ლევან კალანდაძე: “ვფიქრობ, 2014 წელი უფრო მძიმე იქნება, ვიდრე 2013”

“ეჭვებიც მიჩნდება, რომ სახელმწიფო უწყებების ნაწილი შეგნებულად და მიზანმიმართულად ეწევა საბოტაჟს უცხოური საინვესტიციო პროექტების ხელის შეშლის ან დაბლოკვის მიზნით”

“პრემიერს” ესაუბრა ექსპერტი ეკონომიკის საკითხებში ლევან კალანდაძე:

_ პრემიერ-მინისტრმა, ირაკლი ღარიბაშვილმა განაცხადა, რომ ქვეყანაში ეკონომიკური ვარდნა, არ ყოფილა, “ეკონომიკაში ხდებოდა ქაოსი, ჩვენ დავიწყეთ გაჯანსაღება”. იყო თუ არა ქვეყანაში ეკონომიკური ვარდნა და დაიწყო თუ არა გაჯანსაღება?

_ ნაწილობრივ ვეთანხმები პრემიერ-მინისტრის განცხადებას, რადგან ნომინალურად, 2013 წლის მონაცემებით, ქვეყანაში ეკონომიკური ზრდის, ანუ მთლიანი შიდა პროდუქტის 3%-იანი ზრდა დაფიქსირდა. ბუნებრივია, ეს ეკონომიკური ზრდის წინასწარი შეფასებაა, თუმცა მეტ-ნაკლებად რეალური. ჩემი შეფასება და პროგნოზიც 2013 წლის დასაწყისში სწორედ 2,5-3% შუალედში მერყეობდა. თუმცა, არის ორი საკითხი: პირველი, მშპ-ს ზრდის მაჩვენებლის საკმარისობადობა და მეორე, შედარებითი ანალიზი წინა წლებთან მიმართებაში. ამ თვალსაზრისით, სურათი ნეგატიურია, რადგან, ერთი მხრივ, 3%-იანი მატება შესაძლებელია კარგი და დამაკმაყოფილებელი მაჩვენებელი იყოს ევროპული ტიპის ქვეყნებისთვის, სადაც ქვეყნების მიხედვით მშპ-ს საკმაოდ დიდი მაჩვენებელი ფიქსირდება როგორც აბსოლუტურ მაჩვენებლებში, ისე ერთ სულ მოსახლეზე გაანგარიშებით. მაგალითად, შვეიცარიისთვის, რომლის მშპ 400 მილიარდი ევროა, ხოლო მშპ ერთ სულ მოსახლეზე 45 ათასი აშშ დოლარი, ეკონომიკის წლიური 2-2,5%-იანი ზრდა საკმაოდ კარგი და წარმატებული მაჩვენებელია. საქართველოში კი, სადაც მშპ 30 მილიარდი ლარიც კი არ არის, ხოლო მშპ ერთ სულ მოსახლეზე 5800 აშშ დოლარია, ეკონომიკის 3%-იანი ზრდა პრაქტიკულად ნულოვან ზრდად შეიძლება ჩაითვალოს. ჩვენნაირი და ჩვენი მდგომარეობის მქონე სახელმწიფოებისთვის 3%-იანი ეკონომიკური ზრდა ნიშნავს, რომ ქვეყანა ეკონომიკურად “მაჩანჩალათა” კატეგორიაშია. შესაბამისად, ჩვენთვის, ეკონომიკის ზრდის სამიზნე და სასურველი მაჩვენებელი მხოლოდ ორნიშნა უნდა იყოს, ხოლო დამაკმაყოფილებლად და მეტ-ნაკლებად ნორმალურ მაჩვენებლად მხოლოდ 7-8% შეიძლება ჩაითვალოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ქვეყანა ეკონომიკური და ბიზნესის განვითარების თვალსაზრისით საინტერესო ვერასდროს გახდება და “მაჩანჩალა” ქვეყნების “ლიგაში” ყოფნა უკვე ქრონიკულ სახეს მიიღებს.

