ლია ელიავა: “გაქცეული ლარის დაბრუნება ეროვნული ბანკისთვის პრობლემატური იქნება”

“ღრმად გასაიდუმლოებულ პირობებში სავალუტო კურსის ჩამოყალიბების პროცესი სრულიად გაუმჭვირვალეა”

 “მთავრობისა და ეროვნული ბანკის დღევანდელი ქმედებები ძალიან წააგავს დიაგნოზდაუსმელი პაციენტის მკურნალობას”

“პრემიერს” ესაუბრა ექსპერტი ეკონომიკის საკითხებში ლია ელიავა:

_ ქალბატონო ლია, დოლართან მიმართებაში ლარის კურსის გაუფასურების მიზეზებზე არაერთი მოსაზრება გამოითქვა. არის ვერსია, რომ ეს მოხდა ხელოვნურად, ბიუჯეტის დეფიციტის დასაფინანსებლად. კიდევ ერთი ვერსიის თანახმად, ბიუჯეტის დეფიციტის დასაფინანსებლად ეროვნულმა ბანკმა მოახდინა ლარის ემისია... თქვენი შეფასებით, რამ განაპირობა ლარის კურსის გაუფასურება?

_ ლარის კურსის ვარდნა არ არის პირველი და უნიკალური მოვლენა საქართველოს საფინანსო სექტორში. ლარის დევალვაციის პროცესს პერიოდულად აქვს ადგილი, რაც ბუნებრივი მოვლენაა მართული სავალუტო კურსის პირობებში. კურსის ვარდნის პროცესი საკმაოდ მარტივია: ვალუტით მოვაჭრე ფიზიკური პირი (სავალუტო სპეკულანტი) ან იურიდიული პირი (ჩვეულებრივ, კომერციული ბანკები) დროის მოკლე პერიოდში იძენს დიდი რაოდენობით უცხოურ ვალუტას, რის გამოც ფინანსურ ბაზარზე მატულობს ლარის მასის მოცულობა. ვალუტის გაცვლითი კურსის ვარდნის შემთხვევაში ეროვნული ბანკი ცდილობს მისი დევალვაციის შეჩერებას საერთაშორისო სავალუტო რეზერვებით ინტერვენციების განხორციელების გზით, ანუ ახდენს ლარის ჭარბი მასის ამოღებას უცხოური ვალუტის კომერციული ბანკებისთვის მიყიდვის მეშვეობით. შედეგად ლარის კურსის ვარდნა ჩერდება მანამ, სანამ ლარის მორიგი დიდი მასა არ დაგროვდება ბაზარზე. და ეს პროცესი შეიძლება გაგრძელდეს ეროვნულ ბანკში სავალუტო რეზერვების ამოწურვამდე.

ბოლო რამდენიმე კვირის განმავლობაში ხშირად გვესმის ეროვნული ბანკის წარმომადგენლებისგან, რომ ლარის გაცვლითი კურსი არის მცურავი და მისი ფორმირება ხდება ბაზარზე მიწოდება-მოთხოვნის შესაბამისად. ამგვარი განცხადება ფართო საზოგადოებისთვის ნაკლებად გასაგებია, თუმცა პროფესიონალებსაც არ აქვთ ერთგვაროვანი მოსაზრება ლარის კურსის ცვლილების მიზეზებთან დაკავშირებით.

ეროვნული ბანკის ინტერნეტსაიტის მთავარ გვერდზე პერიოდულად ქვეყნდება “ლარის ოფიციალური გაცვლითი კურსი”. ბუნებრივია, ჩნდება კითხვა _ თუ ლარის გაცვლითი კურსი მცურავია და ის ყალიბდება ბაზარზე ვალუტის მიწოდებისა და მოთხოვნის თანაფარდობის შედეგად, რას ნიშნავს “ოფიციალური კურსი” და სად არის ის ბაზარი, სადაც ეს კურსი ყალიბდება? ამ კითხვებზე პასუხი ისევ ეროვნული ბანკის ვებსაიტზე მოიპოვება.

