ანა დოლიძე: აუცილებლად გაგრძელდება საზოგადოების უკმაყოფილება

“ეს იყო ის პირველი მოთხოვნა, რის გამოც გამოიცვალა ხელისუფლება”

ამ დღეებში, “იურისტთა საერთაშორისო კლუბის” პრეზენტაციაზე, იურისტებმა საქართველოში “სამართლის ეროვნული კომისიის” შექმნის იდეაც წამოაყენეს. როგორც ჩვენთვის გახდა ცნობილი, ეს იდეა ამერიკაში მყოფ იურიდიულ მეცნიერებათა დოქტორს, “ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის” ყოფილ ხელმძღვანელს, ანა დოლიძეს ეკუთვნის. ამ კომისიასთან დაკავშირებით “პრემიერის” კითხვებს მან ამერიკიდან უპასუხა.  

ანა დოლიძე:

_ “სამართლის ეროვნული კომისიის” იდეის შესახებ, საჯაროდ, ჯერ კიდევ გასული წლის ნოემბერ-დეკემბერში განვაცხადე. ახლა იურისტთა საერთაშორისო კლუბიდან დამიკავშირდა რამდენიმე იურისტი. მითხრეს, რომ ჩემი იდეა მოსწონთ და მის განხორციელებას მხარს დაუჭერენ. კლუბში საპატიო თავმჯდომარედ ამირჩიეს, ანუ არ ვერევი მათ ყოველდღიურ საქმიანობაში. ამჯერად ჩვენ “სამართლის ეროვნული კომისიის” შექმნის იდეა გვაკავშირებს. უკვე ერთად შევეცდებით, რომ  საქართველოში დაიწყოს “სამართლის ეროვნული კომისიის” შექმნის პროცესი.

_ საინტერესოა, “სამართლის ეროვნულმა კომისიამ” რა უნდა გააკეთოს, როგორ უნდა იმუშაოს, ან ვის შეიყვანთ კომისიაში?!

_ როცა ამ კომისიის შექმნის იდეა გამიჩნდა, “ნაციონალურმა მოძრაობამ” ის-ის იყო წააგო არჩევნები. ჯერ გააზრებულიც არავის ჰქონდა, რა შეიძლებოდა მომხდარიყო სამართლიანობის აღდგენის კუთხით. მე კი კარგად მაქვს შესწავლილი, რა და როგორ მოხდა სხვა ქვეყნებში, როცა მათ ავტორიტარულ რეჟიმებთან გამკლავება დაიწყეს. ეს იდეა კარგად დაემთხვა ქართველი ხალხის სურვილსა და მისწრაფებებს და რაც ადრე დაიწყებდა ასეთი კომისია მუშაობას, მით უფრო გაადვილდებოდა ბრძოლის პროცესი. ერთ-ერთი გზა, რომლითაც სხვა ქვეყნებში ეს პრობლემები დაძლიეს, სწორედ “სამართლის კომისიის” მუშაობა იყო.  

_ ეს მართლმსაჯულების ხარვეზების დამდგენი კომისიის მსგავსი ხომ არ უნდა ყოფილიყო, რომლის შექმნითაც ჰპირდებოდა ხელისუფლება ხალხს, სამართლიანობას აღვადგენთო და იმედები გაუცრუათ?

