თეონა დოლენჯაშვილი: “ვურჩევდი ყველას, წაიკითხონ ქალების მიერ დაწერილი პროზა”

თეონა დოლენჯაშვილი ახალ რომანზე მუშაობას ასრულებს

“ქათინაური - “კაცივით კარგად წერ”, ჩვენი კოლეგა მამაკაცებისგან ცოტა უხერხულია”

“პრემიერს” მწერალი თეონა დოლენჯაშვილი ესაუბრა:

- ხშირად ამბობენ, რომ სხვადასხვა ავტორების შემოქმედებაში ერთმანეთის გავლენა იგრძნობა, თქვენ რას გვეტყოდით ამის შესახებ?

- ეს, ალბათ, უფრო დასაწყისში ხდება, როდესაც ადამიანი წერას იწყებს. დამწყები ავტორის შემოქმედებაში შეიძლება ბევრი შენაკადი აღმოვაჩინოთ. ის ამ დროს ლიტერატურაში თავის გზას ეძებს, თავის ხმას, სამწერლო ენასა და სტილს. ამ შემთხვევაში ეს პროცესი გასაგებია. მაგრამ, თუკი ავტორი მუდმივად ამ ძიებაში რჩება და თავის ინდივიდუალურ სტილსა და სათქმელს ვერ პოულობს, ვფიქრობ, ის, როგორც მწერალი, ვერ შედგა. ყველაზე მნიშვნელოვანი ბრძოლა ლიტერატურაში არსებობისთვის, ისევე როგორც, საერთოდ, ხელოვნებაში და, ალბათ, ცხოვრებაშიც, ჩემი აზრით, არის ბრძოლა განმსგავსებისთვის. ოღონდ ეს განმსგავსებული და საკუთარი ლიტერატურული სამყარო უნდა იყოს მხატვრულად ღირებული, საინტერესო და ახალი. ამიტომაც გავლენები რაღაც ეტაპზე გასაგებია, შემდეგ კი უკვე მიუღებელია და არ არის საინტერესო.

- დღეს ლიტერატურის კრიტიკოსების სიმცირეა, რამდენად საზიანოა ეს ქართული შემოქმედებისთვის?

- დიახ, ამ ჟანრს საერთოდ რთული დღეები უდგას. შეიძლება ქართული ლიტერატურული კრიტიკა, როგორც ასეთი, რაღაც ეტაპზე არსებობდა, მაგრამ ძლიერი, ალბათ, არც არასდროს ყოფილა. თუმცა კრიტიკა ძალიან მნიშვნელოვანი და აუცილებელია. მუდმივად მესმის წუწუნი, რატომ არ შეიძლება იწერებოდეს კარგი რეცენზიები. საზღვარგარეთ, თუ წიგნს რამდენიმე რეცენზია არ აქვს, მკითხველი არ ჰყავს. უცხოეთში არსებობს სპეციალური გამოცემები, სადაც რეცენზიები იწერება და ამის მიხედვით ახდენს მკითხველი ორიენტირებას. ეს, ალბათ, იმის ბრალიცაა, რომ ჩვენ პატარა ქვეყანა ვართ. ყველა ერთმანეთის ნაცნობ-მეგობარია. ერიდებიან ასეთ მკვეთრ კრიტიკას. ჩვენთან, სამწუხაროდ, ან მაამებლური წერილებია ქება-დიდების, ან მეორე უკიდურესობაა, სადაც ავტორის “გადავლა” ხდება. კონსტრუქციული კრიტიკა, რაც მწერალს რაღაცას მისცემს, არ არსებობს. ამასთანავე, რა არის, იცით? კრიტიკა ისეთი სფეროა, შეიძლება მწერალმა არც კი გაითვალისწინოს, რადგან ყველას რომ მოუსმინო, შენი შემოქმედებისგან აღარაფერი დარჩება. ამ შემთხვევაში ჯიუტიც კი უნდა იყოს მწერალი, რადგან წერის პროცესი ძალიან ინტიმურია. მაგრამ კრიტიკა და შენიშვნების გათვალისწინება აუცილებელია. მართლაც რომ ნაკლებობაა ამ ჟანრის. რამდენი მნიშვნელოვანი ნაწარმოები შექმნილა და არ მახსენდება მათზე რეცენზია. გამოვიდა ოთარ ჭილაძის ძალიან კარგი წიგნი (ბოლო რომანებზე მაქვს საუბარი), მაგრამ მასზე არ დაწერილა კრიტიკა. სამაგიეროდ, ყველა გაზეთის პირველი გვერდი დაეთმო ერეკლე დეისაძის წიგნს, რომელიც, თავის მხრივ, რაღაც გაგებით, ძალიან საინტერესო იყო, მაგრამ იყო სალანძღავი. ამისთვის ყველამ მოიცალა. თუმცა მესმის, ასე რატომ ხდება, ეს სკანდალია და მკითხველს ეს უფრო აინტერესებს. ლიტერატურული პროცესის შეფასება, ახალ საინტერესო და კარგ წიგნზე მსჯელობა, სამწუხაროდ, არ მახსენდება. ამ ჟანრს განვითარება სჭირდება. ჩვენ გვყავს ძალიან ბევრი პროფესიონალი და კარგი იქნება, თუ ქართული კრიტიკული სკოლა იარსებებს, რომელიც ახალ-ახალ თაობებს აღზრდის.

