ, ჩეხურ, ბულგარულ კინოზე. საქართველოშიც რთული პოლიტიკური და სოციალური მოვლენები მოხდა. და მაინც, ჩვენს ქვეყნებში “დროთა კავშირის” დარღვევის მიზეზი უფრო თაობათა შორის კულტურული კავშირის დრამატული, მოულოდნელი გაწყვეტა გახდა. და ეს მხოლოდ ფინანსური და პოლიტიკური კრიზისის მიზეზით არ მომხდარა. არსებობდა რაღაც სხვა, შინაგანი და ეგზისტენციური მიზეზებიც, რაც აღმოსავლეთი ევროპისა და პოსტსაბჭოთა სივრცის სოციალურ თუ ფსიქოლოგიურ ცვლილებებს უკავშირდება. ნორმალურია, როდესაც ახალგაზრდა თაობა წარსულთან კავშირს კი არ წყვეტს, არამედ ორგანულად ენაცვლება მამების თაობას. ეს თანაარსებობის ლოგიკური პროცესია _ წარსულიც, აწმყოც და მომავალიც ერთდროულად არსებობს. მაგრამ, სამწუხაროდ, აღმოსავლეთი ევროპისა და პოსტსაბჭოთა ქვეყნებში გაცილებით დიდი კატაკლიზმები მოხდა...

_ მაშინ როგორ ახსნით რუმინული კინოს ფენომენს? მათაც ხომ გაიარეს ნგრევის, ანუ თაობათა კავშირის გაწყვეტის დრამა; თუმცა  ახლა შესანიშნავი ახალგაზრდა რეჟისორები ჰყავთ. კრიტიკოსები კი რუმინული კინოს რენესანსზე ალაპარაკდნენ.

_ ეს დიალექტიკის კანონს წააგავს, ანუ უარყოფის უარყოფას. კედლებისა და საზღვრების ნგრევის შემდეგ რუმინეთში მოულოდნელად გამოჩნდა ჭკვიანი და გემოვნებიანი კულტურის მინისტრი, რომელმაც ახალგაზრდა რეჟისორებს ფული და შესაძლებლობა მისცა, გადაეღოთ, რაც სურდათ. მოგვიანებით, ბუნებრივი სელექციის შედეგად ნიჭიერები გადარჩნენ. ასე გაჩნდნენ კრისტიან პუიუ თავისი სახელოვანი დრამატული აბსურდით “ბატონ ლაზარესკუს სიკვდილი”, ფლორიან შერბანის სოციალური ჟღერადობის “როცა მინდა ვუსტვენ”. დაბოლოს კრისტიან მუნჯიუ, რომელმაც კანის კინოფესტივალის მთავარი პრიზი მოიპოვა.

_ რას გვეტყვით თქვენს მშობლიურ ბულგარულ კინოზე?

_ ბულგარეთში რამდენიმე წლის წინათ მიიღეს კანონი ქველმოქმედებისა და დაფინანსების შესახებ, რამაც ოდნავ გამოაცოცხლა სიტუაცია. ახალგაზრდა რეჟისორები უფრო თავგანწირვითა და მეტი რეკლამით ცდილობენ თავის დამკვიდრებას, მაგრამ ესეც რეალობის გამოძახილია. მაგალითად, ძალიან საინტერესო ფილმებს იღებს კამენ კალევი, რომლის ფილმი გასულ წელს კანში აჩვენეს. აღსანიშნავია იადვიგა ტრიფონოვას “წერილი ამერიკაში” _ შესანიშნავი, პოეტური ფილმი. ასევე, უნდა ვახსენო ივან ჩერკელოვის “შეხვეული ნაძვის ხე”, რომელიც კარლოვი-ვარისა და სან-სებასტიანის კინოფესტივალების პრიზებით დაჯილდოვდა. სოფიაში  ყოველწლიური საერთაშორისო კინოფესტივალი ტარდება, რომელიც ევროპული ფესტივალების ასოციაციის წევრია. რაც მთავარია, ჯერ კიდევ არსებობს მაყურებელი, რომელიც საავტორო კინოს, “არტ-ჰაუზის” ფილმებს უყურებს.

_ თქვენ 60-იან წლებში მოსკოვის საკავშირო კინემატოგრაფიის ინსტიტუტში სწავლობდით და მეტ-ნაკლებად იცნობთ ქართულ კინოს...