_ გარდამავალი პროცესი ყველა ქვეყანაში ერთნაირად მიმდინარეობს. როცა ავტორიტარული ხელისუფლება, დიქტატურა იცვლება, თავს წამოყოფს უამრავი დანაშაული, რომელიც, რა თქმა უნდა, მანამდე დაფარული იყო. ყოველდღიური სამართლებრივი მექანიზმებით ამას ვერც ერთი ქვეყანა ვერ უმკლავდება, რადგან, თუ პროკურორს მანამდე აწერია 40 საქმე, ამის შემდეგ მას ბევრად მეტი სამუშაო ექნება. გარდა ამისა, ის სამართლებრივი მანქანა, რომელმაც ეს საქმეები უნდა გამოიძიოს, წინა ხელისუფლების მიერ არის შექმნილი, რაც არ არის მხოლოდ ქართული პრობლემა. ამჟამადაც მოქმედ პროკურორებზე რომ არსებობს კითხვები, ერთგულად ემსახურებიან ახალ ხელისუფლებას, თუ კვლავ ნაციონალების ერთგულები არიანო, ეს გასაკვირი ნამდვილად არ არის. სამხრეთ აფრიკულ ქვეყნებში _ არგენტინაში, ჩილეში, რეჟიმის შეცვლის შემდეგ ყველგან დადგა ეს პრობლემა. ამიტომაც იყო კარგი, რომ შექმნილიყო დროებითი მექანიზმი, რომელიც ამას მოაგვარებდა. ჩემი იდეა იყო ასეთი: დაუყოვნებლივ შემქნილიყო “სამართლის ეროვნული კომისია”, რომელიც დაიწყებდა რეჟიმის მსხვერპლი ყველა მოქალაქისა თუ ჯგუფის საქმეს. ის გამოკითხავდა უამრავ ადამიანს და საჯაროდ განაცხადებდა, სად, რა, რა მიზნით, რა რიტორიკით მოხდა, ამაში ვინ მონაწილეობდა და ა.შ. ასეთი ფორმა სამართლიანობის აღდგენისა ჩვენს ტრადიციაში არის. მოგეხსენებათ,   ზოგიერთ მაღალმთიან რაიონში აქამდეც შემორჩა უხუცესთა საბჭო, რომელიც იმ კონკრეტულ ადგილზე მომხდარ ასეთ საკითხებს იხილავს. სწორედ ასეთმა კომისიამ არგენტინაში, ერთი წლის განმავლობაში 9 ათასი ადამიანი დაკითხა საჯაროდ. საქართველო არგენტინაზე ბევრად პატარა ქვეყანაა და ეს უკეთესად არის შესაძლებელი. საჯარო გამოკითხვას აქვს თავისი დატვირთვა. ეს ამბები ისტორიულადაც ფიქსირდება. არგენტინის კომისიის ანგარიშს იცით რა ჰქვია? “აღარასოდეს”. ასე ამიტომ შეარქვეს, რომ ის იმდენად მძიმე მოსასმენი, იმდენად მიუღებელი იყო, მსგავსი რამ მათ ისტორიაში აღარასოდეს უნდა განმეორდეს. ეს ისტორია და ის ფაქტი, რომელი სტრუქტურები მონაწილეობდნენ ამ ფართომასშტაბიან დანაშაულში, სწორედ ამ კომისიამ დაანახათ. ამ კომისიის მუშაობის შედეგად მოხდა ისიც, რომ არგენტინის ყოფილი ხელისუფლების გენერლები და სხვა დიქტატორები დაიჭირეს. როცა ჩვენთანაც ასე მოხდება, ეს იქნება რეალური დამშვიდობება წარსულთან. შეიძლება ეს იდეა ასეთი სიზუსტით არც იყოს მისაღები საქართველოსთვის, მაგრამ დისკუსიებით დაიხვეწებოდა. ისე დატოვება როგორც დღეს არის, რომ არ იქმნება ხარვეზების დამდგენი კომისია, ხელისუფლება კი მიზეზად ასახელებს, სიმართლის გარკვევა პრობლემებს გამოიწვევს, დაზარალებულები კომპენსაციებს მოითხოვენო, ჩემთვის გაუგებარი და მიუღებელია. საკითხი ასე კი არ უნდა დაისვას, უნდა გაირკვეს, ეს სფერო არის თუ არა პრიორიტეტული?! წესით, არის, რადგან სწორედ ეს იყო ის პირველი მოთხოვნა, რის გამოც გამოიცვალა ხელისუფლება. ასევე, თუ პასუხი არ გავეცით იმ დანაშაულებს, რაც ჩადენილი იყო, საქართველოში არასდროს არ დამკვიდრდება კანონის უზენაესობის ცნება. ყველა ხელისუფალს ექნება განცდა, რომ ის სხვადასხვა მაქინაციებით, გარიგებისა და წნეხების საშუალებით გამოძვრება მდგომარეობიდან. ანდაც ვინ დაითვალა, რა თანხის გადახდაზე იქნებოდა საუბარი, საზოგადოების მოთხოვნას ასეთი პასუხი რომ გასცა?! აგერ ახლახან გავიგეთ, თბილისის საკრებულოში რაც მოხდა, რამხელა პრემიები დაინიშნეს ხელმძღვანელებმა. აღშფოთებული ვარ ამით, რადგან საქართველოში უამრავი ბავშვია, რომელიც ყოველდღე შიმშილობს, ეს ადამიანები კი პრემიებს უწერენ საკუთარ თავს, ან ყველაზე ძვირფას მანქანებს ყიდულობენ. ამის მერე როგორ უნდა ელაპარაკონ მათ, ვისაც ცხოვრება დააკარგვინეს ციხეში, რომ შენი სატკივარი ნაკლებად გასათვალისწინებელიაო?! ხელისუფლების ასეთი საუბარი ძალიან ზედაპირული და მიუღებელია.

