ეთერ თათარაიძე: “ყველა ოჯახში გვინდა მივაკვლიოთ მთქმელების ფოტოსურათებს, ბიოგრაფიებს”

ფოლკლორის სახელმწიფო ცენტრი ახალ პროექტზე მუშაობს

 ფოლკლორის სახელმწიფო ცენტრის ახალი პროექტის შესახებ “პრემიერს” ცენტრის ზეპირსიტყვიერების მიმართულების ხელმძღვანელი ეთერ თათარაიძე ესაუბრა:

_ როგორც ცნობილია, ფოლკლორის სახელმწიფო ცენტრი ახალ პროექტზე მუშაობს და ახლი წიგნის გამოსაცემად ემზადება. თუ შეიძლება, მოგვიყევით ამ პროექტის შესახებ.

_ ამ წიგნში შევა გასული საუკუნის 1936-37 წლებში ჩაწერილი მასალა. გვაქვს სამი შემკრების _ სიმონ გუჯარაიძის, მარსაგიშვილისა და მარიამ ხუციშვილის მიერ ჩაწერილი მასალები. გუჯარაიძემ და მარსაგიშვილმა დაგვიტოვეს ზეპირსიტყვიერების 66 ნიმუში. საინტერესოა, რომ გუჯარაიძე-მარსაგიშვილის კოლექციას ერთვის გიორგი ლეონიძის არაჩვეულებრივი რეცენზია, მეტიც, მე ვიტყოდი, ძალიან საგულისხმო წერილი. მწერალი პირდაპირ ამბობს, რომ ეს არის არაჩვეულებრივი მასალა, შეკრებილი ამ ორი მოხევე შემკრების მიერ. გიორგი ლეონიძემ მათ ჰონორარად დაუწესა 500 მანეთი, მაშინ ეს თანხა ცოტა არ იყო, და სთხოვა მათ, ვისაც ამ ადამიანებთან ურთიერთობა ჰქონდა, წასახალისებლად მიეცათ 500 მანეთი, რათა გაეგრძელებინათ ამ მასალის მოპოვება-ჩაწერა. ლეონიძე აღფრთოვანებული იყო და რეცენზიაში წერს, რომ მანამდე მოხევური ხალხური ზეპირსიტყვიერების მხოლოდ რამდენიმე ნიმუში იყო გამოქვეყნებული გაზეთ “ივერიაში”, ამ კუთხის დანარჩენ მასალას კი საქართველო არ იცნობდა. მწერალი იქვე დასძენს, რომ გუჯარაიძე-მარსაგიშვილის ამ კოლექციაში, ასევე, გვხვდება ალექსანდრე ყაზბეგის ორი ლექსი. საინტერესოა, რომ საზოგადოება, სპეციალისტების გარდა, მას როგორც მხოლოდ პროზაიკოსს, ისე იცნობს. სწორედ ხალხური საზომით გაწყობილი ლექსები გვხვდება 66 ნიმუშს შორის, როგორც ხალხური ზეპირსიტყვიერების ნიმუში. ეს, რა თქმა უნდა, ლეონიძის თვალსა და გულს არ გამოჰპარვია. რაც შეეხება მესამე შემკრებს. ეს ყველაზე მნიშვნელოვანია. ეს არის მარიამ ხუციშვილი _ მოხევე გერგეტიდან, რომელმაც 20 წლისამ საგანგებოდ ისწავლა წერა-კითხვა.

_ 20 წლის ასაკში ზეპირსიტყვიერების ჩასაწერად ისწავლა წერა-კითხვა?

_ დიახ, მას ძალიან დიდი გემოვნება ჰქონდა. მარიამი გრძნობდა, რომ მის გარშემო არაჩვეულებრივი მთხრობელი იყო. ის მართლაც ნანატრ დროში ცხოვრობდა, ეს ძვირფასი მასალა ოკეანესავით იყო მის ირგვლივ. ამიტომ ისწავლა წერა-კითხვა და ზეპირსიტყვიერების ნიმუშების ჩაწერა დაიწყო. საოცარია, მაგრამ, როგორც გამოცდილი ფოლკლორისტი, ის ახდენს ამ ჩანაწერების პასპორტიზაციასაც, ურთავს გამაოგნებელ განმარტებებს. მას მთაში ოჯახი არ დარჩენია, რომ არ შესულიყო. მარიამს შვილები არ ჰყავდა და მთელი მისი შთამომავლობა ეს ჩანაწერებია. მარიამ ხუციშვილმა მართლაც მნიშვნელოვნად ძვირფასი შთამომავლობა დატოვა.

_ ამ წიგნში მხოლოდ ამ სამი შემკრების ჩანაწერები შევა?

