ლია ელიავა: კვლავაც მძიმე წელია მოსალოდნელი

“5%-იანი ეკონომიკური ზრდა, რომელიც ჩაიდო სახელმწიფო ბიუჯეტში, გარკვეულ ეჭვს იწვევს”

“პრემიერს” ესაუბრა ექსპერტი ლია ელიავა:

_ ქალბატონო ლია, დღევანდელი ხელისუფლება და ექსპერტთა გარკვეული ნაწილი ხშირად აპელირებს იმაზე, რომ 2013 წლის ეკონომიკური შენელების პროცესს ჯერ კიდევ 2012 წელს ჩაეყარა საფუძველი, თანაც წინასაარჩევნო პერიოდში. რამდენად სწორად მიგაჩნიათ ასეთი შეფასება?

_ მინდა, დავეთანხმო იმ მოსაზრებას, რომ 2013 წლის ეკონომიკურ ვითარებაზე მნიშვნელოვანი გავლენა იქონია წინა წელს შექმნილმა არასახარბიელო ეკონომიკურმა პროცესებმა. 2012 წლის პირველი სამი კვარტალის მაკროეკონომიკურ მაჩვენებელთა ზედაპირული ანალიზიდანაც კი აშკარად ჩანს, რომ ადრე აღებული საკმაოდ მაღალი ტემპი თანდათანობით მცირდებოდა. ეს ეხება როგორც მთლიან შიგა პროდუქტს, ასევე პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციებს, ექსპორტს, იმპორტს, დასაქმების დონეს და ა.შ. ეს არც იყო გასაკვირი, ვინაიდან ისეთი მცირე ზომის ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა, ეკონომიკურ ქცევაზე გარკვეულწილად ნეგატიურად მოქმედებს საარჩევნო პროცესი. ბიზნესი და საზოგადოება რაღაც გაურკვევლობისა და მოლოდინის რეჟიმში გადადის.

ამასთანავე, 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნები გარკვეულწილად სპეციფიკური ხასიათის მატარებელი იყო. თითქმის 10 წელი ოპოზიცია ზედიზედ აგებდა ყველა არჩევნებს, მაგრამ მოულოდნელად ახალი და, თანაც, ძლიერი ძალის გამოჩენამ საგონებელში ჩააგდო მოქმედი ხელისუფლება და მასთან დაახლოებული ბიზნესი. იმდენად მწვავე და დაპირისპირებული ბრძოლა დაიწყო იმდროინდელ ხელისუფლებასა და ახალ ოპოზიციურ გაერთიანებებს შორის, რომ, შეიძლება ითქვას, ეკონომიკისთვის არავის ეცალა. სწორედ ბიზნესის მოლოდინის რეჟიმში გადასვლამ, მხარეთა პოლიტიკურმა დაპირისპირებამ და უცხოელ ინვესტორთა სიფრთხილის დონის ზრდამ იმოქმედა ნეგატიურად ეკონომიკური ზრდის ტემპების ფორმირებაზე.

აღნიშნული ფაქტორების გარდა, ეკონომიკურ მდგომარეობაზე უარყოფითად იმოქმედა მონეტარულ სფეროში მიმდინარე პროცესებმა. კერძოდ, საუბარია ჯერ კიდევ 2011 წლის მეორე ნახევრიდან ჩამოყალიბებულ დეფლაციურ პროცესზე, რომელიც დროთა განმავლობაში სულ უფრო ღრმავდებოდა და ამუხრუჭებდა ეკონომიკურ განვითარებას.

_ როგორ შეაფასებდით 2013 წელს ეკონომიკაში შექმნილ ვითარებას?