_ ჩემთან ერთად სწავლობდნენ ვახტანგ მიქელაძე, ირაკლი კვირიკაძე, ალექსანდრე რეხვიაშვილი... ხშირად ჩამოდიოდა ოთარ იოსელიანიც, რომელიც უკვე მოკლემეტრაჟიან ფილმებს იღებდა. თუნდაც გიორგი დანელია, რომლის დრამატულმა კომედიებმა ჩემზეც გავლენა იქონია. აღარაფერს ვამბობ თენგიზ აბულაძისა და რეზო ჩხეიძის ფილმებზე. უკვე საბჭოთა კავშირის დანგრევის შემდეგ დიდი ხნის განმავლობაში არაფერი მესმოდა, თუმცა ვიცოდი, რომ ნგრევისა და კრიზისის ფონზე კინოწარმოება საერთოდ გაჩერდა, ისევე როგორც ბევრ პოსტსაბჭოთა ქვეყანაში. დაახლოებით 15 წლის წინათ ბათუმში ჩამოვედი და თავად ვიგრძენი კრიზისის “გემო”. დროთა განმავლობაში ბევრი რამ შეიცვალა, თუმცა 90-იანი წლებიდან მეხსიერებაში დამრჩა საინტერესო ფილმები _ გიორგი ხაინდრავას “ოცნებათა სასაფლაო”, ხოლო მოგვიანებით ნანა ჯორჯაძის “27 დაკარგული კოცნა”. საერთოდ, საქართველოში ისეთი დიდი და ძლიერი კინოსკოლა არსებობდა, რომ შეუძლებელია, ასე უცებ გამქრალიყო და დაკარგულიყო ყველაფერი. ორი წლის წინათ ვისბადენის კინოფესტივალზე ვნახე თემურ ბუტიკაშვილის შესანიშნავი სოციალური, ტრაგიკომიკური ფილმი “ჩამოფასებულნი”. ასევე, მომეწონა გიორგი ოვაშვილის “გაღმა ნაპირზე”. გასულ წელს კარლოვი-ვარში ფესტივალზე აჩვენეს ქეთი მაჭავარიანის “მარილივით თეთრი”, რომელიც ძალიან მომეწონა.

_ თქვენ არაფერს ამბობთ საკუთარ შემოქმედებასა და ფილმებზე? ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ფილმი “ლედი ზიი” 2007 წელს წარდგენილი იყო ევროპული კინოაკადემის ნომინაციაში...

_ დიახ, “ლედი ზიი” წარმატებული ფილმი აღმოჩნდა. სარაევოს საერთაშორისო კინოფესტივალზე მას მთავარი პრიზი გადაეცა. მანამდე 90-იან წლებში გადაღებული ფილმისთვის “ბანაკი” ბერლინის კინოფესტივალზე “ვერცხლის დათვი” გადმომცეს. ამის შემდეგ გარკვეული პაუზა ავიღე, რაც უფრო კინოსა და ზოგადად შემოქმედების გადაფასებას უკავშირდებოდა. ამჟამად კი ახალი ფილმის სცენარზე ვმუშაობ.

_ რას იტყვით საავტორო კინოსა და ჰოლივუდის მუდმივ დაპირისპირებაზე. ესეც დიალექტიკა ხომ არ არის?

_ პირდაპირ ვიტყვი, რომ ჰოლივუდთან ბრძოლა უაზრობაა. ეს არის მონსტრი, კიბო, რომლის წინააღმდეგ არ არსებობს არავითარი წამალი. გარკვეული გაგებით “ქიმიოთერაპიის” როლს საფესტივალო კინო ასრულებს, რომლის სანახავად მაინც დადის მაყურებელი. როგორც საავტორო კინო ბევრს ვერაფერს დააკლებს ჰოლივუდს, ასევეა პირიქით _ ვერც ამერიკული კინო შეძლებს დაასამაროს არტ-ჰაუზი. ამ გაგებით ნამდვილად “დიალექტიკურ სიმეტრიასთან” გვაქვს საქმე. ვიმედოვნებ, რომ ბათუმის საავტორო კინოფესტივალს შესანიშნავი პერსპექტივა ექნება... განვითარებასა და წარმატებას ვუსურვებ! ისევე როგორც თბილისის საერთაშორისო კინოფესტივალს, რომელშიც უკვე რამდენჯერმე მივიღე მონაწილეობა.

დავით ბუხრიკიძე, გაზეთი „პრემიერი“

FaceBook