ეროვნული ბანკის ინფორმაციით, სავალუტო კურსი ფიქსირდება ეროვნული ბანკის მიერ მოწყობილ სავალუტო აუქციონზე, რომელიც “წარმოადგენს მონეტარული პოლიტიკის ინსტრუმენტს, რომლის მეშვეობითაც ეროვნული ბანკი ყიდის ან ყიდულობს უცხოურ ვალუტას ბანკთაშორის სავალუტო ბაზარზე”. ბუნებრივია, საინტერესოა, რა არის ბანკთაშორისი სავალუტო ბაზარი. ამის განმარტებასაც იძლევა ეროვნული ბანკი: “ბანკთაშორისი სავალუტო ბაზარი ორგანიზებულია ბლუმბერგის ელექტრონულ სავაჭრო სისტემაში, რომლის საშუალებითაც ხდება ვალუტებით ვაჭრობის გარიგებების დადება. აღნიშნულ ბაზარზე მონაწილეობის უფლება აქვს საქართველოში ლიცენზირებულ ყველა კომერციულ ბანკსა და უცხოური ბანკის ფილიალს... სავალუტო ბაზარზე მონაწილე ბანკების მიერ ხდება საკუთარი ყიდვა-გაყიდვის კურსების (კოტირებების) გამოქვეყნება ბლუმბერგის სავაჭრო სისტემაში, რომლებიც ხელმისაწვდომია ყველა მონაწილე ბანკისა და მათი დილერებისთვის”. ანუ ბანკთაშორის სავალუტო ბაზარი არის უცხო პირებისთვის დახურული სავაჭრო მოედანი, სადაც ეროვნული ბანკი ახორციელებს სავალუტო ინტერვენციებს და მას უწოდებს სავალუტო აუქციონებს. ამრიგად, ღრმად გასაიდუმლოებულ პირობებში სავალუტო კურსის ჩამოყალიბების პროცესი სრულიად გაუმჭვირვალეა. როგორც ჩანს, გაცვლითი კურსის სიდიდე მნიშვნელოვანწილად ეროვნული ბანკის ნება-სურვილითაა განპირობებული.

რაც შეეხება ოფიციალურ გაცვლით კურსს, ეროვნული ბანკი ამის შესახებ ასეთ განმარტებას იძლევა: “ოფიციალური ყოველდღიური გაცვლითი კურსები ვალუტების მიხედვით – წარმოადგენს ეროვნული ბანკის მიერ წინა დღეს დადგენილ კურსებს, რომლებიც მოქმედებაშია მოცემული თარიღისთვის”. გამოდის, რომ ეროვნული ბანკი წინა დღით ადგენს გაცვლით კურსს, რომელიც ძალაშია მომავალი ერთი ან რამდენიმე დღისთვის. პრაქტიკულად ვიღებთ, რომ ეროვნული ბანკი აფიქსირებს სავალუტო კურსს და მკაცრად ზღუდავს მის მერყეობას სავალუტო ინტერვენციების (იგივე: სავალუტო აუქციონების) გამოყენების მეშვეობით. ამიტომაც ალბათობის მაღალი ხარისხით შეიძლება იმის თქმა, რომ ეროვნული ბანკი ცდილობს გაცვლითი კურსის მიზნობრივი დონის უზრუნველყოფას, ანუ ის ახდენს მის თარგეთირებას. როგორც უკანასკნელი რამდენიმე კვირის მოვლენებმა დაგვანახა, გაცვლითი სავალუტო კურსის თარგეთირება ეროვნული ბანკისთვის ისეთივე პრობლემური აღმოჩნდა, როგორც ინფლაციის თარგეთირება. როგორც ცნობილია, ეროვნულმა ბანკმა ვერ უზრუნველყო ინფლაციის დადგენილ თარგეთამდე (6%) მიახლოებაც კი. თუმცა, წინა წლებშიც ანალოგიურ ვითარებას ჰქონდა ადგილი.

ხშირად ისმება კითხვა, არის თუ არა ლარის გაცვლითი კურსის ვარდნა ხელოვნურად პროვოცირებული? ალბათობის მაღალი ხარისხით მიმაჩნია, რომ არა, ვინაიდან საერთაშორისო სავალუტო ფონდი კატეგორიულად უკრძალავს ეროვნულ ბანკს ვალუტის კურსის დევალვაციის გზით საგადასახდელო ბალანსის მიმდინარე ანგარიშის გაუმჯობესებას. თუმცა, როდესაც გაჩნდება შანსი, გააუმჯობესო არა მარტო სავაჭრო ბალანსი, არამედ უხეიროდ თარგეთირებული ინფლაციის მაჩვენებელი, რატომ უნდა იქნას ეს შანსი ხელიდან გაშვებული? მით უფრო, რომ ეროვნული ბანკის მიერ დაპირებული 5%-იანი ინფლაციის დონეზეა გათვლილი 2014 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტი.

