ვერდის “ბედის ძალა” კონსერვატორიაში, ანუ საკონცერტო ვნებები

ბედო, შავბედო, უპირო...

როგორც იქნა, მელოდრამატული და არასაოპერო ვნებები ჩაცხრა და ჯერ კიდევ შენობადალუქულმა ზაქარია ფალიაშვილის სახელობის ოპერისა და ბალეტის სახელმწიფო თეატრმა მსმენელს ორჯერ გადადებული ვერდის ოპერა “ბედის ძალის” საკონცერტო შესრულება შესთავაზა. ეს ოპერა პრაქტიკულად პირველად შესრულდა საქართველოში სრული ვერსიით, თანაც ორჯერ: კონსერვატორიის დიდ დარბაზში მისულ მსმენელს 31 იანვარსა და 2 თებერვალს ორკესტრის, დირიჟორისა და სოლისტების ერთგვარი ტესტირება შეეძლო.

საოპერო თეატრის გუნდსა და სიმფონიურ ორკესტრს თეატრის მთავარი დირიჟორი, ჯანლუკა მარჩანო დირიჟორობდა. თეატრის სოლისტები: ტარიელ ჭიჭინაძე (მარკიზი კალატრავა), მაყვალა ასპანიძე (ლეონორა), ნიკოლოზ ლაგვილავა (დონ კარლო დი ვარგასი), ოთარ ჯორჯიკია (ალვარო), იამზე გურჩიანი (კურა), თეა დემურიშვილი (პრეციოზილა), ვახტანგ ჯაშიაშვილი (ალკადე), ირაკლი მურჯიკნელი (ტრაბუკო), გოჩა დათუსანი-ჯიღაური (პადრე გუარდიანო), ზაალ ხელაია (ფრა მელიტონე).

რადგან ვერდის ეს ოპერა საქართველოში არასოდეს დადგმულა, საინტერესოა, გავიხსენოთ მისი შექმნის ისტორია. “ბედის ძალა” კომპოზიტორის შემოქმედების ყველაზე ნაყოფიერ, შუა პერიოდს განეკუთვნება. მას უკვე ჰქონდა შექმნილი “ატილა”, “ნაბუქო”, “რიგოლეტო”, “ტრუბადური”, “ტრავიატა”... ეს ოპერა კი სანკტ-პეტერბურგის საიმპერატორო თეატრის დაკვეთით შექმნა და მსოფლიო პრემიერაც 1862 წელს, სანკტ-პეტერბურგში გაიმართა. მოგვიანებით ვერდიმ რამდენჯერმე შეძლო ოპერის რედაქტირება და ამის შემდეგ “ბედის ძალა” 1863 წელს შესრულდა რომსა და მადრიდში (სადაც უკვე პრემიერას ლიბრეტოს ავტორი და ვერდის მეგობარი, ფრანჩესო-მარია პიავე ესწრებოდა).

ბედისწერის, შურისძიების, რწმენისა და ცხადია, სიყვარულის მოტივები, უფრო კარგად იგრძნობა კომპოზიტორის მიერ 1869 წელს დაწერილ, განახლებულ რედაქციაში. ოპერა ამჯერად მილანში დაიდგა და როგორც აღვნიშნეთ, კომპოზიტორმა მასში მნიშვნელოვანი ცვლილებები და დამატებები შეიტანა: ვერდიმ პრელუდია უვერტიურით შეცვალა და ამან გაამართლა კიდეც, რადგან “ბედის ძალის” უვერტიურა ერთ-ერთი საუკეთესოა ვერდის უვერტიურებს შორის. მასში გამოყენებულია ოპერის რამდენიმე არიის ფრაგმენტი და ჟღერს მოკლე, მრისხანე მელოდიაც, რომელსაც ხშირად “ბედისწერის” მოტივს უწოდებენ. სხვათა შორის. “ბედის ძალის” უვერტიურა დამოუკიდებლადაც სრულდება და სიმფონიურ რეპერტუარშიც საპატიო ადგილი უკავია.

2013 წელს ვერდის დაბადების ორასი წელი აღინიშნებოდა და ამიტომაც მისი შედევრებიც და შედარებით ნაკლებად პოპულარული ოპერებიც მსოფლიოს მრავალ ცნობილ საოპერო სცენაზე დაიდგა. სამართლიანობა მოითხოვს, აღინიშნოს, რომ, როდესაც დღეს ოპერის ინტერპრეტაციაზე საუბრობენ, ვოკალურ თუ მუსიკალურ მხარესთან ერთად, აუცილებლად გულისხმობენ რეჟისორისა და სცენოგრაფის კონცეფციას.

მაგალითად, როდესაც გასულ წელს ცნობილმა საოპერო რეჟისორმა მარტინ კუშეიმ სწორედ “ბედის ძალა” დადგა მიუნხენში (ბავარიის საოპერო თეატრი, დირიჟორი აშერ ფიში), მას საერთოდ არ აინტერესებდა ვერდის ოპერის მელოდრამატული ხაზი, ან პერსონაჟების განცდები და მიკროსამყარო. მკაცრად კონცეპტუალური დადგმა ბედისწერით დაღდასმული სამყაროს ნგრევის შესახებ მოგვითხრობდა. ცალკე საუბრის თემაა ბერძენი დრამატული სოპრანო ანია ჰარტეროსი, რომლის ლეონორამ დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა კრიტიკოსებზე. რეჟისურის შესატყვისი აღმოჩნდა სპექტაკლის აბსტრაქტულ-ვიზუალური სამყაროც; განსაკუთრებით თეთრი, გიგანტური ჯვრების ქაოსი მესამე მოქმედებაში.