ის, რომ 2013 წლის მესამე კვარტალში, წინა კვარტალებთან შედარებით, მაღალი, 6,9%-იანი ეკონომიკური ზრდა დაფიქსირდა, ძალიან კარგია. კარგია ისიც, რომ 2014 წლის იანვრის ფისკალური შედეგები გაცილებით უკეთესია, ვიდრე გასული წლის ანალოგიური პერიოდის. მაგრამ ეკონომიკასა და ბიზნესში ზრდა და პოზიტივი მხოლოდ მაშინ არის “გაჯანსაღების ნიშანი”, როცა ის ტენდენციურ ხასიათს იღებს. ტენდენციური სახე კი ეკონომიკისა და ბიზნესაქტივობის ზრდას ჯერ არ აქვს.

მოდით, ასე შევთანხმდეთ _ ჩვენი ეკონომიკა ნამდვილად არ არის კომატოზურ მდგომარეობაში, მაგრამ არც ჯანმრთელია. და ის, ეს მდგომარეობა დამძიმდება თუ გაჯანსაღების პროცესი წავა, დამოკიდებულია, ერთი მხრივ, რამდენად ადეკვატური იქნება ხელისუფლება იმ გამოწვევებისადმი, რაც ქვეყნის წინაშე დგას დღეს და, მეორე მხრივ, რამდენად რაციონალური და შედეგზე ორიენტირებული იქნება ქვეყანაში ხელისუფლების მიერ გატარებული ეკონომიკური პოლიტიკა.

დაუსრულებლად იმის ძახილი, რომ ყველაფერი კარგად არის და არაფერი საგანგაშო ქვეყანაში არ ხდება; რომ ბიუჯეტის გარღვევა ან ლარის გაუფასურება თურმე ნორმალური მოვლენაა; რომ ინფლაცია თურმე, პირიქით, კარგიც ყოფილა ეკონომიკის განვითარებისთვის და ასე შემდეგ, არის საკითხისადმი, რბილად რომ ვთქვათ, არასწორი და არაპროფესიული მიდგომა, ხოლო საზოგადოებისადმი გარკვეულწილად უპასუხისმგებლო დამოკიდებულება და იმის პირველი ნიშანი, რომ პრობლემის აღქმისა და მასზე მუშაობის კონტექსტში ჩვენ ჯერ კიდევ ძალიან შორს ვართ ადეკვატურობისგან.

_ რა არის ის ძირითადი საფრთხეები, რის წინაშეც დღეს საქართველოს ეკონომიკა დგას?

_ მთავარი საფრთხე 2014 წლისთვის არის ინფლაცია და ეროვნული ბანკის მიერ საპროცენტო განაკვეთის 4%-მდე გაზრდა სწორედ იმის ნიშანია, რომ ამ საფრთხეს ხელისუფლება რეალურ და ანგარიშგასაწევ ფაქტორად აღიქვამს. წელს, განსაკუთრებით წლის მეორე ნახევრისთვის, ყველაზე მნიშვნელოვანი სწორედ ინფლაციის ზღვრული 6%-იანი მაჩვენებლის “დაჭერა” იქნება. თანაც, ისე, რომ, ერთი მხრივ, მნიშვნელოვნად და სახიფათო ზღვრამდე არ შევამციროთ სავალუტო რეზერვი და მეორე მხრივ, ზედმეტად არ მოვახდინოთ ფულის “გაძვირება”. ამ ოპტიმალური შუალედის სწორად დაჭერა იქნება ერთ-ერთი ყველაზე რთული გასაკეთებელი წელს ხელისუფლებისთვის.