_ რამდენად შესაძლებელია ლარის დოლართან გაცვლითი კურსის  ძველ ნიშნულზე დაბრუნება?

_ ფაქტია, რომ არცთუ ისე შორეულ წარსულში ადგილი ჰქონდა ლარის დევალვაციის შემდგომ მისი გამყარების პროცესს. ამ შემთხვევაში ხდებოდა ეროვნული ვალუტის ხელოვნურად გაძვირება ეროვნული ბანკის მიერ განხორციელებული სავალუტო ინტერვენციების შედეგად. დღევანდელ ეტაპზე გაქცეული ლარის დაბრუნება ეროვნული ბანკისთვის პრობლემატური იქნება, ვინაიდან მას ამისთვის არც თავისუფალი სავალუტო სახსრები გააჩნია და არც ხელშემწყობი ეკონომიკური პირობებია შექმნილი ქვეყანაში.

მიუხედავად იმისა, რომ სულ რამდენიმე თვის წინ ეროვნულმა ბანკმა დააგროვა საერთაშორისო სავალუტო რეზერვების ისტორიული მაქსიმუმი _ 3 მლრდ აშშ დოლარზე მეტი, დღეისთვის სიტუაცია კარდინალურადაა შეცვლილი. სავალუტო რეზერვები შემცირებულია 2,6 მლრდ აშშ დოლარამდე. ამ თანხიდან ეროვნულ ბანკს სავალუტო ინტერვენციებისთვის რეალურად შეუძლია, დახარჯოს მხოლოდ 300-500 მლნ აშშ დოლარი, ვინაიდან დანარჩენი თანხის ძირითადი ნაწილი განთავსებულია საერთაშორისო სავალუტო ფონდსა და გასაიდუმლოებულ ფასიან ქაღალდებში. აქედან თანხების დაუყოვნებლივ ამოღება დიდ ტექნიკურ სირთულეებთან და ეკონომიკურ დანაკარგებთან არის დაკავშირებული. ამასთანავე, გასათვალისწინებელია, რომ წინა წლებთან შედარებით საკმაოდ გაიზარდა ეკონომიკაში ეროვნული ვალუტის მასის მოცულობა, რაც განაპირობებს სავალუტო კურსის გასამყარებლად სავალუტო რეზერვების მეტი ოდენობით ხარჯვის აუცილებლობას. ეს კი დიდ რისკთანაა დაკავშირებული.

ამრიგად, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ უახლოეს კვირებში ეროვნულმა ბანკმა შეძლოს საკმარისი ოდენობით სავალუტო რეზერვების გახარჯვა გაუფასურებული ლარის გასამყარებლად და მისი გაცვლითი კურსის ძველ ნიშნულზე სწრაფად დაბრუნება. თუმცა, მიმდინარე წელს მთავრობა აპირებს დიდი ოდენობით საგარეო ვალის აღებას. ამ თანხის ნაწილი მოხმარდება ძველი საგარეო  დავალიანების დაფარვას, ხოლო ნაწილი დაილექება ეროვნულ ბანკში რეზერვების სახით. არ არის გამორიცხული, რომ საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებმა და სახელმწიფოებმა გაითვალისწინონ მოსალოდნელი საფრთხეები და პირდაპირი სავალუტო დახმარება აღმოუჩინონ საქართველოს. აქ დიდი მნიშვნელობა ექნება საქართველოს მთავრობისა და ეროვნული ბანკის დაბალანსებულ ძალისხმევას იმისთვის, რომ დროზე შეაფასონ მოსალოდნელი რისკები და არ დაუშვან ფინანსური ბაზრის დესტაბილიზაცია.

_ გვახსოვს შემთხვევები, როდესაც ლარი გაუფასურებულა და პროდუქციაზე ფასი გაზრდილა, თუმცა ლარის კურსის გამყარების შემდეგ ფასები არ შეცვლილა. ხომ არ გამოიწვევს ეს ლარის მსყიდველობითუნარიანობის შემცირებას?