- დღეს საკმაოდ გაიზარდა ქალი მწერლების რაოდენობა, რა შეგიძლიათ გვითხრათ, რა დამახასიათებელი შტრიხით განსხვავდებიან ისინი მამაკაცი მწერლებისგან?

- გეთანხმებით, ქალი პროზაიკოსები არც გვყოლია, ბარბარე ჯორჯაძისა და ეკატერინე გაბაშვილის გარდა. მსოფლიოში ასეთი ტენდენცია იყო, ინგლისს თუ არ ჩავთვლით. ამას ფსიქოლოგიური, სოციალურ-საზოგადოებრივი ობიექტური მიზეზები ჰქონდა. ქართულ ლიტერატურაში, ამ მხრივ, ძალიან საინტერესო პროცესები მიდის. ახალ თაობაში ძალიან ბევრი და საინტერესო ავტორი ქალი გამოჩნდა. ქათინაური - “კაცივით კარგად წერ”, ჩვენი კოლეგა მამაკაცებისგან ცოტა უხერხულია. რატომღაც მიიჩნევენ, რომ კარგად წერა მხოლოდ კაცს გამოსდის. “კაცივით კარგად წერ” - ეს იმას ნიშნავს, რომ შენ ვარდ-ბულბულიან, სენტიმენტალურ და ე.წ. ქალურ ბულვარულ საკითხავს არ წერ. ძალიან ბევრი კარგი ავტორი გვყავს, სულ ახალი თაობა, თუნდაც მარი ბექაური, ნინო ტეფნაძე, ლია ლიქოკელი, არ მინდა ვინმე გამომრჩეს. არათუ ჩამოუვარდებიან, არ ეწყინოთ ჩვენს კოლეგა მამაკაცებს, მათზე უკეთესებიც არიან. თუმცა მე ვეწინააღმდეგები ლიტერატურის სქესის მიხედვით დაყოფას. კარგი ლიტერატურა არის კარგი და ის ქალის ხელით იწერება თუ კაცის, მნიშვნელობა არ აქვს. მაგრამ ქალს განსხვავებული ხმა ქართულ ლიტერატურაში, რა თქმა უნდა, შემოაქვს და ეს ხმა არის საჭიროა. ვურჩევდი ყველას, წაიკითხონ ქალების მიერ დაწერილი პროზა, სადაც ბევრი მნიშვნელოვანი აქცენტია.

- დღეს, ასევე, ბევრს საუბრობენ სალიტერატურო ენის პრობლემებზე. მწერლობაში აქტიურად დამკვიდრდა ჟარგონიც. რას გვეტყვით ამის შესახებ?

