დაკარგული სივრცე, ანუ სხვა საქართველო სად არის?!

(წერილი მეექვსე)

1989 წლის 9 აპრილის ტრაგედიის შემდეგ გავხდი სტუდენტი. მაშინდელმა საქართველოს სსრ ცენტრალური კომიტეტის პირველმა მდივანმა გივი გუმბარიძემ ერის ისტორიისთვის სრულიად უპრეცედენტო გადაწყვეტილება მიიღო და სტუდენტი გახდა ყველა, ვინც კი საბუთები შეიტანა უმაღლეს სასწავლებლებში. ამიტომ ჩემს თაობას გუმბარიძის ხელდასხმულებს გვეძახდნენ. დეკონსტრუქციის პირობებში ჩამოვყალიბდით (საბჭოთა საქართველოს დეკონსტრუქცია დაიწყო 1988 წლის შიმშილობის აქციითა და დასრულდა სამოქალაქო ომით). ამ პერიოდის (პოსტმოდერნისტული ეპოქის) უმთავრესი პრინციპი _ პაროდირება გასდევდა ჩვენს ცხოვრებასაც. ეროვნული მოძრაობა ნელ-ნელა ჩიხში შევიდა, რადგანაც პოლიტიკურმა პროცესებმა ისტერიის სახე მიიღო. დაიწყო ტოტალური დაუმორჩილებლობა, უმუშევრობა, გაფიცვები. ისედაც გაზარმაცებული და პირად ინიციატივას გადაჩვეული ერი უფსკრულისკენ მიექანებოდა. აღარ ტარდებოდა ლექციები, უფრო სწორად სტუდენტებს არ უნდოდათ დასწრება. მიზეზი? _ მიტინგი პარლამენტის წინ, მიტინგი უნივერსიტეტის ეზოში, მიტინგი... ყველგან! საზოგადოება გადავიდა პერმანენტულ სამიტინგო რეჟიმზე. ესეც იყო პოლიტიკურ-კარნავალური დეფორმირებული რეალობა, თავისი მხატვრული კომპონენტებით: სიმღერებით, ლექსებით, ცეკვა-თამაშითა და დაუმთავრებელი შეძახილებით: თავისუფალ, დემოკრატიულ, ქრისტიანულ, ერთიან... (აქ ინტერპრეტაცია თავისუფალი იყო, ვინ რას დაამატებდა) საქართველოს გაუმარ-ჯოს-ჯოს-ჯოს!!! აქედან დაიწყო ქვეყნის უკუსვლა, რომელიც დამთავრდა ეკონომიკური კრახითა და ტოტალური აგრესიით. ეს მუხტი გრძელდება დღესაც. თანაც სიძულვილის ენით საუბარი ღიად, აშკარად თუ ფარულად ვლინდება ყველა ეტაპზე, ყველა დონეზე, იქნება ეს ქვეყნის ელიტად მიჩნეული სახელმწიფო-მოხელე პარლამენტარები, ბიზნესმენები და არასამთავრობოები (იგივე გრანტიყლაპია ენჯეოშნიკები), კონფორმისტი ჟურნალისტები (ძირითადად, ტელესახეები), სასულიერო პირები, თეატრისა და კინოს მსახიობები (ხელოვანები) თუ კუტიურიეები. უძრაობის პერიოდში (არ იყო ცუდი კაცი ბრეჟნევი, მშვიდობა უყვარდაო, ამბობდნენ) დავიბადე იმ იმედით, რომ კომუნიზმში შევიდოდით (ახლა ნატოში//ევროპაში უნდა შევიდეთ), “პერესტროიკის” სიოში შეგრილებული, სამოქალაქო ომისა და ურთიერთსიძულვილში, სიცივესა და უპურობაში გატარებული სტუდენტობიდან დღემდე, პოსტსაბჭოთა საქართველოში მეცნიერის 160-ლარიანი ხელფასით გასრულებული მოვაღწიე ერთი რამის სიყვარულით, დაფარვა რომ სჭირდება (გ. დოჩანაშვილი) და ამ ეკლიან გზაზე, ჩემს რწმენასთან და იმედებთან ერთად, გადამარჩინა ქართულმა ლექსმა (ახლა დაგვიანებულ რომანტიკად და ირონიულადაც ჟღერს). გენიალური ოთარ ჭილაძე წერდა: “მე ყველა სიტყვის წარმოთქმა მტანჯავს,/ თვალს ყოველ დილით ტკივილით ვახელ /და, სანამ ქარი მისინჯავს მაჯას, /მიშვერილი მაქვს წვიმისთვის სახე“ _ ასეთ მდგომარეობაში ვარ მეც! მართლა ტკივილითა და დიდი წუხილით ვწერ და გიზიარებთ ჩემს ფიქრებს. მეც ხომ ამ მიწის შვილი ვარ, თქვენ შორის გაზრდილი, ამიტომ შეუძლებელია ირონია და ნიჰილიზმი მკვებავდეს ეროვნული სატკივრის ანალიზისას. როგორც კ. გამსახურდია იტყოდა: მეც ყველა ღირსება და ნაკლი ჩემი ერისა მიტარებია, მაგრამ ხომ უნდა დაწდეს წყალი, მოუსწრობელს ხომ უნდა მოვესწროთ?! (ი. აბაშიძე), როდემდე ვიცხოვროთ ე.წ. სასოწარკვეთილი ოპტიმიზმით?! დავით კლდიაშვილისეული იმედი და მოთმინება გვეწურება, თქვენი ჭირიმე, რეალობაში უნდა დავბრუნდეთ და, როგორც თანამედროვე ჟურნალისტებს უყვართ თქმა, ადეკვატურები უნდა გავხდეთ, თორემ, თუ შრომა და ლოცვა ერთმანეთს არ შევაშველეთ, ევროატლანტიკური ზრახვები ოხრად დაგვრჩება!