_ სანამ მიმდინარე წლის ეკონომიკურ ვითარებას შევაფასებდე, მინდა რამდენიმე, ჩემი აზრით, მნიშვნელოვან გარემოებას გავუსვა ხაზი. არჩევნების შედეგად კოალიციური გაერთიანების მოსვლას თან მოჰყვა ორხელისუფლებიანობა, რამაც უაღრესად ნეგატიური ფონი შექმნა როგორც საზოგადოებაში, ისე ეკონომიკაში. არჩევნების დამთავრებისთანავე უკიდურესად დაიძაბა ურთიერთობა ახალ და ძველ ხელისუფლებას შორის. ამ უკანასკნელს საკმაოდ ძლიერი სახელისუფლებო ბერკეტები შერჩა ხელში, რომელიც მას რევანშის საშუალებას აძლევდა. მეორე მხრივ, ახალმა ხელისუფლებამ ვერ გამოავლინა სათანადო ძალისხმევა და არ ეყო გამოცდილება, სწორად დაეგემა 2013 წელი. აშკარად შეცდომა იყო მთლიანი შიდა პროდუქტის 6-პროცენტიანი პროგნოზის შენარჩუნება (ესენი ხელისუფლების მიერ იყო განსაზღვრული). დიდი ნიჭი და პროგნოზირების უნარი არ სჭირდებოდა იმის დადგენას, რომ დაშინებული ბიზნესის გამოცოცხლებას საკმაოდ დიდი დრო დასჭირდებოდა. ამასთანავე, არ ის იყო რთული დასაპროგნოზებელი, რომ ორხელისუფლებიანობა, რომელიც კანონით კიდევ ერთი წელი შენარჩუნდებოდა, ნეგატიურად იმოქმედებდა ეკონომიკურ განვითარებაზე. ასე რომ, ახალი ხელისუფლების ამბიციური პროგრამა მთლად ბოლომდე არ იყო გააზრებული და არგუმენტირებული.

ისიც უნდა ითქვას, რომ საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტები, რომლებიც ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკურ ვითარებაზე მუდმივ მიკროსკოპულ მონიტორინგს ეწევიან, თავიდან მდუმარე რეჟიმში გადავიდნენ და მხოლოდ 2013 წლის თებერვალში მოგვცეს სიგნალი, რომ დაგეგმილი ტემპები გაზვიადებული იყო. ამაზე აშკარად მიუთითებდნენ ექსპერტებიც, მაგრამ მთავრობა ჯიუტად იმეორებდა, რომ დაგეგმილ ზრდას უთუოდ ექნებოდა ადგილი. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ 2013 წელს ახალმა ხელისუფლებამ ბევრი რამ გააკეთა ეკონომიკის გადაწყობისა და მოსახლეობის სოციალურად დაცვის გაუმჯობესების კუთხით.

ფაქტობრივად, ყოველგვარი მიკიბ-მოკიბვის გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ გეგმა ვერ შესრულდა. პირველი სამი კვარტალის მონაცემებით, ეკონომიკურმა ზრდამ 1.9 პროცენტი შეადგინა, რაც დაგეგმილზე სამჯერ ნაკლებია. ყოველივე ამან უარყოფითი ასახვა ჰპოვა სხვა ეკონომიკურ პარამეტრებზე, განსაკუთრებით კი საფინანსო სექტორზე, რადგან ეს უკანასკნელი პირდაპირ კავშირშია ეკონომიკური განვითარების ტემპებთან.

მიმდინარე წელს ვერ მოხერხდა ქვეყნის საფინანსო სექტორის გამოჯანსაღება. პირიქით, მდგომარეობა გაუარესდა კიდეც. მართალია, კომერციული ბანკების საკრედიტო პორტფელი იზრდებოდა, მაგრამ საკმაოდ ნელი ტემპებით (11%, 2012 წ. _ 22%), რაც ნეგატიურად აისახა კიდეც ბიზნესაქტივობაზე. ასევე, კლების ტენდენციას ჰქონდა ადგილი ბანკების მიერ დეპოზიტების მოზიდვის კუთხითაც. ამაში, რა თქმა უნდა, დიდი როლი ითამაშა დეფლაციურმა პროცესებმა. ასეთ ვითარებაში მოსახლეობაში ჩნდება მიდრეკილება, ფული შეინახონ ხელზე და არა ბანკში, ბიზნესსტრუქტურებს კი უმცირდებათ საბრუნავი სახსრები.