ჩვენ ადეკვატურები უნდა ვიყოთ, ზოგადად, ინფლაციასთან მიმართებაში და ჩვენს განცხადებებში ამ საკითხზე. მაგალითად, კიდევ ერთხელ ვიმეორებ, საუბარი იმაზე და უაპელაციოდ იმის მტკიცება, რომ ინფლაცია ან ეროვნული ვალუტის დევალვაცია თითქოსდა კარგია, არასწორია. მთავარია, გავიაზროთ, რა არის ლარის დევალვაციის ან ინფლაციის მიზეზი. თუ ლარის დევალვაცია ან ინფლაცია ეკონომიკური ზრდის შედეგია, ეს დასაშვებია, ხოლო, თუ არაეფექტური და არათანმიმდევრული ხარჯვითი საბიუჯეტო პოლიტიკის შედეგი _ მაშინ ცუდია. ჩვენს შემთხვევაში კი, სწორედ მეორე შემთხვევასთან გვაქვს საქმე. ეს უნდა ითქვას და შესაბამისად, ხელისუფლების რეაქციაც, ეკონომიკაში მიმდინარე ნეგატიურ პროცესებსა და ტენდენციებზე, ადეკვატური უნდა იყოს.

მეორე საკითხი უკავშირდება პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებს და საინვესტიციო პოლიტიკის ეფექტურობის საკითხს. ანუ, ხელისუფლებამ უნდა გაატაროს ჰიპერაქტიური საინვესტიციო პოლიტიკა 2014 წლიდან. ეს არის ერთადერთი გამოსავალი. თუ ხელისუფლებამ ვერ უზრუნველყო პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მაჩვენებლის ზრდა 1,6-1,8 მილიარდ აშშ დოლარამდე მაინც, ეს სერიოზული პრობლემა იქნება ქვეყანაში ეკონომიკური სტაბილურობისა და ეკონომიკური ზრდის უზრუნველყოფის კუთხით.

საბიუჯეტო პოლიტიკა, განსაკუთრებით ხარჯვითი პოლიტიკის ოპტიმიზაცია არის შემდეგი საკითხი. 2013 წლის განმავლობაში ამ კუთხით დაშვებულმა შეცდომებმა მნიშვნელოვანწილად ხელი შეუწყო და მასტიმულირებელი როლი ითამაშა ლარის დევალვაციის პროცესში. ჩვენ დღემდე სერიოზული პრობლემები გვაქვს ბიუჯეტის როგორც დაგეგმვის, ისე საბიუჯეტო პროცესის განხორციელების თვალსაზრისითაც. ამ მხრივ გარკვეულ სირთულეებს 2014 წლის განმავლობაშიც მოველი.

_ ეკონომიკის ზრდის ტემპების შენელებაზე, რაც გასულ წელს დაფიქსირდა, სხვა ფაქტორებთან ერთად, ნეგატიურად იმოქმედა პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების შემცირებამ, გამოითქვა მოსაზრება, რომ ხელისუფლებას ინვესტორებთან ურთიერთობა უჭირს.

_ გეთანხმებით. 2013 წელი, პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოზიდვის კუთხით, არაფრით არ ყოფილა გამორჩეული 2012 წლისგან. შედეგი პირდაპირ აისახა 2013 წლის ეკონომიკური ზრდის საკმაოდ დაბალ მაჩვენებელზე. მე მაინც მგონია, იმ მრავალ ობიექტურ თუ სუბიექტურ პრობლემას შორის, რომელიც პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების საკმაოდ დაბალ, არასასურველ მაჩვენებელს განსაზღვრავს, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი თავად ჩვენს ხელისუფლებაში უწყებებს შორის არაკოორდინირებული, არასინქრონული მუშაობა, მათ მიერ გადაწყვეტილების მიღებისა და პასუხისმგებლობის საკუთარ თავზე აღების პრობლემაა. როგორ იყო ადრე, წინა ხელისუფლების დროს? _ ბაზარი დახურული გახლდათ და მხოლოდ “რჩეულებისთვის” იყო დაშვებული ბიზნესსაქმიანობა. მაგრამ იტყოდნენ საღამოს და დილას უკვე გაკეთებული იყო. რა ხდება დღეს? _ ბაზარი გაცილებით თავისუფალია, მაქსიმალურად შემცირებულია შეზღუდვები, იტყვიან დღეს და თვეობით იწელება პროცესი სახელმწიფო სტრუქტურების თავმოუბმელობის გამო.