_ იცით, რა არის? ეს შეკრებილი მასალა ემთხვევა ფოლკლორისტიკის ფუძის ჩამყრელის ვახტანგ კოტეტიშვილის შემოწირული კოლექციების დროს, ანუ ეს არის დრო, როდესაც კოტეტიშვილი პირდაპირ ავალებდა საქართველოს ყველა კუთხის წარმომადგენლებს, რომ ყველას ამ მხრივ რაღაც გაეკეთებინა და რაც შეიძლება დიდი მასალა შემოსულიყო. მასთან ერთად გვერდს ვერ ავუვლი ვახტანგ კოტეტიშვილის მეგობარს დიმიტრი არაყიშვილს, რომელიც ყოველთვის გვერდში ედგა მეგობარს. როდესაც ვახტანგი დახვრიტეს, ერთადერთმა დიმიტრი არაყიშვილმა გაბედა მის სახლში მისვლა და ობოლი ბავშვებისთვის პროდუქტის მიტანა, მაშინ როდესაც მათი გვარის ხსენებაც კი არ შეიძლებოდა და საშიში იყო. ამ ორმა ბუმბერაზმა ფოლკლორისტმა ნამდვილი საფუძვლები შექმნა ჩვენს ქვეყანაში. უნდა ვთქვა, რომ ჩვენ ჯერ კიდევ ფიქრსა და განხილვის პროცესში ვართ. იმ დროის ჯერ კიდევ უამრავი მასალა შემოდის, ამიტომ სამუშაო ძალიან ბევრია.

_ რომელი თაობისთვის იქნება ეს წიგნი განკუთვნილი და ვინ მუშაობს მასზე?

_ წიგნზე მუშაობს პროფესორი ამირან არაბული. სამუშაო, როგორც აღვნიშნე, ძალიან შრომატევადია. წარმოიდგინეთ, ეს მასალა ჩაწერილია ძველ დიალექტზე. 1936 წელს რომ იწერდნენ 95 წლის მოხუცის მონაყოლს. წარმოიდგინეთ, რა შორეულ წლებში გადავდივართ. ეს მასალა მინიმუმ საუკუნე-ნახევრისაა და ძალიან მდიდარი მასალაა. მხოლოდ ხალხური ლექსები ხომ არ არის, გვაქვს ზღაპრები, მითები, ლეგენდები, გამოცანები, ანდაზები. ამას ერთვის ლექსიკონიც. წიგნი ყველა თაობისთვისაა განკუთვნილი და ყველა დიდი სიამოვნებით წაიკითხავს. უნდა აღვნიშნო, რომ ეს იქნება მართლაც უძვირფასესი გამოცემა იმიტომაც, რომ ჩვენი უწმინდესის, კათოლიკოს-პატრიარქის ილია მეორის ბავშვობის წლების ჩანაწერებია. ამიტომ გადავწყვიტეთ, რომ უწმინდესს მივუძღვნათ, რადგან ეს მისი კუთხეა და მისი ბავშვობის დროა გაჩერებული.

_ საინტერესოა, როგორ აღმოაჩინეთ თქვენს არქივში მარიამ ხუციშვილის კოლექცია, რომელიც მანამდე დაკარგულად იყო მიჩნეული?

_ მარიამ ხუციშვილს დარჩა ძმისშვილები, რომლებსაც, ასევე, დიდი ამაგი აქვთ ზეპირსიტყვიერების განვითარებაში. გულნაზ ხუციშვილი ყოველთვის გვეუბნებოდა, რომ მამიდამისმა შეკრიბა ძალიან დიდი მასალა, მაგრამ ის უკვალოდ გაქრა. ჩვენც ვიცოდით, რომ არსებობდა ეს კოლექცია, მაგრამ სად იყო, არავისთვის არ იყო ცნობილი. მას შემდეგ, რაც ფოლკლორის ცენტრის არქივში არსებული მასალა ციფრულ ფორმატში გადავიდა, საბედნიეროდ, აღმოვაჩინეთ მარიამ ხუციშვილის ეს უძვირფასესი ჩანაწერები. ჩვენ არ ვიცით, ვინ ან როდის შემოგვწირა ეს კოლექცია. მარიამი ამბობდა, რომ ვიღაცამ წაიღო მისგან ეს მასალა, მაგრამ ვერ იხსენებდა, ვინ. ჩვენთვის უცნობია ამ ადამიანის ვინაობა, მაგრამ მადლობა მას, რომ ეს ჩანაწერები დაიკარგა.

_ ვინ დააფინანსებს წიგნს და როდისთვის იგეგმება მისი გამოცემა?  

_ წიგნი ძალიან მალე გამოვა. კულტურის სამინისტრომ ეს პროექტი უკვე დააფინანსა. მხოლოდ დეტალების დაზუსტებას ველოდებით. რადგან ეს არ იქნება მხოლოდ მშრალად წიგნის გამოცემა, ვაპირებთ ექსპედიციების დაწყებას. ჩვენ დაფიქსირებული გვაქვს გუჯარაიძე-მარსაგიშვილის კოლექციაში მთქმელების ვინაობა და მათიც, ვინც მარიამ ხუციშვილს უყვებოდა ამ ამბებს. ყველა ოჯახში (საუბარია 50 ოჯახზე) გვინდა მივაკვლიოთ მთქმელების ფოტოსურათებს, ბიოგრაფიებს. ამის გარდა, გვინდა 1936-37 წლების მოხევური ეთნოტიპაჟის ძველი ფოტო საოჯახო ალბომებიდან. სწორედ ამ მთქმელების, შემკრებების ფოტოგამოფენების ფონზე მოხდება წიგნის წარდგინება.

მაკა სვიმონიშვილი, გაზეთი „პრემიერი“

FaceBook