ქართული თეატრის "მცირე" სოციოლოგიური კურსი: რა ვნახოთ და რატომ

ციფრები თუ ვნებები?!

თეატრით დაინტერესებულთათვის უდავოდ საინტერესო იქნება თანამედროვე ქართული თეატრის კვლევითი ცენტრის მონაცემების გაცნობა, რომელიც უკვე მეორედ ახორციელებს კვლევას სახელწოდებით - "ქართული თეატრი სტატისტიკაში". ეს კვლევა ემყარება 37 თეატრიდან (სახელმწიფო, მუნიციპალური და კერძო) მიღებულ მონაცემებს. იანვარში უკვე გამოვლინდა 2013 წლის პრემიერებით, საერთაშორისო გასტროლებითა თუ ქვეყნის შიგნით ყველაზე ხშირად გასტროლებით გამორჩეული თეატრები. გავიგეთ, ვინ არიან ყველაზე "ბეჯითი" თანამედროვე ქართველი დრამატურგებიც, რომელთა პიესები გასულ წელს ყველაზე ბევრჯერ დაიდგა სცენაზე. ასევე, თეატრები, რომელშიც, ზოგადად, ყველაზე მეტი სპექტაკლი დაიდგა.

 ალბათ, შესაძლებელია, გარკვეული ანალიზიც შემდეგ თემებზე: მაყურებლის აქტივობით გამორჩეული თეატრები, 2013 წლის ყველაზე პროდუქტიული რეჟისორები, მსახიობები და სცენოგრაფები. ჩატარებული კვლევის სტატისტიკურად საინტერესო, ზოგიერთ ლირიკულ და ხშირად  დამაინტრიგებელ დეტალებზე "პრემიერს" თანამედროვე ქართული თეატრის კვლევითი ცენტრის ხელმძღვანელი, თეატრმცოდნე, ლაშა ჩხარტიშვილი ესაუბრება.

 - რა მიზნებითა და თავისებურებებით გამოირჩევა ქართული თეატრის კვლევითი ცენტრის მიერ წელს ჩატარებული სამუშაო?

- თანამედროვე ქართული თეატრის კვლევითი ცენტრი უკვე მეორე წელია, ახორციელებს მსგავს კვლევას. პირველ რიგში, გვაინტერესებს სტატისტიკური და ენციკლოპედიური ინფორმაცია თანამედროვე ქართული თეატრის შესახებ. ცხადია, სპექტაკლების შესახებ, ასე თუ ისე, მაინც იწერება რეცენზიები, მაგრამ ყოველი წლის ბოლოს არავინ არ იცის (მათ შორის, არც საქართველოს კულტურის სამინისტრომ), რაში და როგორ დაიხარჯა ამა თუ იმ თეატრისთვის გამოყოფილი ფული, რამდენად ეფექტურად მუშაობენ თეატრები, სამხატვრო ხელმძღვანელები და მათი დირექტორები. გარდა ამისა, საინტერესოა, რამდენად დატვირთულად მუშაობს თეატრი და როგორ ასრულებს ამ სამუშაოს.

- შეიძლება თუ არა ვისაუბროთ იმ ტენდენციებზე, რომელიც კვლევაში აისახა? თუ არის რამე გამორჩეული და მოულოდნელი?

- გადაჭრით ვერ ვისაუბრებთ უშუალოდ შემოქმედებით ტენდენციებზე და ვერც ამა თუ იმ სპექტაკლისა თუ მსახიობის თამაშის მხატვრულ ხარისხზე. ჩვენ შეგვიძლია, ვისაუბროთ პროდუქტიულობაზე, რეჟისორთა და სცენოგრაფთა აქტიურობაზე, კარგად აწყობილ მენეჯმენტსა და საერთაშორისო ურთიერთობებზე...

- და მაინც, საით მიდის და რისკენ ისწრაფვის ქართული თეატრი?