- ვფიქრობ, რომ ქართული სალიტერატურო ენის მთავარი პრობლემები არის ის, რაც ტელევიზიიდან და, საერთოდ, მედიიდან გვესმის. ეს ის პრობლემაა, რაც ჩვენს ყოველდღიურ სალაპარაკო ენაში შემოიჭრა. არა მგონია, ლიტერატურაში, ამ მხრივ, დიდ პრობლემებს ვაწყდებოდეთ. სკაბრეზი, ეპატაჟური ტიპის ლიტერატურა, ჟარგონი - ეს პროცესია, რომელიც კვალდაკვალ მიჰყვება იმ რეალურ გარემოს, რაც ჩვენს ირგვლივაა. თანამედროვე მწერალი ვერ დაწერს არქაული ენით, ძველი ქართული ენით, ეს გამოვა ყალბი, არადამაჯერებელი. პერსონაჟი, რომელიც 21-ე საუკუნის საქართველოში ცხოვრობს, ლაპარაკობს ისე, როგორც მთელი ქვეყანა. ჟარგონული ლექსიკონიც კი შეიქმნა. ამიტომ ჟარგონს, სკაბრეზულ გამონათქვამს ვერ ასცდები, თუ გინდა, რომ ეს იყოს ადეკვატური, თანამდევი, ბუნებრივი და ორგანული ამ გარემოსი. თუმცა ეს უნდა იყოს პროფესიონალურად და მხატვრულად კარგად გაკეთებული. ამიტომ, თუკი ტექსტს სჭირდება, არ ვეწინააღმდეგები ჟარგონის გამოყენებას. მაგრამ ეს არ უნდა იქცეს თვითმიზნად და ვინმეს გაკვირვების მცდელობად. მსოფლიო ლიტერატურამ ჯერ კიდევ მე-20 საუკუნეში გაიარა ეს გზა. რაც არ უნდა სკანდალური დავწერო, ამით ვერ გამოვირჩევი. თვითმიზნურად ამის კეთება ბავშვურ საქციელად მიმაჩნია. ამ დროს მწერალი აცდენილია ლიტერატურაში მიმდინარე პროცესებსა და მოვლენებს.

- ქართულ ენაზე ბევრი უცხოელი ავტორის ნაწარმოები ითარგმნა, რამდენად ხარისხიანია ეს თარგმანები?

- ბევრი კარგი, ხარისხიანი თარგმანი გვაქვს. როდესაც ორი წლის განმავლობაში სალიტერატურო კონკურს “საბას” ჟიურიში ვიყავი, თარგმანის შეფასებისას ძალიან დიდი ჯაფა გვედგა. იმდენად ბევრი კარგი წიგნი იყო - მსოფლიო ლიტერატურის შედევრები, კლასიკა, თანამედროვე მწერლობა. თუმცა, მეორე მხრივ, ამ ყველაფერს უერთდება მეორე შენაკადი. სიჩქარის გამო ტომეულებს ვაცხობთ. მთავარია, გადმოვიტანოთ შინაარსი. მთარგმნელი ხომ, ფაქტობრივად, თანაავტორია, თავიდან წერს წიგნს, ოღონდ თავის მშობლიურ ენაზე, ამიტომ ეს არ არის ჩქარი პროცესი, რის გამოც ხშირად უხარისხო თარგმანებსაც ვაწყდებით. არსებობს კიდევ ერთი პრობლემაც პოეზიის თარგმნისას. მთარგმნელი საკუთარ ლექსებს უფრო წერს, იმდენად დიდი დოზით დებს თავისას, ავტორს ივიწყებს. ესეც ბეწვის ხიდზე სიარულია. ამ ყველაფერს აუცილებლად გამოარჩევს დრო. თუმცა, დრამატურგიასა და კრიტიკასთან შედარებით, საქმე კარგად მიდის. ეს ჟანრები უფრო მოიკოჭლებს.

- ადრე ქართულად ნათარგმნ უცხოელ ავტორებს ნაკლებად კითხულობდნენ და უპირატესობას რუსულად ნათარგმნს ანიჭებდნენ, ანუ ახლა უკეთესი მდგომარეობა გვაქვს?

