დარიუშ მეჰრჯუი _ ჩვენთვის უცნობი, მაგრამ კინოსთვის კარგად ნაცნობი პერსონა

“კარგ რეჟისორებსა და ფილმებს ცენზურა მაინც ვერ დააბრკოლებთ”

საერთაშორისო მასშტაბით ცნობილი და ჩვენთვის ჯერ კიდევ უცნობი რეჟისორი, დარიუშ მეჰრჯუი ირანული კინოს “ახალი ტალღის” მნიშვნელოვანი პერსონაა. მისი შემოქმედება აბას კიაროსტამისა და მოხსეინ მაჰმალბაფის ფილმების მსგავსად, დღევანდელი ირანული კინოს უმთავრეს ლანდშაფტს ქმნის. აღსანიშნავია, მეჰრჯუი გასულ წელს ბათუმის საავტორო კინოფესტივალის ჟიურის წევრი იყო, სადაც კინემატოგრაფში შეტანილი წვლილისთვის საპატიო პრიზით, მოოქროვილი “ზღვის ცხენით” დააჯილდოვეს.

დარიუშ მეჰრჯუი თეირანში დაიბადა. 60-იან წლებში რაღაც სასწაულებრივად (ყოველ შემთხვევაში, თავად ასე ამბობს) ამერიკაში ჩააღწია, სადაც კალიფორნიის უნივერსიტეტში, კინორეჟისურას სწავლობდა. 1970 წელს მისი პირველი სრულმეტრაჟიანი ფილმი “ძროხა” ვენეციის კინოფესტივალზე საიდუმლო ვითარებაში ჩაიტანეს და სუბტიტრებისა და თარგმანის გარეშე აჩვენეს, რამაც დიდი მითქმა-მოთქმა გამოიწვია, ხოლო თავად რეჟისორს ამ ფილმმა დიდი აღიარება მოუტანა. მისი მეორე ნამუშევარი “წრე” არანაკლებ სკანდალური გამოდგა. ფილმი, რომელსაც რეჟისორი ხუთი წლის განმავლობაში იღებდა, 1978 წელს დასავლეთ ბერლინის საერთაშორისო კინოფესტივალზე კინოკრიტიკოსთა სპეციალური პრიზით _ “ფიპრესით” დააჯილდოვეს.

80-იან წლებში ის პარიზში ცხოვრობდა, ხოლო მოგვიანებით ირანში დაბრუნდა. სხვა ცნობილი რეჟისორებისგან განსხვავებით, შედარებით ნაკლები პრობლემები ჰქონდა ხელისუფლებასთან. გადაღებული აქვს ოცამდე მხატვრული, დოკუმენტური და მოკლემეტრაჟიანი ფილმი.

_ პირველ რიგში, ფილმ “ლეილას” შესახებ, რომელიც გასულ წელს ბათუმის ფესტივალზე პირველად ნახა ქართველმა მაყურებელმა. რა შეიცვალა განვლილი დროისა და დისტანციის შემდეგ. ფილმი 1998 წელს გადაიღეთ და მას თავის დროზე ირანშიც და საზღვარგარეთაც დიდი გამოხმაურება ჰქონდა...

_ არ მიყვარს ჩემი ფილმების ხელახლა ყურება, რადგან შემდეგ კორექტივების შეტანის დაუოკებელი სურვილი მიჩნდება და ეს უსასრულო პროცესია. ალბათ, არაფერს შევცვლიდი. ეს არის ოჯახური, უფრო ზუსტად, ფსიქოლოგიური დრამა; ფილმი რომელიც ბუნებრივად ცხოვრობს და სუნთქავს. მგონია, დღესაც რეალისტურ და სოციალურად მნიშვნელოვან შთაბეჭდილებას ტოვებს.

_ საინტერესოა, თემები, რაც ამ ფილმში იყრის თავს _ ქალთა უფლებები, ოჯახური და სოციალური ძალადობა, დღესაც აქტუალურია  ირანისთვის?