- მაგალითად, გამოიკვეთა ტენდენცია, რომ გასულ წლებთან შედარებით, რაოდენობრივად, 2013 წელს გაცილებით მეტი სპექტაკლი დაიდგა, ვიდრე 2012-ში. ასევე, მნიშვნელოვანია, რომ ქართული თეატრი სულ უფრო ხშირად მიმართავს თანამედროვე ქართულ დრამატურგიას, ვიდრე კლასიკას. რაც შეეხება უცხოურ დრამატურგიას, კლასიკის მიმართ უფროა ინტერესი, ვიდრე თანამედროვე უცხოენოვანი დრამატურგიისადმი. ეს ტენდენცია შესაძლოა, იმითაც აიხსნას, რომ გახსნილი საზღვრებისა და მიხეილ თუმანიშვილის ფონდის მიერ ორგანიზებული დრამატურგთა კონკურსის მიუხედავად, თანამედროვე უცხოენოვანი დრამატურგიის მიმართ რეჟისორთა დიდი ნაწილი ინტერესს არ იჩენს. თუმცა, შესაძლოა, არც ხელი მიუწვდებათ. რეჟისორთა გარკვეული კატეგორია არ არის დაინტერესებული ახალი მასალის გადამუშავებით, ხშირია შემთხვევა, როცა რეჟისორები ერთსა და იმავე პიესების დადგმით იოლად გადიან ფონს, განსაკუთრებით, რეგიონებში, რაც საშიში ტენდენციაა. ამ მხრივ, გამონაკლისებიც არსებობს: დათა თავაძე, ლევან წულაძე, ავთანდილ ვარსიმაშვილი, დავით დოიაშვილი. რომლებიც არასდროს იმეორებენ ერთსა და იმავე პიესას სხვადასხვა თეატრებში.

- რამდენადაც ვხვდები, თქვენი კვლევის მიხედვით, უფრო თეატრის სოციოლოგიასთან გვაქვს საქმე, ვიდრე მხატვრულ შეფასებასთან და აღწერილობასთან. ეს ხომ არ აუბრალოებს, აკნინებს ამ კვლევის მნიშვნელობას?

- დიახ, ეს თეატრის სოციოლოგია და სტატისტიკაა. ბუნებრივია, კვლევა რაოდენობრივ მაჩვენებლებს ემყარება და ის არ გამოხატავს თვისობრიობას; თუმცა, მოგეხსენებათ, რაოდენობრიობა ხშირად თვისობრიობაში გადადის. როცა რეჟისორი, ან მსახიობი მუდმივად შემოქმედებით პროცესშია, მას აქვს მეტი შანსი, აქვს გამოცდილება, შეიძინოს და განვითარდეს. მეორე მხრივ, კვლევა იმით არის ორიგინალური, რომ ის ემყარება ციფრებს და მთლიანად გამორიცხავს კვლევის ავტორთა სუბიექტივიზმს. თეატრმცოდნეობა არ არის ზუსტი მეცნიერება და დავუშვათ, მე რომ სპექტაკლი მომწონს, ეს არ არის იმის გარანტი, რომ სპექტაკლი კარგია... რაც არ უნდა დასაბუთებული იყოს ჩემი შეხედულებები არგუმენტებით. ამიტომ ჩვენ მაქსიმალურად ვარიდებთ თავს შეფასებას და მხატვრულ ხარისხზე მსჯელობას. თუმცა წელს ვცადეთ, წლის მნიშვნელოვანი სპექტაკლები მაინც გამოგვეყო. ამისთვის შევიკრიბეთ რამდენიმე თეატრმცოდნე, სპეციალისტი, კრიტიკოსი და ვეცადეთ, წლის საუკეთესო დადგმებზე შევჯერებულიყავით...

- თუ ასეა, რომლებია გასული წლის საუკეთესო სპექტაკლები?