მიმდინარე წელს თვით საბანკო სექტორის ფინანსური შედეგები ტოვებს არაერთგვაროვან შთაბეჭდილებას. მართალია, საბანკო სექტორმა, წინა წლებთან შედარებით, საბალანსო მოგების მაღალი მაჩვენებელი აჩვენა, მაგრამ, თუ გათვალისწინებით იმ გარემოებას, რომ ამ სექტორის მიერ გადახდილი გადასახადების მოცულობა შარშანდელ დონეზე დარჩა, საბალანსო მოგების მონაცემები ნამდვილად არ იძლევა საბანკო სექტორის ეფექტიანობის ამაღლების ვარაუდის საფუძველს.

როგორც წინა წლებში, ასევე მიმდინარე წელს, კომერციული ბანკები თავს არიდებდნენ ეკონომიკის რეალური სექტორის დაფინანსებას. სიტუაცია ვერ გამოასწორა სოფლის მეურნეობისთვის იაფი სესხის სამთავრობო პროგრამამ, რომლითაც ბანკების რისკები დაფინანსდა სახელმწიფო სახსრებით. ეროვნულ ეკონომიკაზე გაცემული თითქმის 5-მილიარდიანი სესხიდან რეალურ სექტორზე მოდის მხოლოდ 28%, მათ შორის სოფლის მეურნეობაზე _ 3%. მაღალ მოგებას გამოკიდებული საბანკო სექტორი ნაკლებად ფიქრობს ეკონომიკის აღმავლობაზე.

_ როგორც ჩანს, ეკონომიკის ზრდის ტემპების შენელებაზე, სხვა ფაქტორებთან ერთად, ნეგატიურად იმოქმედა პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების შემცირებამ. როგორია ამ მხრივ საქართველოს სამომავლო პერსპექტივები?

_ განვითარებადი ქვეყნებისთვის უცხოური ინვესტიციების პრიორიტეტულობის იდეა ეკუთვნის საერთაშორისო სავალუტო ფონდს. ჩემი აზრით, ეს სავსებით სწორი და მისაღები მიდგომაა, რადგან, როდესაც ქვეყანას არ შეუძლია საკუთარი საინვესტიციო სახსრების მობილიზება და ეფექტურად განთავსება, ის უცხოურ საინვესტიციო აქტივობაზე ხდება დამოკიდებული. ამ ბოლო წლებში, განსაკუთრებით გლობალური კრიზისის შემდგომ, თითქმის ყველგან იკლო უცხოურმა ინვესტიციებმა, მათ შორის, საქართველოშიც.

2011 წელს პირდაპირმა უცხოურმა ინვესტიციებმა 1117,2 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა, 2012 წელს ის 911,6 მლნ აშშ დოლარამდე შემცირდა. 2013 წლის პირველ კვარტალში მან 226 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა, ნაცვლად 261 მლნ აშშ დოლარისა წინა წლის ანალოგიურ პერიოდში, ანუ დაიკლო 35 მლნ აშშ დოლარით. თუმცა, მეორე და მესამე კვარტალში უფრო მეტი ინვესტიცია შემოვიდა, ვიდრე წინა წლის ანალოგიურ პერიოდში. თუ სამი კვარტალის მონაცემებით ვიმსჯელებთ, საქართველოში 2013 წელს პირდაპირმა უცხოურმა ინვესტიციებმა 693 მლნ აშშ დოლარი შეადგინა, მაშინ, როდესაც შარშან ანალოგიურ პერიოდში ეს მაჩვენებელი 678 მლნ აშშ დოლარი იყო. ეს მცირეოდენი  ზრდა გვაძლევს იმის ვარაუდის საფუძველს, რომ მიმდინარე წელი უკეთესი მაჩვენებლით დასრულდება წინა წელთან შედარებით. მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ამ მხრივ მდგომარეობა დამაკმაყოფილებელია. იმისთვის, რომ ქვეყანამ ეკონომიკური ტემპები დაგეგმილ 5 პროცენტამდე მაინც გაზარდოს, საჭიროა მინიმუმ 2-2,5 მილიარდი აშშ დოლარი პირდაპირი უცხოური ინვესტიცია.