თითქოს არსებობს პოლიტიკური ნება, თითქოს სახელმწიფოს მიერ პრიორიტეტულად არის გამოცხადებული ესა თუ ის საინვესტიციო პროექტი, მაგრამ საქმე წინ მაინც არ მიდის. ინვესტორები კი, ამა თუ იმ ბიუროკრატიული პროცედურის გადამკიდენი, ერთი სამინისტროდან მეორე სამინისტროში დარბიან, საბუთებითა და დოკუმენტების დასტებით.

არის მეორე საკითხიც. იქმნება შთაბეჭდილება და პირადად მე სერიოზული ეჭვებიც მიჩნდება, რომ სახელმწიფო უწყებების ნაწილი შეგნებულად და მიზანმიმართულად ეწევა საბოტაჟს უცხოური საინვესტიციო პროექტების ჩაგდების, მათთვის ხელის შეშლის ან დაბლოკვის მიზნით. სხვას ვერაფერს ვუწოდებ, მაგალითად, იმ ფაქტს, რაც “ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის” (EBღD) დელეგაციის ვიზიტის დროს მოხდა სასტუმრო “რადისონ ივერიაში”. კერძოდ, გაჩნდა საფუძვლიანი ეჭვი, რომ ერთ-ერთი სამინისტროს მოხელეების ხელშეწყობითა და წახალისებით, რამდენიმე ანტიგლობალისტმა EBღD-ის დელეგაციას ობსტრუქცია მოუწყო და გააპროტესტა EBღD-ის მიერ საქართველოს ენერგეტიკაში საინვესტიციო პროექტების განხორციელება.

მიმაჩნია, რომ ეს არანორმალურია. არანორმალურია არა თავად პროტესტის ფაქტი, არამედ ის, რომ ხელისუფლების პირველ პირებს რეაქცია არ აქვთ ერთ-ერთი სახელმწიფო უწყების, ან სახელმწიფო უწყების მაღალჩინოსნის მხრიდან ქვეყნის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი საინვესტიციო პარტნიორის, EBღD-ის საინვესტიციო პოლიტიკის წინააღმდეგ განხორციელებული ანტისახელმწიფოებრივი, მავნებლური კამპანიის ხელშეწყობის ან წახალისების ფაქტზე. ეს სახიფათო ტენდენციაა და განსაკუთრებით მაშინ, როცა არსებობს საფუძვლიანი ეჭვი, რომ, ერთი მხრივ, მსგავსი ანტისაინვესტიციო კამპანია სწორედ სახელმწიფო მოხელეების მხრიდან ფარულად არის წაქეზებული და მეორე მხრივ, აღნიშნულ საპროტესტო კამპანიაში აშკარად იკვეთება რუსული სახელმწიფო ენერგეტიკული კომპანიების პირდაპირი ინტერესები.

_ რამდენად რეალისტურია ეკონომიკური ზრდის პროგნოზი?