- 2013 წელს განხორციელებულ დადგმებს შორის კრიტიკის განსაკუთრებული მოწონება დაიმსახურა სპექტაკლებმა: "ტროელი ქალები" (სამეფო უბნის თეატრი, რეჟისორი დათა თავაძე). ამ სპექტაკლმა ახალი სივრცე "გაჭრა" თანამედროვე ქართულ თეატრში. მასში შეიკრა კარგი სამსახიობო ანსამბლი, რომლითაც ნამდვილად შეგვიძლია ვიამაყოთ; "გრონჰოლმის მეთოდი" (მარჯანიშვილის თეატრი, რეჟისორი თემურ ჩხეიძე) - ეს არის სპექტაკლი, რომელიც ყოველგვარი ტექნიკური ეფექტების გარეშე გვითრევს სიუჟეტში, იდეალურად აწყობილი დიალოგები და უნივერსალური რეჟისურა, ეს ის მოტივია, რის გამოც სპექტაკლი რჩეულთა შორის მოხვდა; "ზამთრის ზღაპარი" (თბილისის მოზარდ მაყურებელთა თეატრი, რეჟისორი დათა თავაძე) - მოზარდ მაყურებელთა თეატრის რეპერტუარში ეს სპექტაკლი ნამდვილი "უცხო ხილია", განსხვავებული არა მხოლოდ ამ თეატრისთვის, არამედ თავად რეჟისორის შემოქმედებაშიც. შეგვიძლია, ვთქვათ, რომ დათა თავაძის "ზამთრის ზღაპარი" შექსპირის ამ პიესის პირველი ქართული წარმატებული ინტერპრეტაციაა. ამ წარმატებაში დიდი წვლილი მიუძღვის დრამატურგ დავით გაბუნიასაც, რადგან პიესა სწორედ მან თარგმნა; "კალასი" ("თეატრი-ფაბრიკა", რეჟისორი რობერტ სტურუა) - ეს არის სტურუას ესთეტიკისგან სრულიად განსხვავებული წარმოდგენა და ლელა ალიბეგაშვილის უზადო არტისტული ნამუშევარი;  "ტარტიუფი" (მარჯანიშვილის თეატრი, რეჟისორი ლევან წულაძე) - ეს სპექტაკლი საუკეთესოთა შორის ამ პიესის ახლებური, განსხვავებული ინტერპრეტაციის გამო მოხვდა, თანაც კარგი სამსახიობო ანსამბლი შეიკრიბა...

- მაინც მგონია, რომ თეატრში მაყურებელი მსახიობის სანახავად დადის. მისთვის თეატრი, პირველ რიგში, მსახიობთან ასოცირდება და მხოლოდ მერეა რეჟისორი...

- ძირითად შემთხვევაში ასეა. ჩვენ მაყურებლის სოციოლოგიურ გამოკითხვასაც ვაწარმოებთ და ისინი სწორედ ამას მიუთითებენ. მაქსიმუმ მაყურებელთა 10% დადის თეატრში რეჟისორის ახალი ნამუშევრის სანახავად. რაც შეეხება ჩვენს კვლევას, რეიტინგში ის მსახიობები მოხვდნენ, რომლებმაც წლის განმავლობაში ყველაზე მეტ პრემიერაში მიიღეს მონაწილეობა. ამ როლების მხატვრულ ხარისხზე საუბარი არასერიოზული იქნება, მაგრამ, ბუნებრივია, იბადება კითხვა: რატომ არის ამა თუ იმ მსახიობზე დიდი მოთხოვნა? პასუხი დაახლოებით ასეთია: რეგიონის თეატრებში არჩევანი შედარებით მცირეა და დასის თითქმის ყველა მსახიობს უწევს ახალ სპექტაკლში მონაწილეობა. ეს, ასე ვთქვათ, ობიექტური ფაქტორი. მაგრამ ჩემი, როგორც თეატრმცოდნის სუბიექტური მოსაზრება თუ გაინტერესებთ, მირჩევნია, მსახიობმა წელიწადში ერთი, ან ორი როლი შექმნას და ღირებული, ვიდრე ათი როლი და არც ერთი არ იყოს დასამახსოვრებელი.

- შეინიშნება შემდეგი ტენდენციაც: არიან თეატრები, რომლებიც უფრო აქტიური შემოქმედებითი პროცესებითა და ძიებებით არიან დაინტერესებული და არიან თეატრები, რომლებიც უფრო ინერციით არსებობენ. ამის შესახებ რას იტყვით?