ვინაიდან უცხოური ინვესტორები არ ჩქარობენ საქართველოში შემოსვლას, ბუნებრივია, იბადება კითხვა: შესაძლებელია თუ არა ადგილობრივი საინვესტიციო პოტენციალის ამაღლება? რა თქმა უნდა, ეს შესაძლებელია და აუცილებელიც. ამ მიმართულებით გარკვეული ორგანიზაციული ნაბიჯები გადაიდგა. ნელ-ნელა აქტიურდება საპარტნიორო ფონდი, შეიქმნა თანაინვესტირების ფონდი, რომლებიც გარკვეულ სტიმულს ქმნიან შიდა და გარე ინვესტორებისთვის. თუმცა ბიზნესისა და საზოგადოების მოლოდინი უფრო მეტი იყო და ეს მოლოდინი დროში არ უნდა გაიწელოს. საჭიროა სწრაფი და გაბედული მოქმედება.

ამავე დროს, ჩემი აზრით, საჭიროა, გატარდეს ისეთი სახის პოლიტიკური ღონისძიება, როგორიცაა საგადასახადო ამნისტია და აქტივების ხელშეუხებლობის გარანტია იმ არალეგალური მილიონრებისთვის, რომლებსაც თავიანთი სახსრები ოფშორებში აქვთ გადამალული და რომლებიც მზად იქნებიან, საკუთარი სახელით განახორციელონ ამ სახსრების ინვესტირება საქართველოში.

მეორე მნიშვნელოვანი ნაბიჯი შეიძლება გადაიდგას კომერციული ბანკების, მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებისა და საკრედიტო კავშირების ისეთი სახის რეგულირებაზე, რომელიც სტიმულს მისცემდა ბიზნესსტრუქტურებს, გადაერთონ ეკონომიკის რეალური სექტორის დაკრედიტებაზე. ეს პროცესი უნდა წარმართოს ეროვნულმა ბანკმა. მისი მხრიდან საჭიროა აქტიური ძალისხმევა და გონივრული მოქმედება. 

და მესამე ნაბიჯი, რომელიც შესაძლებელია განხორციელდეს, არის საბიუჯეტო სახსრებით ბიზნესის სტიმულირება. ამ ნაბიჯის განხორციელებასაც სჭირდება ძალისხმევა და გონივრული მოქმედება აღმასრულებელი ხელისუფლების მხრიდან.

_ მომავალი წლის სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ჩანს, რომ ის ძირითადად მიმართულია სახელმწიფო ხარჯების, საგარეო ვალისა და სოციალური დახმარებების დასაფარავად. ასეთი სოციალური ბიუჯეტის შენარჩუნება როგორ გავლენას მოახდენს ეკონომიკურ ზრდაზე?

_ სოციალური ბიუჯეტი, რომელიც ჩვენ გვაქვს, არ არის სახარბიელო მოვლენა განვითარებადი ქვეყნისთვის. სოციალური ბიუჯეტის ფუფუნება შეიძლება ჰქონდეს მრეწველურად განვითარებულ ქვეყანას, სადაც საბიუჯეტო შემოსულობების დონე საკმარისია ფართომასშტაბიანი სოციალური პროგრამების განსახორციელებლად. 

ქვეყანაში, სადაც ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობა 2 მლნ ადამიანია, ხოლო მათგან დასაქმებულია მხოლოდ 17%, რთულია სოციალური დახმარების მიმღები 857 ათასი ადამიანის რჩენა. ხოლო თუ გავითვალისწინებთ სტატისტიკური მონაცემების დათვლის მეთოდოლოგიისა და ხერხების ხარვეზებს, პრაქტიკულად ერთ დასაქმებულზე მოდის ერთი სოციალური დახმარების მიმღები.