_ სავალუტო კურსის ვარდნის შედეგად გაზრდილი ფასი პრაქტიკულად იშვიათად მცირდება თავდაპირველ სიდიდემდე. ეს ბიზნესის ფილოსოფიით აიხსნება, რაც მისი მხრიდან მოგებაზე ორიენტირებულობას გულისხმობს. ბიზნესი არასოდეს იტყვის უარს მოგების გაზრდილ ნორმაზე, მაშინაც კი, თუ ლარის კურსი გამყარდება. ასეთი მიდგომა მეტწილად დამახასიათებელია ჩვენისთანა ღარიბი და რეალური ეროვნული წარმოების არმქონე ეკონომიკებისთვის, სადაც სამეწარმეო სექტორისთვის არ არსებობს მომხმარებლების უფლებების დამცავი საკანონმდებლო რეგულაციები. საქართველო, სამწუხაროდ, ძირითადად   იმპორტით ცხოვრობს. ასეთ ვითარებაში სამომხმარებლო კალათის 80 პროცენტი იმპორტირებულ პროდუქციას შეადგენს. ამიტომაც სავალუტო კურსის უმნიშვნელო რყევაც კი მყისიერად აისახება მოსახლეობის ხარჯების სტრუქტურასა და ცხოვრების დონეზე. ლარის კურსის ვარდნა ზრდის ფასებს როგორც საქონელზე, ასევე მომსახურებაზე. და ეს მაშინ, როდესაც მოსახლეობის შემოსავლები არ იზრდება ფასების ზრდის პარალელურად. ფასების ზრდა განსაკუთრებით გრძნობადია პენსიონერების, უმწეოთა და დაბალშემოსავლიანი ფენებისთვის. საბოლოო ჯამში, ფასების ზრდა იწვევს სიღარიბის დონის ზრდას, რასაც თან სდევს სოციალური უკმაყოფილებისა და პოლიტიკური დაძაბულობის ზრდა. 

ფაქტობრივად, ლარის კურსის ვარდნა ნიშნავს მისი მსყიდველობითუნარიანობის დაცემას, ანუ გაუფასურებული ლარით ნაკლები რაოდენობის საქონლის შეძენაა შესაძლებელი. ლარის გაუფასურება აშშ დოლარის მიმართ ნიშნავს, რომ მან დაკარგა თავისი მსყიდველობითი უნარი იმ სიდიდით, რა სიდიდითაც გაიზარდა ფასები. ეს არ იქნებოდა პრობლემა ისეთ ქვეყანაში, სადაც ეკონომიკა სწრაფად იზრდება და ამის პარალელურად მოსახლეობის შემოსავლებიც მატულობს. ასევე, ეროვნული ვალუტის გაცვლითი კურსის ვარდნა ნაკლებად მტკივნეულია იმ ქვეყნებში, სადაც სამომხმარებლო კალათის შევსება ძირითადად ადგილობრივი წარმოების პროდუქციით ხდება. საქართველოსთვის კი გაუფასურებული ლარი ისედაც ღარიბ მოსახლეობას კიდევ უფრო აღარიბებს და აძაბუნებს როგორც ფიზიკურად, ისე მორალურად.

_ იმის მიუხედავად, რომ ეროვნული ვალუტა გვაქვს, მსხვილი გარიგებები უცხოურ ვალუტაში ხორციელდება. რატომ ხდება ასე და შესაძლებელია თუ არა, რომ საქართველოში ეროვნულ ვალუტა იყოს არა მეორეხარისხოვანი, არამედ პირველი ვალუტა (მაგალითად, ბინას ვერ ვიყიდით ლარებში, ვერც ავტომანქანას და ა.შ.)?

_ რა არის ლარის ბანკნოტი? ეს არის გაფერადებული დაჭრილი  ქაღალდი, რომელიც კანონმდებლობით აღიარებულია გადახდის ერთადერთ საშუალებად საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე. მისი ავტორიტეტი დამოკიდებულია საქართველოს ეროვნული ბანკისა და მთავრობის ავტორიტეტზე, მათ რეიტინგზე საზოგადოებაში. ის, რომ მსხვილი გარიგებები ხორციელდება უცხოურ ვალუტაში, აშკარად იმის მანიშნებელია, რომ საქართველოს მოსახლეობა სრულად არ ენდობა ეროვნულ ვალუტას და მისი საკურსო რყევებისგან თავის დასაცავად უპირატესობას ანიჭებს უცხოურ მდგრად ვალუტას, ძირითადად, აშშ დოლარსა და ევროს.