- პარადოქსია, მაგრამ ყველაზე ეფექტურად მომუშავე თეატრები (პრემიერებით, საერთაშორისო გასტროლებით, წარმოდგენების რაოდენობით) წელს რატომღაც არ იქნენ წახალისებული, მათ ძალიან ცოტათი გაუზარდეს ბიუჯეტი, არ წაახალისეს და ეს ხდება იმის ფონზე, როცა ლამის ნახევარი მილიონი დაუმატეს თეატრს, რომელმაც ყველაზე ნაკლები ახალი სპექტაკლი შესთავაზა ერთი წლის განმავლობაში მაყურებელს. ასევე ყველაზე ნაკლები გასტროლი გამართა როგორც ქვეყნის შიგნით, ასევე ქვეყნის გარეთ. ასეთი "შერჩევითი სამართალი" გარკვეულწილად ანელებს თეატრების მოტივაციას, განვითარებას, მათ ეფექტური მუშაობას... გამოდის, რომ 2014 წელს ცუდად რომ იმუშაონ, კულტურის სამინისტრო ვერაფერს მოსთხოვთ, რადგან თავად დაუშვა უსამართლობის პრეცედენტი.

- როგორ აისახა თქვენს კვლევაში განსხვავება რეგიონისა და დედაქალაქის თეატრებს შორის?

- განსხვავება ბევრ რამეშია. როცა დედაქალაქში რომელიმე კონკრეტული რეჟისორი დგამს სპექტაკლს, ის გაცილებით მეტ პასუხისმგებლობას გრძნობს, ვიდრე რეგიონში. იქ მიწვეული რეჟისორი, სამწუხაროდ, გაცილებით ნაკლებ დროს უთმობს სპექტაკლის დადგმას. სამხატვრო ხელმძღვანელები კი ცდილობენ, უკეთ წარმოაჩინონ საკუთარი დასის შესაძლებლობა და ზოგჯერ ეს დამოკიდებულება დადებით შედეგსაც იწვევს. უფრო განსხვავებულად მუშაობენ ახალგაზრდა რეჟისორები რეგიონებში, რადგან მათ სწორედ იქ ეძლევათ ექსპერიმენტის ჩატარების საშუალება; ამიტომ, ცდილობენ, არ დაუშვან შემოქმედებითი კომპრომისები. თუმცა, სიმართლე გითხრათ, მაინც ყველაფერი ინდივიდუალურია და ვერ წარმომიდგენია, ვთქვათ, თემურ ჩხეიძემ ზედაპირულად, ზერელედ იმუშაოს რომელიმე ქართულ დასთან. ამავე დროს, არიან რეჟისორები, რომელთათვისაც სულერთია, რუსთაველის თეატრის სცენაზე დადგამენ სპექტაკლს თუ რომელიმე რეგიონის სახალხო თეატრის დასთან.

- მაინც რა პრაქტიკული დანიშნულება შეიძლება ჰქონდეს აღნიშნულ კვლევას და რა პერსპექტივა აქვს მას მომავალში?

- ჩვენი ცენტრის მიერ ჩატარებულმა კვლევების ამ ციკლმა უკვე შეიძინა პრაქტიკული დანიშნულება, პირველ რიგში, ასეთი ტიპის კვლევა კულტურის სამინისტროსთვის უნდა იყოს საინტერესო, რადგან ეს ერთგვარი უფასოდ ჩატარებული მონიტორინგია მისადმი დაქვემდებარებულ ორგანიზაციებში. თუმცა ამ წლების განმავლობაში, სამინისტროს მხრიდან დიდი ინტერესი არ შემინიშნავს. ამ ფონზე თეატრები უფრო გააქტიურდნენ და ჩაერთვნენ კვლევის პროცესში, ვიდრე ის ორგანიზაციები, ვისთვისაც ეს კვლევა ტარდება. გაჩნდა კონკურენცია, გაიზარდა კვლევაში მონაწილე თეატრების რიცხვი, რაც სასიკეთო ძვრებზე მიუთითებს, რომ უკვე არსებობს ნდობა. ბოლო ორი წლის განმავლობაში კვლევა მეთოდოლოგიურად დაიხვეწა და უფრო მასშტაბური გახდა. მას ემატება ახალი ნომინაციები და მიმართულებები, ჩვენი ცენტრი არ არის, ასე ვთქვათ, "ჩაკეტილი" და ვითვალისწინებთ სპეციალისტების შენიშვნებსა და მოსაზრებებს. სამომავლოდაც გვსურს, გავაგრძელოთ მუშაობა, ვიდრე კვლევა ინტერესს გამოიწვევს თეატრებსა და თეატრით დაინტერესებულ საზოგადოებაში. 

დავით ბუხრიკიძე, გაზეთი „პრემიერი“

FaceBook