ამიტომაც ყველაზე ოპტიმალური იქნებოდა არა სოციალური დახმარებების თანხების ზრდა, არამედ საბიუჯეტო სახსრების წარმართვა პირდაპირ ეკონომიკის რეალურ სექტორში, სახელმწიფო ინვესტიციების სახით, რაც გაზრდიდა როგორც დასაქმებულების რაოდენობას, ასევე საბიუჯეტო შემოსულობებსაც და სოციალური დახმარების ფინანსურ შესაძლებლობებსაც.

2014 წლის ბიუჯეტი შედგენილია საქართველოს ეროვნული ბანკის ოპტიმისტური პროგნოზით, რომლის თანახმადაც, ინფლაციის მაჩვენებელი მიუახლოვდება მიზნობრივს, ანუ არ იქნება 5%-ზე ნაკლები. თუ ეს გადაჭარბებულად ოპტიმისტური პროგნოზები რეალური იქნება, საქართველოს ეკონომიკის ზრდა არ უნდა იყოს 4-5%-ზე ნაკლები. შესაბამისად, მომავალი წლის ბიუჯეტი არა თუ შესრულდება, არამედ პროფიციტულიც შეიძლება გახდეს.

ჩემი აზრით, ასეთი ოპტიმიზმის გაზიარება რთულია იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ მოყოლებული 2009 წლიდან, ეროვნული ბანკის მიერ გატარებული ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის შედეგად, ინფლაციის მაჩვენებელი არც ერთხელ არ დაფიქსირდა მიზნობრივი მაჩვენებლის დონეზე. ეროვნული ბანკი სრულად ვერ უზრუნველყოფს თავისი მთავარი ამოცანის _ ფასების სტაბილურობის შენარჩუნებას და მას ინფლაცია ხან 14.5% პროცენტამდე გაურბის, ხან კი ქვეყანას დეფლაციის მორევში ჩაითრევს.

ასეთ მძიმე მაკროეკონომიკურ ფონზე კომერციული ბანკებიდან ნასესხები საბიუჯეტო სახსრების ისევ კომერციულ ბანკებში დეპოზიტების სახით განთავსება ძალიან ბევრ კითხვას წარმოშობს, რომლებზეც ჯერჯერობით ბოლომდე არგუმენტირებული და მეცნიერულად დასაბუთებული პასუხი გაცემული არაა.

ჯერჯერობით საქართველოს საბიუჯეტო პოლიტიკაში არსებითი ცვლილებები არ შეინიშნება. მხედველობაში მაქვს სახელმწიფო სტრუქტურების შენახვის ხარჯების არა თუ შემცირება, ქამრების მოჭერა, არამედ პირიქით, მათი მნიშვნელოვანი ზრდა. 

თუ დღეისთვის სახელმწიფო მართვის ორგანოების შენახვაზე საბიუჯეტო ხარჯების დაახლოებით 30% წარიმართება, სავსებით შესაძლებელია ამ თანხის შემცირება რამდენიმე პროცენტული პუნქტით და გამოთავისუფლებული ფულის ეკონომიკის რეალურ სექტორში წარმართვა.

_ დაბოლოს, ქალბატონო ლია, რას უნდა ველოდოთ საბანკო სექტორისგან 2014 წელს? როგორია, თქვენი აზრით, ეკონომიკური პროგნოზი? 