- მართლაც ასე იყო. რუსებს ძალიან ძლიერი მთარგმნელობითი სკოლა ჰქონდათ. ამასთანავე, ერთი პრობლემაც იყო, ჩვენთან ძალიან ცოტა ავტორი ითარგმნებოდა ქართულად. ახლა გახსნილია ასპარეზი და თურქულიდან, იტალიურიდან, ინგლისურიდან, გერმანულიდან ნამდვილად კარგი მთარგმნელები გვყავს.

- ახალგაზრდა შემოქმედებზე რას გვეტყვით? ხომ არ არის ბრძოლა თაობებს შორის?

- ესეც, ალბათ, ისტორიული, საზოგადოებრივი კანონზომიერებაა, ბრძოლა მამებსა და შვილებს შორის, განსხვავებების გამო. და გასაგებია, რატომაც ხდება. ყოველთვის არის წყვეტა თაობებს შორის. არიან ცალკეული წარმომადგენლები, რომლებსაც ძალიან კარგი დამოკიდებულება აქვთ ახალგაზრდებთან. მაგრამ არის ნაკადი, რომელიც ფიქრობს, რომ დღეს აღარაფერი კარგი აღარ იწერება, ახალი თაობა ვერაფერს ქმნის. შესაბამისად, ჩემი თაობა მიიჩნევს, რომ ძველები დრომოჭმულები და რეტროგრადები არიან. თუმცა ასეთი კონფლიქტი უფრო დახურულ დონეზეა, ისინი რატომღაც ერთმანეთთან მისასვლელ გზებსაც არ ეძებენ, შესაბამისად, როგორც კონფლიქტი, ლიტერატურული კამათის სახით არ ვითარდება, ყველა თავისთვის არის, ყველას თავისი ადგილი აქვს. ესეც სამწუხაროა.

- რამდენად ჩანს ავტორის სახე მის შემოქმედებაში?

- თანამედროვე მწერლობაში გვყავს ის ავტორები, რომლებმაც იპოვეს კონკრეტულად ინდივიდუალური ხმა, გზა, ერთგულად მიჰყვებიან ამ გაკვალულ თუ გასაკვალავ გზას. შესაძლოა, ძალიან ბევრი არა, მაგრამ ათამდე ავტორი გვყავს, რომლებსაც თავისუფლად შეუძლიათ, კონკურენცია გაუწიონ თანამედროვე მწერლებს საზღვარგარეთ. და უნისონში არიან მსოფლიო ლიტერატურასთან. პოსტსაბჭოთა ლიტერატურას რომ ვაკვირდები, გულწრფელად ვფიქრობ, რომ ქართული ლიტერატურა უკეთესია და გაცილებით წინ არის. თუმცა არამხოლოდ პოსტსაბჭოთა მწერლობა, ვერ ვიტყვი, რომ თანამედროვე გერმანელი ავტორები რამეთი სჯობიან თანამედროვე ქართველ ავტორებს. მთავარია, გავიტანოთ, ვთარგმნოთ ჩვენი ლიტერატურა. ვაჩვენოთ, აქ რა კეთდება. ინტერესიც დიდია. უბრალოდ, სწორად არის შესაფუთი, რის შემდეგაც თავის სათქმელს იტყვის თანამედროვე ქართული ლიტერატურა.

- რა სამუშაოები მიდის ქართული ლიტერატურის უცხოურ ენებზე სათარგმნელად?

- მართალია, კულტურის სამინისტროს თანამშრომელი ვარ, მაგრამ შემიძლია, როგორც ავტორმა, გარედან დამკვირვებლის თვალით გიპასუხოთ. სამინისტროში არსებობს ლიტერატურისა და წიგნის პროგრამა, სადაც მართლაც სერიოზული სამუშაოები მიმდინარეობს. ბოლო წელს უკვე 30-მდე წიგნი ითარგმნა. ეს არ არის ცოტა. მაშინ, როდესაც 2-3 წლის წინათ თითზე ჩამოსათვლელი იყო. უცხოური გამომცემლებისგან მოთხოვნა უფრო თანამედროვე ავტორებზეა. თუმცა მათთვის საინტერესოა კლასიკური ლიტერატურაც. ახლა აქტიური სამზადისი გვაქვს ფრანკფურტისა და ლონდონის წიგნის ბაზრობებისთვის. მოკლედ, ამ მხრივ, კარგი სტარტაფია და იმედი მაქვს, რომ კიდევ უფრო უკეთესად გაგრძელდება.