ლარს პრაქტიკულად დაკარგული აქვს ფულის ერთ-ერთი მთავარი და უმნიშვნელოვანესი ფუნქცია _ დაგროვების ფუნქცია. თუ ყოველდღიური მოხმარებისთვის საქართველოს მოსახლეობა სარგებლობს ლარით, გრძელვადიანი მოხმარების საგნების შესაძენად ის აგროვებს უცხოურ ვალუტას. რატომ? იმიტომ, რომ ქვეყანაში მიმოქცევადი და დაგროვილი  უცხოური ვალუტის მოცულობა აღემატება ლარის მოცულობას; იმიტომ, რომ მოსახლეობის საკმაოდ დიდ ნაწილს შემოსავლები აქვს არა მარტო ლარში, არამედ უცხოურ ვალუტაშიც. მნიშვნელოვნად გაიზარდა უცხოური წარმომადგენლობების, საერთაშორისო ორგანიზაციების ფილიალების, ტრანსნაციონალური კომპანიების ადგილობრივი სამსახურებისა და ა.შ. რიცხვი, რომელთა თანამშრომლები, როგორც რეზიდენტები, ასევე არარეზიდენტები, ხელფასს უცხოურ ვალუტაში იღებენ. ასეთ ვითარებაში საქართველოს ეროვნული ბანკი დრომოჭმული სავალუტო პოლიტიკით მოქმედებს, ის არ იყენებს ეკონომიკაში უცხოური ვალუტის მართვის უახლეს მეთოდებსა და მიდგომებს.

ლარის მიმართ სუსტი ნდობა, ლარის გაცვლითი კურსის არაპროგნოზირებადი რყევები, ეროვნული ბანკის სუსტი და გაუმჭვირვალე სავალუტო პოლიტიკა, სუსტი ეკონომიკა განაპირობებს არა მარტო უძრავი ქონებითა და ავტომანქანებით ვაჭრობას უცხოურ ვალუტაში, არამედ ბიზნესგარიგებების თანხობრივ მიბმას უცხოურ ვალუტასთან.

აღნიშნული სიტუაციის შეცვლა და მისი პროგრესული ორიენტირება დღევანდელი ეკონომიკური, და მათ შორის სავალუტო, პოლიტიკის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს მიმართულებად მიმაჩნია.

_ გამოითქვა მოსაზრება, რომ დოლართან მიმართებაში მან შესაძლოა, 2-2,10 ნიშნულს მიაღწიოს, რამდენად შესაძლებლად მიგაჩნიათ ეს?

_ 1998-1999 წლების სავალუტო კრიზისის დროს ლარის მაქსიმალური ვარდნა დაფიქსირდა 1.347-დან 2.451 ნიშნულამდე. ეს იყო ლარის კურსის 45%-იანი გაუფასურება. მიჩნეულია, რომ სავალუტო კრიზისი არის ეროვნული ვალუტის მნიშვნელოვანი გაუფასურება. მნიშვნელოვნად მიიჩნევა 25%-იანი გაუფასურება. თუმცა ეს ციფრი ზოგადი ემპირიული ხასიათისაა და ის შესაძლოა, მერყეობდეს ცალკეულ ქვეყნებში. ფაქტი კი ერთია _ ეროვნული ვალუტის გაუფასურების პროცესის დაწყება სერიოზული პრობლემების მანიშნებელია. ბოლო ორ თვეში ლარის გაცვლითი კურსი საგრძნობლად დაეცა, რაზეც მიუთითებს ის გარემოება, რომ 2013 წლის 20 ნოემბერს ეროვნული ბანკის მიერ ფიქსირებული ლარის გაცვლითი კურსი შეადგენდა 1.6751-ს, ხოლო 2014 წლის 28 იანვარს _ 1.7791-ს. ლარის ვარდნამ შეადგინა 6%. ამას ერთვის ეროვნული ბანკისა და ხელისუფლების წარმომადგენლების ბუნდოვანი განმარტებები შექმნილი გარემოებების ირგვლივ, რაც კიდევ უფრო ამწვავებს ვითარებას ფინანსურ ბაზარზე. 