_ ისტორია, რომელიც ფილმშია მოთხრობილი _ ოჯახური ძალადობა, მორალური პრობლემები, ორცოლიანობა და მასთან დაკავშირებული ფსიქოლოგიური საკითხები, დღესაც აქტუალურია. ირანის მთავრობა კვლავაც ეწევა პროპაგანდას, რომ  ქმრებს უფლება ჰქონდეთ სხვა ცოლიც შეირთონ. ეს გარკვეულწილად პროპაგანდისტული პოლიტიკისა და რელიგიური გავლენის შედეგია. და ეს გავლენა ჯერ კიდევ დიდია.

_ თავის დროზე თქვენი გახმაურებული ფილმი “წრე” ცენზურის კლანჭებს ვერ ასცდა. ასეთი შემთხვევები ახლაც ხშირად ხდება. მაგალითად, ორი წლის წინათ ცნობილ რეჟისორს, ჯაფარ პანაჰის შინაპატიმრობა მიუსაჯეს, ხოლო ექვსი კინოდოკუმენტალისტი დააპატიმრეს. რამდენად აქტუალურია ცენზურა და რა პრობლემებს უქმნის ის რეჟისორებს?

_ სამწუხაროდ, ვერ მოხერხდა ბათუმის ფესტივალზე 2007 წელს გადაღებული ფილმი “სანტური” მეჩვენებინა. “ძროხა” თითქმის ორმოცი წლის წინათაა გადაღებული და ამდენად, ისევ “ლეილასა” და, ჩემი აზრით, პოეტური ფილმის _ “მსხლის ხის” ჩამოტანა გადავწყვიტე... რაც შეეხება ჯაფარ პანაჰის, ეს მისი მოქალაქეობრივი პოზიციაა, ხოლო მისი შინაპატიმრობა ცოტა არასერიოზულად მეჩვენება. შეუძლებელია, შინაპატიმრობაში ფილმი გადაიღო და მერე ის კანისა თუ ბერლინის ფესტივალზე უჩვენო. სასამართლოს მისთვის ამ ფილმის გადაღების უფლება არ აუკრძალავს.

_ და რა ბედი ეწიათ დაპატიმრებულ კინოდოკუმენტალისტებს?

_ პოლიტიკური ვითარება ირანში არჩევნების შემდეგ ოდნავ ჩაცხრა. რა თქმა უნდა, ამგვარი ექსცესები მხოლოდ ვნებს კინემატოგრაფის განვითარებას. ახალგაზრდა, მაგალითად, ნიჭიერი და ანგაჟირებული რეჟისორები ცდილობდნენ, დოკუმენტური ფილმი გადაეღოთ აჰმადინეჯადის ხელისუფლებაში მოსვლაზე და ა.შ. როგორც ჩემთვის არის ცნობილი, ექვსი დოკუმენტალისტი დააპატიმრეს, რადგან მათ სურდათ, ფილმი BBჩ-სთვის მიეყიდათ სარფიანად. დოკუმენტალისტები უკვე განთავისუფლებულები არიან და ფილმებსაც იღებენ.

_ თქვენ არ გექმნებოდათ მსგავსი პრობლემები გადაღებისას?

_ ადრე რეჟისორებისთვის გაცილებით რთული ვითარება იყო. მაგალითად, 70-იან წლებში ფილმს “წრე” დიდი პრობლემები შეექმნა კინოგაქირავებაში. მიუხედავად იმისა, რომ ფილმი დიდი პოპულარობით სარგებლობდა და საერთაშორისო ფესტივალებზეც უჩვენეს, დაახლოებით ამავე პერიოდში კულტურის მინისტრმა ფილმ “სანტურის” გაყიდვა და დისტრიბუციაც კი აკრძალა. მინისტრმა თქვა, ეს მავნე ფილმიაო, და ის გაქირავებაში, ფაქტობრივად, არც გასულა. ჩემი ფირების კონფისკაცია მოახდინეს, თუმცა ამჟამად გადაღებაში ხელი არ შეუშლიათ. 2010 წელს დავამთავრე ფილმ “თეირანი, თეირანის” გადაღება, რომელიც დიდი რაოდენობით მაყურებელმა ნახა. ასე რომ, დიდი პრობლემების მიუხედავად, გადაღება და მუშაობა რეჟისორებს მაინც შეუძლიათ.

_ გვიამბეთ ირანულ კინოზე. ჩვენთან უფრო მოხსეინ მაჰბალბაფისა და აბას კიაროსტამის ფილმებია ცნობილი, რომლებიც ირანული კინოს სიმბოლოდ აღიქმება. არსებობს თუ არა გარკვეული პლატფორმა, რომელიც თქვენი თაობის რეჟისორებს აერთიანებთ?