_ როგორც ვატყობ, ამ კომისიის შექმნის იდეის განხორციელებას, თავის დროზე ხელი შეუშალეს და მართლა ასეა? 

_ არც ჩემი იდეა განხორციელდა და არც დაპირებული მართლმსაჯულების ხარვეზების დადგენის კომისია შეიქმნა. ალბათ, ახალი ხელისუფლება ფიქრობს, რომ თუნდაც საკუთრების სამართლიანობის საკითხის დაყენება ქვეყანაში კიდევ გამოიწვევს აღელვებას, მაგრამ ამ მოსაზრებაზეც მაქვს საწინააღმდეგო არგუმენტები. მათი ასეთი ქმედების მეორე ახსნა კი ის არის, რომ, რადგან ეს ხელისუფლება წარმოადგენს კონგლომერატს, შეიძლება შიგნით, გარკვეულ ჯგუფებში არ არის ინტერესი, რომ თავიდან ბოლომდე გამოაშკარავდეს სიმართლე. არ გამოვრიცხავ, რომ ვინმეს სურვილი იყოს წარსულთან კავშირი რომ არ გაწყდეს და პროცესების განგრძობადობა მოხდეს. ისინი ეთანხმებიან მერაბიშვილის, ახალაიასა თუ სხვების გასამართლებას, მაგრამ პროცესების სიღრმისეული გადახალისება არ უნდათ. დღეს ეს ხდება კიდეც. როგორც ვიცით, თუნდაც სამართალდამცავი სტრუქტურების სიღრმისეული გადახალისება არ მომხდარა. ამიტომაც, “სამართლის ეროვნულ კომისიაში” უნდა იყვნენ ადამიანები, რომელთაც უშიშროებასთან და პოლიციურ სისტემასთან შეხება არასდროს ჰქონიათ. თუ მათ მივცემთ საშუალებას, ჩაიხედონ ამ სისტემაში და იქ მომუშავე პიროვნებებს ვერდიქტი გამოუტანონ, ეს სისტემა ბოლომდე შეიცვლება. იმ სპეცრაზმელის ადგილი სტრუქტურაში, რომელმაც 26 მაისის აქცია დაარბია, აღარ იქნება. ის კი, რაც ახლა ხდება, არის ის, რომ წარსულს ვემშვიდობებით, მაგრამ თან მის მემკვიდრეობას ვაგრძელებთ, რაც არ შეიძლება.

_ ჰოდა, რატომ უნდა ამის გაგრძელება ახალ ხელისუფლებას? ისიც ამ გზით რატომ მიდის? ეს ხომ ერთი რეჟიმის მეორით შეცვლა იქნება?