_ საბანკო სექტორმა 2013 წელს უმნიშვნელოდ შეამცირა საპროცენტო განაკვეთები, თუმცა ამას არ მოჰყოლია ბიზნესის გააქტიურება. ეს განპირობებულია იმით, რომ კრედიტდება ძირითადად სავაჭრო-კომერციული სტრუქტურები. საბანკო სექტორი ნაკლებად აკრედიტებს რეალურ სექტორს, ვინაიდან თავს არიდებს გრძელვადიან და მაღალრისკიან დაკრედიტებას. მომავალ წელს ნაკლებადაა მოსალოდნელი ბანკების მხრიდან კრედიტებზე საპროცენტო განაკვეთების შემცირება იქიდან გამომდინარე, რომ რისკები კვლავ მაღალი იქნება. ბანკების მიდრეკილება, მიიღონ სწრაფი და მაღალი შემოსავალი, ძალაში დარჩება.

ქვეყნის ეკონომიკის ნორმალური ფუნქციონირება და ეკონომიკური აღმავლობა მნიშვნელოვანწილად დამოკიდებულია იმაზე, როგორი იქნება ინფლაციის მაჩვენებელი. თუ დეფლაცია ვერ დაიძლია, ვერც მთლიანი შიდა პროდუქტის მნიშვნელოვანი ზრდა გვექნება და ვერ სახელმწიფო ბიუჯეტი შესრულდება სრულად. დეფლაციის დაძლევის ამოცანა მთლიანად აკისრია საქართველოს ეროვნულ ბანკს, რომელსაც ამ მიმართულებით ჯერჯერობით თავისი ინსტრუმენტები სრულყოფილად არ აუმოქმედებია.

ამ ბოლო პერიოდში შეინიშნება ლარის გაცვლითი კურსის რყევები. თუმცა, უნდა ითქვას, რომ სავალუტო კურსის რყევის შედეგად ფასების დონის მატება არ არის ის ოპტიმალური გადაწყვეტილება, რომელიც ქვეყნის ეკონომიკის გამოცოცხლებას შეუწყობს ხელს. აუცილებელია მოსახლეობის გადახდისუნარიანი მოთხოვნის სტიმულირება, რისი განხორციელებაც პირდაპირ საპირისპიროა ეროვნული ბანკის მიერ ეკონომიკიდან ლარის ამოღების პოლიტიკისა. 

დღევანდელი გადასახედიდან ვფიქრობ, რომ 5%-იანი ეკონომიკური ზრდა, რომელიც ჩაიდო სახელმწიფო ბიუჯეტში, გარკვეულ ეჭვს იწვევს. აქ მნიშვნელოვან როლს ითამაშებს ის გარემოება, როგორი იქნება პოლიტიკური ვითარება. არსებული დაპირისპირების გაღრმავება და მუდმივი “გაწევ-გამოწევა” დაამუხრუჭებს ეკონომიკას.

მეორე, 2014 წელს დიდი მოცულობის საგარეო ვალია გადასახდელი, რისთვისაც ასევე დიდი მოცულობის სესხის აღებაა გათვალისწინებული. თუმცა, ისევე როგორც მიმდინარე წელს, სახელმწიფო ბიუჯეტი თავისი ვალდებულებების შესრულებას უთუოდ გაართმევს თავს.

პოზიტიური დინამიკაა მოსალოდნელი საგარეო ვაჭრობის კუთხით. ექსპორტის ზრდის ვექტორი, რომელიც აშკარად გამოიკვეთა მიმდინარე წელს, მომავალშიც შენარჩუნდება. გაიზრდება იმპორტიც, თუმცა, ექსპორტის ზრდასთან შედარებით, დაბალი ტემპებით. საგარეო ვაჭრობის განვითარებას ხელს შეუწყობს ვილნიუსში ხელმოწერილი მემორანდუმი ევროკავშირთან ასოცირების შესახებ.

რაც შეეხება დასაქმებას, ამ მხრივ დიდ პოზიტიურ ცვლილებებს არ უნდა ველოდოთ. შედარებით გაუმჯობესდება დასაქმების დონე სოფლის მეურნეობასა და ტურიზმის სფეროებში, აგრეთვე, ინფრასტრუქტურულ მშენებლობებში.

მთლიანობაში კვლავაც მძიმე წელია მოსალოდნელი.

ლაშა ნოდია, გაზეთი „პრემიერი“

FaceBook