საქართველოს საფინანსო სექტორში ჩამოყალიბდა კლასიკური სიტუაცია, რომელიც აღწერილი აქვს ნობელის პრემიის ლაურეატს პოლ კრუგმანს _ ეს არის ფუნდამენტური შეუსაბამობა საბიუჯეტო დეფიციტის მონეტიზაციასა და ფიქსირებული კურსის შენარჩუნების მცდელობას შორის, რომელიც, საბოლოო ჯამში, კრიზისში გადაიზრდება. მიმდინარე წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტის დასაფარად ასაღები დიდი მოცულობის ვალებისა და სავალუტო ინტერვენციების მეშვეობით ეროვნული ბანკის მცდელობა, შეაჩეროს ლარის ვარდნა შესაძლოა, გახდეს ფინანსური კრიზისის განვითარების რეალური წინაპირობა.

ლარის მომავალი გაცვლითი კურსის რეალობაზე დაფუძნებული პროგნოზირებისთვის აუცილებელია ინფორმაცია კაპიტალის გადინების მოცულობის შესახებ. სამწუხაროდ, სხვა ქვეყნების ცენტრალური ბანკებისგან განსხვავებით, ეროვნული ბანკი არ ითვლის ან არ ასაჯაროებს ამ ინფორმაციას. ამასთანავე, მის მიერ საგადასახდელო ბალანსის შედგენის ტემპები და სიხშირე არ იძლევა კაპიტალის გადინების მაჩვენებლის ოპერატიული დათვლის საშუალებას. არადა განვითარებადი ქვეყნისთვის ეს არის ეროვნული ვალუტის დევალვაციის მოლოდინის უმნიშვნელოვანესი მაჩვენებელი და ის პრაქტიკულად მეტყველებს სავალუტო კრიზისის მოახლოებაზე.

ამრიგად, ინფორმაციული სიმწირისა და მონეტარული ხელისუფლების ბუნდოვანი და შეუთანხმებელი პოლიტიკის ფონზე შეუძლებელია, ლარის მნიშვნელოვანი ვარდნის შესაძლებლობის პროგნოზირება.

_ აღიარებს თუ არა ხელისუფლება, ერთია, მაგრამ რეალობა ისაა, რომ ქვეყნის ეკონომიკაში პრობლემები არსებობს. რა საფრთხეებისა და გამოწვევების წინაშე დგას ქვეყანა?

_ დღევანდელი ჩვენი სუსტი ეკონომიკის პირობებში საფრთხეებსა და გამოწვევებს რა გამოლევს. მაგრამ, ჩემი აზრით, ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი საფრთხეა სავალუტო კრიზისის განვითარების შესაძლებლობა, რომელსაც, მაღალი ალბათობით, შეიძლება საბანკო კრიზისი მოჰყვეს.

არანაკლებ მნიშვნელოვანი საფრთხეა სახელმწიფო ბიუჯეტის მიერ ასაღები ვალების, როგორც საგარეოს, ისე საშინაოს, მოცულობის ზრდა. მართალია, საგარეო ვალები დაბალპროცენტიანია, მაგრამ მათ მომსახურებაზე ყოველწლიურად ბიუჯეტიდან საკმაოდ დიდი სახსრები იხარჯება.

განსაკუთრებით ყურადღება მინდა გავამახვილო სამთავრობო და საკანონმდებლო გადაწყვეტილებაზე საბიუჯეტო სახსრების კომერციულ ბანკებში განთავსების შესახებ. რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია, საბანკო ბიზნესის 200-მილიონიანი ჰუმანიტარული სახელმწიფო დახმარების იდეა ეკუთვნის საქართველოს ეროვნულ ბანკს, რომლის რეალიზებასაც აპირებს ფინანსთა სამინისტრო. 200 მილიონი ლარის კომერციული ბანკებისთვის გადაცემა ნამეტანი ფუფუნებაა ვალებში გახვეული სახელმწიფო ბიუჯეტისთვის. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ 2013 წელს, როდესაც ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტის ზრდამ 3 პროცენტსაც ვერ მიაღწია, საბანკო სექტორმა 400 მილიონ ლარამდე წმინდა მოგება მიიღო. რა თქმა უნდა, ეს მისასალმებელია, მაგრამ დღევანდელ ვითარებაში საჭიროა, ბანკებმა უფრო მეტად იფიქრონ ეკონომიკის აღორძინებაზეც. 