_ შეიძლება ხელისუფლებაში მყოფ ადამიანებს ჰგონიათ, რომ ასე უფრო ეფექტურად შეიძლება ქვეყნის მართვა. ნაწილს გაუშვებენ და ნაწილს გამოიყენებენ. ასეთი მიდგომაც ყოფილა სხვა ქვეყნებში. უნგრეთში არ მომხდარა კომუნისტური რეჟიმის გასამართლება და იქაც განგრძობადი გზა აირჩიეს. პრემიების პრობლემაც, რომელმაც უკვე წამოყო თავი, ანუ ადამიანების წახალისება ერთგულების პრინციპით, სააკაშვილის დროსაც გვაწუხებდა. ეს სისტემა ახალ ხელისუფლებას უნდა დაეხვეწა, მაგრამ დღეს გრძელდება ისეთივე ფორმით. სწორედ ამას ჰქვია კორუფცია და ცხადია, მერე ისმება კითხვა, განსხვავდება თუ არა ახალი მუნიციპალური ხელისუფლება ძველისგან?! თბილისის საკრებულოში მომხდარი ეს ინციდენტი, აჭარაში მომხდარი ბერიძის ინციდენტი გვეუბნება, რომ უნდა გატარდეს საკანონმდებლო ცვლილებები და ახლა მაინც აიკრძალოს ასეთი ფორმით პრემიების გაცემა. პრემიის გაცემა წინასწარ დადგენილი მაჩვენებლის მიხედვით უნდა მოხდეს. ჯერ კიდევ 2005 წელს მუშავდებოდა საჯარო სამსახურის რეფორმის კონცეფცია, რომლის დაწერაში მეც ვმონაწილეობდი. იქ ერთ-ერთი პუნქტი იყო ის, რომ უფროსს არ შეეძლო თავისი ხელქვეითისთვის პრემიის გამოწერა, პიროვნული ერთგულებით მისი წახალისების ფაქტები რომ არ გაჩენილიყო და ეს ცალკე ორგანოს უნდა გაეკეთებინა. ამ ცვლილების გატარება ახლა მაინც ხომ უნდა მოხდეს სისტემურ დონეზე?! როცა ასე არ ხდება, ხალხს უჩნდება ლოგიკური კითხვები: გვყავს თუ არა განსხვავებული ძალა დღეს ხელისუფლებაში?

პირველწყაროდან ვიცი, რომ ჩემს იდეაზე დისკუსია მოხდა ახალი ხელისუფლების უმაღლეს წარმომადგენლებში, მაგრამ, როგორც ჩანს, მაშინ გადაწყვიტეს, რომ ამის გაკეთება არ ღირდა. იმ პერიოდში იყო კოაბიტაციაც. გასაგებია, რომ სააკაშვილს ჰქონდა ძალიან სერიოზული უფლებები და მას რომ ქვეყანაში მიმდინარე პროცესები თავიდან ბოლომდე არ დაებლოკა და ჩიხში არ შეეყვანა, ეს ნაბიჯი ამიტომ არ გადადგეს, მაგრამ ეს დამთავრდა. საქმე ისაა, რომ ადამიანები, რომლებსაც რეჟიმისგან დიდი ტრავმა მიადგათ, არ გაჩერდებიან. ეს თემა მუდმივად იდგება დღის წესრიგში და მასზე იქნება დამოკიდებული ამა თუ იმ ძალების პოპულარულობა. ეროვნული კომისიის შექმნა, ცხადია, არასამთავრობო საწყისებზეც შეიძლება, მაგრამ მე ის სახელმწიფო დონეზე მქონდა გათვალისწინებული, რადგან მას ხომ უნდა ჰქონდეს გარკვეული უფლებები, საქმე რეალურად რომ აკეთოს?! სახელმწიფო აპარატის მხარდაჭერა აუცილებელია თუნდაც იმისთვის, რომ საჯარო დაკითხვაზე დაითანხმონ ადამიანები, მერე კი მათ რეკომენდაცია გაუწიონ, რადგან საზოგადოებას სიმართლე უთხრეს, თუ კვლავ დაპატიმრებულები არიან, გამოცხადდნენ ამნისტირებულებად და ა.შ. ეს კომისია პროკურატურასა და სისხლის სამართლებრივ დევნაზე მაღლა იდგება, რადგან ის გადაწყვეტს და მისგან გავიგებთ, რისთვის იქცეოდა კონკრეტულ შემთხვევაში “ნაცმოძრაობა” ისე, როგორც მოიქცა, ვინ რას აკეთებდა, რამდენად იყვნენ ეს ადამიანები სისტემასთან შეკრულები. არგენტინაში ამ კომისიის თავმჯდომარედ პრეზიდენტმა ერნესტო საბატო, ცნობილი არგენტინელი მწერალი დანიშნა.