_ ვიდრე ირანში რევოლუცია მოხდებოდა, ხშირად ერთად ვიკრიბებოდით, ვმსჯელობდით, თუმცა დროთა განმავლობაში ყველა ჩვენ-ჩვენი გზით წავედით კინოში. თავიდან ჩვენთან არავითარი ცენზურა არ ყოფილა. ყოველ შემთხვევაში, ის რეჟისორებს “ხელს არ უშლიდა” _ ვიღებდით ფილმებს, უბრალოდ, ცხოვრებაზე, ბედნიერებაზე, სიღარიბეზე. მგონია, რომ კარგ რეჟისორებსა და ფილმებს ცენზურა მაინც ვერ დააბრკოლებთ. მაგალითად, შაჰის დამხობისა და რევოლუციის შემდეგ, ახალი ხელისუფლების იდეოლოგიური და სოციალური მოსაზრების გამო, ბევრი პრობლემა შეიქმნა; თუმცა სათქმელს უფრო შეფარვით, იგავური ენით ვამბობდით. გარდა ამისა, ჩვენი თაობის რეჟისორებზე ირანული პოეზიისა და კინოს ტრადიციებმაც დიდი გავლენა მოახდინა.

_ რას იტყოდით დღევანდელ სიტუაციაზე? რა გავლენას ახდენს ირანულ კინოზე ტელევიზია, ინტერნეტი, გართობის ინდუსტრია. არსებობს თუ არა გარკვეული კულტურული “შეჯახება” ახალ საუკუნესა და ირანულ პოეტურ კინოს შორის?

_ ჩვენ დღეს უცნაურ სიტუაციაში ვართ. ქვეყანა, შინაგანი ჩაკეტილობისა და გარკვეული ცენზურის გამო, ბევრ პრობლემას აწყდება. ინტერნეტი ხშირად დაბლოკილია, ახალგაზრდებს კი გართობა სურთ და რეალობას გაურბიან, ძირითადად, დასავლეთის ქვეყნებში. გარდა ამისა, ახალგაზრდა თაობა ზედმეტად პრაგმატული და ცინიკური გახდა; ისინი ცდილობენ, კინოში გაცილებით იოლი გზებით დაიმკვიდრონ თავი.

_ და რა შემოქმედებით პრობლემებს აწყდებიან ახალგაზრდა რეჟისორები ირანში?

_ ეს მათი ასარჩევია _ დარჩნენ ქვეყანაში და პრობლემებს შეეჭიდონ, თუ გაიქცნენ. დღესაც აქტიურად მუშაობენ ცნობილი რეჟისორები, მაგალითად, მოჰმან ქობადი, თქვენს მიერ ნახსენები ჯაფარ პანაჰი, ან ვაჰიდ მუსაიანი, რომლის ფილმმა “გოლჩერეჰი” ბათუმის კინოფესტივალზე მთავარი პრიზი დაიმსახურა. ისინი სრულიად განსხვავებულები არიან, მაგრამ ბევრი საერთო პრობლემა აქვთ. მუსიანმა, მაგალითად, ავღანეთში გადაიღო ფილმი იმიტომ, რომ ნება  არ დართეს, ირანში ემუშავა.

_ რას ფიქრობთ ბათუმის საერთაშორისო კინოფესტივალის პერსპექტივაზე და აპირებთ თუ არა საქართველოში კიდევ ჩამოსვლას?

_ ახლახან დავასრულე ფილმი სახელწოდებით “ცის ქვეშ” და მოხარული ვიქნები, თუკი საშუალება მომეცემა, რომ მომავალ წელს ქართველ მაყურებელსაც წარვუდგინო. ჩემმა ახალმა ფილმმა წელს თეირანის საერთაშორისო კინოფესტივალზე საუკეთესო რეჟისურისთვის პრიზი დაიმსახურა. გარდა ამისა, კიდევ რამდენიმე საერთაშორისო ფესტივალზეა მიწვეული... ასე რომ, მომავალ შეხვედრამდე საქართველოში.

დავით ბუხრიკიძე, გაზეთი „პრემიერი“

FaceBook