2013 წელს, მთავრობის გადაწყვეტილებით, გატარდა იაფი სესხის პროგრამა სოფლის მეურნეობაში. ის, მართალია, მუშაობს, მაგრამ მისგან მოლოდინი უფრო მეტი იყო, ვიდრე მიღებული შედეგი. იმედისმომცემია მთავრობის გადაწყვეტილება მცირე ბიზნესის ხელშეწყობის პროგრამისა და შესაბამისი სააგენტოს შექმნის შესახებ. 

მნიშვნელოვანი გამოწვევაა ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების შესახებ ვილნიუსის მემორანდუმის გაფორმება, რომელიც არა მარტო გახსნის ევროპის ბაზარს ეროვნული საქონლისა და მომსახურებისთვის, არამედ ევროპულ საქონელს მისცემს საშუალებას, თავისუფლად შემოვიდეს ქართულ ბაზარზე. ერთი მხრივ, ეს კარგი და მისასალმებელია, მეორე მხრივ კი ის გარკვეული საფრთხეების შემცველია. ადგილობრივი ბიზნესის დაბალი კონკურენტუნარიანობისა და სახელმწიფოს მიერ მისი დაცვის მექანიზმების არარსებობის პირობებში, შესაძლოა, იმპორტის მოზღვავებამ ადგილობრივი წარმოება მნიშვნელოვნად დააზარალოს. თუმცა, დადებით გარემოებად უნდა ჩაითვალოს საქართველოს კანონმდებლობის ჰარმონიზება ევროპულ კანონმდებლობასთან და მისთვის ცივილიზებული სახის მიცემა.

დაბოლოს, ჩამოთვლილ ყველაზე მნიშვნელოვან გამოწვევებს შორის აუცილებლად უნდა აღინიშნოს შრომითი რესურსების დასაქმებისა და მოსახლეობის ცხოვრების დონის ამაღლების პრობლემა, რომლის გადაწყვეტა უნდა გახდეს ხელისუფლების საქმიანობის ყველაზე პრიორიტეტულ მიმართულებად. ამ კუთხით საჭიროა ერთიანი გრძელვადიანი ეკონომიკური და სოციალური განვითარების მეცნიერულად არგუმენტირებული სტრატეგიისა და შესაბამისი სამუშაო პროგრამის შემუშავება და მის რეალიზაციაზე სამთავრობო პასუხისმგებლობის აღება.

_ რა არის გამოსავალი და არის თუ არა საკმარისი ვითარების სტაბილიზაციისთვის ის ნაბიჯები, რასაც დღეს ხელისუფლება დგამს?

_ იმისთვის, რომ იპოვო გამოსავალი შექმნილი პრობლემური  სიტუაციიდან, ჯერ ეს სიტუაცია უნდა გამოიკვლიო კარგად, გამოავლინო მისი ყველაზე სუსტი მხარეები, გამომწვევი მიზეზები, დასვა დიაგნოზი და შემდეგ უნდა მიიღო გადაწყვეტილება შექმნილი პრობლემის დასაძლევად.

სამწუხაროდ, საქართველოს მთავრობისა და ეროვნული ბანკის დღევანდელი ქმედებები ძალიან წააგავს დიაგნოზდაუსმელი პაციენტის მკურნალობას. საუბარია იმაზე, რომ მიდის ბრძოლა ნეგატიურ  შედეგებთან და არა მათ გამომწვევ მიზეზებთან.

იმისთვის, რომ ქვეყნის ეკონომიკის მართვა გახდეს ეფექტიანი, უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია მკაფიო წარმოდგენა იმ მთავარ ორიენტირებზე, რომელთა მიღწევით შესაძლებელი გახდება ეკონომიკის აღორძინება და განვითარება. საჭიროა მიზნებისა და ამოცანების მკაფიოდ ჩამოყალიბება, მათი რეალიზაციის ფორმებისა და მეთოდების ცოდნა, სათანადო გამოცდილება და, რაც მთავარია, პასუხისმგებლობის მაღალი გრძნობა სახელმწიფოსა და საზოგადოების წინაშე. ეს არაა მარტივი და ერთი ხელის მოსმით გადაწყვეტადი საქმე. ამისთვის საჭიროა დაუღალავი შრომა, დიდი ენერგია და მიღებულ გადაწყვეტილებათა შესრულებაზე მუდმივი მონიტორინგი.

_ დიდი მადლობა.

თემურ ჭუმბურიძე, გაზეთი „პრემიერი“

FaceBook