_ თუ ახალმა ხელისუფლებამ  ეს იდეა უკვე დაბლოკა, ახლა რისი იმედი გაქვთ? კლუბმა ეს თემა რომც წამოსწიოს, რაიმეს მიღწევას შეძლებთ?

_ კლუბის მიზანი ამ იდეის მხარდაჭერაა. მე არ ვარ თბილისში, რომ ამაზე მუდმივად ვილაპარაკო. ისინი ეცდებიან, სწორედ სამთავრობო დონეზე მოხდეს ასეთი კომისიის შექმნა, მოიპოვებენ საზოგადოებრივ მხარდაჭერას და ხელისუფლებას კიდევ ერთხელ დაანახვებენ, რომ ეს აუცილებლად უნდა გაკეთდეს. რასაც სახალხო დამცველი უჩა ნანუაშვილი ამბობს, პოლიციელთა დანაშაულებზე ცალკე სტრუქტურა უნდა შეიქმნასო, ესეც მისაღებია. ამ კომისიებითა და სტრუქტურებით იმ ადამიანებს, რომლებიც წინა ხელისუფლების დროს დანაშაულს სჩადიოდნენ, არ მივცემთ უფლებას, კიდევ ერთხელ გახდნენ დამნაშავეები. ახლა მერაბიშვილის, ახალაიების, უგულავას საქმე იმ მოსამართლეების ხელშია, რომლებიც იმ სისტემის ნაწილი იყვნენ. მათ უამრავი უდანაშაულო ადამიანი ჰყავთ გაშვებული ციხეში. კლუბს აქვს იდეა, რომ შეიქმნას სპეციალიზებული პროკურატურა, რომელიც მხოლოდ და მხოლოდ 2004-12 წლების დანაშაულებს გამოიძიებს. ახლანდელი პროკურატურა შეისწავლის იმ საქმეებს, რომელიც დღეს ხდება, ისინი კი წინა საქმეებს გამოიძიებენ. სპეციალიზებული პროკურატურა სრულიად ახალი კადრებით დაკომპლექტდება. ასეთი გზით, ის ადამიანები, ვინც პროკურატურაში ადეიშვილმა დანიშნა და მას მონებივით ემსახურებოდნენ, ვეღარ გამოიძიებენ საქმეებს, რომლებშიც მათაც აქვთ წვლილი შეტანილი და მათ ხალხი უჩივის.

_ ეს ინიციატივები დაახლოებით ასე გამოიყურება: გვინდა არსებული სტრუქტურების მსგავსი სტრუქტურების შექმნა იმიტომ, რომ არსებულს არ ვენდობით. ასეა?