_ ჩვენს საზოგადოებას ეკონომიკური პროგნოზისადმი, ვფიქრობ, არაერთგვაროვანი დამოკიდებულება აქვს. მთავარია, სწორად გავიგოთ პროგნოზის არსი და მნიშვნელობა. მაგალითად, 2014 წლის განმავლობაში საერთაშორისო სავალუტო ფონდო და მსოფლიო ბანკი საქართველოში ეკონომიკის, ანუ მთლიანი შიდა პროდუქტის 5-დან 6%-მდე ზრდას პროგნოზირებენ. რას ნიშნავს ეს? ეს ნიშნავს, რომ ქვეყანას აქვს პოტენცია და შესაძლებლობა 5-6%-იანი ზრდა უზრუნველყოს. მაგრამ იქნება თუ არა ეს მაჩვენებელი “აწეული”, დამოკიდებულია იმაზე, რამდენად სწორ და შედეგზე ორიენტირებულ პოლიტიკას განახორციელებს ხელისუფლება. თორემ 2013 წლის დასაწყისშიც 5-5,5%-იან ეკონომიკურ ზრდას პროგნოზირებდნენ საქართველოსთვის საერთაშორისო ორგანიზაციები, მაგრამ ეკონომიკური ზრდის მხოლოდ 3%-იანი მაჩვენებლის მიღწევა შევძელით. ასე რომ, პროგნოზი ნიშნავს შესაძლებლობას. შესაძლებლობის გამოყენება კი ხელისუფლებასა და მის მიერ გატარებული ეკონომიკური პოლიტიკის ავკარგიანობაზე იქნება დამოკიდებული.

ვერ გავიზიარებ ხელისუფლების პათოსს იმასთან დაკავშირებით, რომ 2014 წელი გაცილებით მარტივი იქნება. პირიქით, ვფიქრობ, უფრო მძიმე იქნება, ვიდრე 2013 წელი. და აი, რატომ:

1. ჯერ ერთი, 2014 წლის ბიუჯეტის შემოსავლების ნაწილში პრაქტიკულად ყველა გადასახადში, როგორც საშემოსავლო, ისე მოგების და დამატებული ღირებულების გადასახადებში, კლება გვაქვს წინასწარ დაგეგმილი. ანუ, ჩვენ აპრიორი წინასწარ ვიცით, რომ 2014 წელს ეკონომიკური აქტივობა იმაზე უფრო დაბალი იქნება, ვიდრე 2013 წელს იყო.

2. პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების მოზიდვის თვალსაზრისით ხელისუფლებას 2014 წელს გარღვევა აქვს გასაკეთებელი და მეტ-ნაკლებად ნორმალური მაჩვენებლის უზრუნველსაყოფად, 1,6-1,8 მილიარდი აშშ დოლარის მოცულობის პირდაპირი უცხოური ინვესტიციის მოზიდვა მაინც არის საჭირო.

3. 2014 წლისთვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საფრთხე ინფლაციური რისკია. ეროვნულმა ბანკმა გარკვეული პრევენციული ღონისძიება ამ თვალსაზრისით გაატარა და საპროცენტო განაკვეთი 0,25-ით დაზარდა 4%-მდე. თუმცა, ანტიინფლაციური ღონისძიება თავის თავში სხვა კომპონენტსაც გულისხმობს _ ფულის გაძვირებას, რაც ბიზნესაქტივობის დამახასიათებელ ფაქტორად ვერანაირად ვერ ჩაითვლება. ამასთანავე, როცა ვსაუბრობთ ინფლაციის რისკზე, გასათვალისწინებელია საგარეო ფაქტორებიც. კერძოდ, საქართველოს ორ უმსხვილეს სავაჭრო პარტნიორ ქვეყანაში, თურქეთსა და უკრაინაში ეროვნული ვალუტების, ლირასა და გრივნას მნიშვნელოვანი გაუფასურების ტენდენცია. და თუ გავითვალისწინებთ, რომ საქართველო იმპორტზე მნიშვნელოვანწილად დამოკიდებული ქვეყანაა, ჩვენს მეზობელ ქვეყნებში მიმდინარე ეროვნული ვალუტის დევალვაციის პროცესი ნეგატიურად შეიძლება აისახოს ლარის მსყიდველობით უნარზე და მეორე მხრივ, მნიშვნელოვნად გაზარდოს ქვეყანაში ინფლაციური რისკები.

ლაშა ნოდია, გაზეთი "პრემიერი"

FaceBook