- რა შეიძლება გვითხრათ ლიტერატურულ კონკურსებზე? რამდენად ობიექტურად ტარდება ისინი და რაში ეხმარება ასეთი კონკურსები ახალგაზრდა შემოქმედებს?

- ასეთი კონკურსების მონაწილეც ვყოფილვარ და გამარჯვებულიც, თითქმის ყველა კონკურსის ჟიურის წევრიც ვიყავი. რას აძლევს - მოდით, აქედან დავიწყოთ. ეს მნიშვნელოვანია იმ მხრივ, რომ არის სტიმული და ფულადი პრემია. ასევე, მნიშვნელოვანია იმითაც, რომ წიგნი გაიყიდოს. კონკურსი რომ მწერალს ქმნიდეს და გამარჯვებული მწერალი შემდეგ რაღაც სასწაულებს ახდენდეს, ეს არ არსებობს. მწერალი კონკურსებამდეც წერდა და შემდეგაც დაწერს. თუმცა ეს არის ერთგვარი თამასა, რომელსაც უნდა გადააბიჯონ, ეს არის ერთგვარი მამოტივირებელი ძალა. რაც შეეხება იმას, რამდენად ობიექტურად ტარდება - მოდით, ასე ვთქვათ, ლიტერატურა ძალიან ძნელი შესაფასებელია. ეს არ არის ფეხბურთი, რომ გატანილი გოლების მიხედვით შეაფასო. ეს სუბიექტური, საგემოვნებო სფეროა. შეიძლება ხუთკაციანმა ჟიურიმ აკა მორჩილაძე არჩიოს ზაზა ბურჭულაძეს. მაგრამ სხვა ხუთკაციანმა ჟიურიმ ზაზა ბურჭულაძეს მიანიჭოს უპირატესობა, ვიდრე აკა მორჩილაძეს. რა თქმა უნდა, არის შეცდომები, მუდამ გაიპარება რაღაც არაობიექტური. მაგრამ არ მგონია, რომ მეგობრობის გამო ვინმეს დაუმსახურებლად მიანიჭონ უპირატესობა. გამარჯვებული ყოველთვის ერთია, დამარცხებული კი - ასი. ეს ასი ყოველთვის გულდაწყვეტილი იქნება. მინდა გითხრათ, რომ ეს ძალიან უმადური საქმეა. მართლაც ძალიან ძნელია, განსაზღვრო, ერთი ნაბიჯით წინ ეს წიგნია თუ მეორე. ესეც შენს პირად გემოვნებაზეა დამოკიდებული.

- თქვენი შემოქმედების შესახებ გვესაუბრეთ...

- საინტერესოა, რომ პირველად ვიმუშავე დრამატურგიაზე, სერიალის სცენარზე ადრე მიმუშავია, მაგრამ პიესაზე - არა. ასევე, პირველად მიწევს ლიბრეტოს დაწერა, რომელიც ოპერის თეატრში შემომთავაზეს, რაც საკმაოდ განსხვავებული და რთულია. ოპერის თეატრში თანამედროვე ავტორების ოპერები იდგმება და ერთ-ერთი ოპერის მოთხრობად ქცევა საინტერესო პროცესია. მაგრამ ჩემთვის ყველაზე მთავარია... დიდი პაუზა მქონდა, ბოლო წიგნი 2011 წელს გამოვიდა. ახლა ვასრულებ მეორე რომანს. “რეალური არსებების” გაგრძელება გავაკეთე. მას ბაკურ სულაკაურის გამომცემლობა გამოსცემს და მკითხველი უკვე გაზაფხულისთვის იხილავს. ძალიან დიდი იმედებით ვარ ამ წიგნის მიმართ. ვფიქრობ, რომ სხვა ტიპის ლიტერატურა შევქმენი. წიგნს ისევ “რეალური არსებები” ერქმევა და როგორც ვთქვი, მკითხველი მას გაზაფხულზე შეაფასებს.

მაკა სვიმონიშვილი, გაზეთი "პრემიერი"

FaceBook