_ დიახ, ასეა და ეს გარდამავალი სამართლიანობის პროცესისთვის მისაღებია. ეს სტრუქტურები უნდა შეიქმნას სახელმწიფო აპარატების გვერდით, მაგრამ არ დაემორჩილება აპარატს, რომელიც შედგენილია “ნაცმოძრაობის” მიერ. თუმცა ალტერნატიული სტრუქტურების არსებობა იქნება დროებითი. როცა ქვეყანა ამ სიტუაციიდან გამოვა და ყველაფერი კალაპოტში ჩადგება, ისიც აღარ იქნება საჭირო. ხომ იცით გამოთქმა, ბატონის სახლს ბატონის ხელსაწყოებით ვერ დაანგრევო. თუ “ნაცმოძრაობის” დანაშაულებრივი მემკვიდრეობის დანგრევა მართლა გვინდა, მისივე შექმნილი სამართლებრივი აპარატით ვერ დავანგრევთ და ფაქტია, რომ ვერც ვანგრევთ. ამიტომაც არის ქვეყანაში უკმაყოფილება. თუ ხელისუფლებას უნდა, რომ ასე არ გაგრძელდეს, ამ კომისიის შექმნის იდეას მხარი უნდა დაუჭიროს. როცა ეს იდეა გამიჩნდა, მე ვუშვებდი, რომ უფრო დემოკრატიული ხელისუფლება მოვიდა საქართველოში. ახლახან იყო “ქართული ოცნების” მეორე ყრილობა, სადაც გამოვიდნენ პირველი პირები და იმეორებდნენ, ჩვენ ხელისუფლებაში მოვედით სამართლიანობის აღდგენის დაპირებითო. ანუ გააზრებული აქვთ, მათი არჩევის ერთ-ერთი მთავარი პირობა რაც იყო. იმედიც ამიტომ მაქვს, რომ, ბოლოს და ბოლოს, ამ იდეის განხორციელებაზე დათანხმდებიან. სხვანაირად რა გამოდის _ სიმართლის დადგენის კომისიას არ ქმნიან, ხარვეზების კომისიის შექმნა არ უნდათ, მხოლოდ ერთი-ორ ადამიანს ასამართლებენ და ბოლომდე ვერც მათ ასამართლებენ, წამების საქმეები კატასტროფულ მდგომარეობაშია, რადგან დააკავებენ ვიღაცებს, ბრალს წაუყენებენ და მერე სასაცილო სასჯელებს იღებენ ეს დაკავებულები და ანუ საქმე არ არის კარგად. თუ ჩვენი იდეები და წინადადებები არ მოსწონთ, მაშინ თავად მაინც ხომ უნდა თქვან, რას გააკეთებენ?! დიდი ოპტიმისტი არ ვარ, მაგრამ მოვლენები შეიძლება ასე განვითარდეს: აუცილებლად გაგრძელდება საზოგადოების უკმაყოფილება, აქედან გამომდინარე, ხელისუფლებას მოუწევს ფიქრი ასეთ მექანიზმებზე.

_ ხელისუფლების თანხმობის შემთხვევაში, ამ კომისიის წევრები ვინ უნდა იყვნენ?

_ კომისიაში 9 წევრი შევა. ეს იქნება ბირთვი, თუმცა სტრუქტურას ეყოლება სხვა თანამშრომლებიც. 9 ადამიანის გვარ-სახელიც, ცხადია, ვიცი, მაგრამ მათ ახლა ვერ დავასახელებ. ნებისმიერი ქართველი რომ გააჩეროთ ქუჩაში და სთხოვოთ ჩამოგვითვალეთ 10 ადამიანი, ვისი სიტყვისაც გჯერათ, ვისი მოსაზრებებიც თქვენთვის მისაღებიაო და ჩამოგითვლით, სწორედ ასეთები შევარჩიე. უმთავრესი კრიტერიუმი კი იყო ის, რომ პოლიტიკას ყოფილიყო ეს ხალხი მოცილებული. ამ ადამიანებისთვის სწორედ საქართველოა მნიშვნელოვანი, მათ მკვეთრი პოლიტიკური მოსაზრებები ერთი, ან მეორე მხარის სასარგებლოდ არ გამოუთქვამთ. მათ ექნებათ დიდი საქმე და პასუხისმგებლობა. სახელმწიფო მხარდაჭერის გარეშე კი, ძნელია ისინი მოვწყვიტოთ საკუთარ საქმეს და აქეთ გადმოვიყვანოთ, თუმცა ხომ გითხარით, ცნობილმა არგენტინელმა მწერალმა გააკეთა ეს და მოწყდა დროებით მწერლობას საკუთარი ქვეყნის კეთილდღეობისთვის. იმედია, ეს ადამიანებიც არ იტყვიან უარს ამაზე, თუ ხელისუფლებამ თანხმობა განაცხადა. 

ანკა ბაზერაშვილი, გაზეთი „პრემიერი“

FaceBook