აღსანიშნავია, რომ ცნობილი ქართველი ბარიტონი, ლადო ათანელი დონ კარლოს დი ვარგას პარტიის ერთ-ერთ ყველაზე კარგ შემსრულებლად ითვლება და თავად ვარ ბერლინის “დოიჩე ოპერაში” მისი დიდი წარმატების მოწმე.

ცხადია, კონსერვატორიის დიდ დარბაზში აჟღერებული “ბედის ძალა” მხოლოდ მუსიკალური შეფასების საშუალებას იძლევა და ესეც უკვე მოვლენად შეიძლება ჩაითვალოს. ოპერა ორ საკონცერტო ნაწილად შესრულდა, შედარებით გაუმართავი, “აუწყობელი” პირველი ნაწილის ფონზე (ორკესტრის ბოლომდე შეუთანხმებლობა, პლუს ვოკალისტთა ხარვეზები) აშკარად უკეთესი აღმოჩნდა მეორე ნაწილი. და არამხოლოდ იმიტომ, რომ სწორედ მეორე ნაწილშია თავმოყრილი ვერდის საოპერო მარგალიტები. მაგალითად, დონ ალვაროსა და დონ კარლოს დუეტი (რომელიც, ალბათ, საკონცერტო საღამოს კულმინაციად უნდა მივიჩნიოთ), ან ფრა მელიტონესა (ზაზა ხელაიას ზუსტი და პერსონაჟისთვის შესატყვისი ობერტონები) და პადრე გაურდიანოს (გოჩა დათუსანი, რომელიც სწორედ იმ დღეს დაეცა და ფეხი დაიზიანა, მაგრამ დიდი ტკივილების მიუხედავად, მაინც ნორმალურად შეძლო პარტიის ჩამთავრება) დუეტი.

ცალკე უნდა აღვნიშნოთ ლეონორას პარტიის შემსრულებელი, კარგი დრამატული სოპრანო მაყვალა ასპანიძე. ლეონორა ვერდის ოპერის ძირითადი საყრდენია; სხივი, რომელმაც უკუნი უნდა გაარღვიოს... და მაინც, შედარებით “მყვირალა”, მაღალი და უკონტროლო ნოტები იგრძნობოდა პირველ ნაწილში (არიაMe pellegrina ed orfana...); რაც კომპენსირებული იყო გაწონასწორებული ხმით, დრამატიზმითა და ლამაზი პიანოთი ფინალურ, ყველაზე ცნობილ არიაში Pace, Pace. თეა დემურიშვილის (მეცოსოპრანო) საკმაოდ ექსტრავაგანტურმა ჩაცმულობამ (საკონცერტო შესრულება უფრო კლასიკურ კოსტიუმს გულისხმობს) პუბლიკას ხელი არ შეუშალა, პრეციოზილას არია Rataplan! მხურვალედ მიეღო. და მართლაც, მომღერალმა ვირტუოზულობა გამოამჟღავნა. ოთარ ჯორჯიკია უფრო ლირიკული ტენორია, ძალიან კარგი ხმითა და სუფთა ინტონაციებით, თუმცა ცოტათი უჭირს დაბალ რეგისტრში სიმღერა. კარგად ჟღერდა დონ ალვაროს არია კონცერტის მეორე ნაწილის დასაწყისში და ლეონორასთან დუეტიც.

ალბათ, სუბიექტური ვარ, როცა ვერდის ოპერაში ტენორსა და სოპრანოზე წინ ბარიტონს ვაყენებ, მაგრამ ნიკოლოზ ლაგვილავა თავისი ტემპერამენტით, სპეციფიკური, მომრგვალებულ-დახშული ბგერით მართლაც შესანიშნავად გაუმკლავდა ამ ოპერის ერთ-ერთ ჰიტს Son Pereda, son ricco d'onore... ამიტომ დარბაზის რეაქციაც შესატყვისი აღმოჩნდა.

გადატანილი საოპერო სკანდალების შემდეგ მაესტრო ჯანლუკა მარჩანო დიდი და სარემონტო გემის ოპტიმისტი კაპიტანივით უძღვებოდა ორკესტრს... და მან ეს გემი, სახელწოდებით “ოპერისა და ბალეტის თეატრის გუნდი და ორკესტრი”, მრავალ წყალქვეშა საფრთხესა და მეჩეჩს ააცდინა. მოკლედ, დასმა და სოლისტებმა მშვიდობიანად დაასრულეს საკონცერტო “ბედის ძალა” და ალბათ, გაჭიანურებული რემონტის დასასრულს ელიან.

დავით ბუხრიკიძე, გაზეთი „პრემიერი“

FaceBook