ჩვენ გვინდა ევროპა, უფრო მეტიც,   ევროპელები ვართ! _ ეს უფრო ილუზორული სამყაროა და ისეა შორს რეალობისგან, როგორც მარსი _ ჩვენგან. დავუშვათ, ისმინა უფალმა და შევედით ევროპაში. რა მოვუხერხოთ ქართულ მენტალობას, რა მიგვაქვს თან წასატან ლხენად?! _ ეროვნულ-რელიგიური ნაციონალიზმი (რაც კარგები ვართ, ქართველები/მართლმადიდებლები ვართ), ქართული შრომისა და დროის კულტურა (ქალის სოციალური როლის უპრეცედენტოდ გაზრდის შედეგად უცხო მიწაზე გადახვეწილი მარჩენალი ცოლებისგან გამოგზავნილი ფულებით მოქეიფე, დომინოსა და ნარდის მოთამაშე არყის მსმელი დეპრესიული საკაცეთი), გამორჩეული ეთიკა და ესთეტიკა (სუფთა სადარბაზოებით დაწყებული და რეკრეაციული ზონით დამთავრებული) თუ უკანასკნელი კვლევის შედეგები, რომელთა მიხედვით, რესპონდენტთა 34,6% მიიჩნევს, რომ ცოლის ცემა გამართლებულია, თუკი ის შვილებს ყურადღებას არ აქცევს, ქმარს ეჩხუბება, საჭმელს წვავს, უარს ამბობს ინტიმურ კავშირზე ან ნებართვის გარეშე გადის სახლიდან?!

თანამედროვე ქართველის მენტალობა ტოტალიტარულია, ის შიშსა და თვითგადარჩენის ინსტინქტზეა დაფუძნებული. ამასთანავე, რაც ყველაზე შემაშფოთებელია, ჩვენი მორალი ფარისევლური გახდა. მართალია, ამას ხელი იმანაც შეუწყო, რომ პოსტმოდერნისტული ეპოქა თავისი არსით კრიზისულია, რომ მას თან სდევს კულტურულ ფასეულობათა დევალვაცია, ღირებულებათა გადაფასება, რომ ფასეულობები მასობრივი ყიდვა-გაყიდვის საგნად იქცევა, მაგრამ განა ეს რამე ნუგეშია ჩვენისთანა ქვეყნისთვის?! კულტურის კომერციალიზაცია ჩვეულებრივ მოვლენად იქცა და ის, რითაც ქართველი ამაყობდა (ნაციონალური კულტურა), გაუფასურდა, ხარისხი დაკარგა. ჩვენ გავყიდეთ ჩვენი სულიც. “სული დაცარიელდა და ელექტრონის ნაკადით არ შეიძლება მისი ამოვსება, _ წერდა გერონტი ქიქოძე 1928 წ. ახლა შეგვიძლია დავამატოთ, რომ ვერც ინტერნეტის სოციალური ქსელები ამოავსებს, ვერც “ფეისბუკი” უშველის იმას, რაც ასე დაგვაკლდა: ყურადღება და სიყვარული, თანადგომა და ერთგულება, ნდობა და პატივისცემა ერთმანეთის მიმართ.

თანამედროვე საქართველოს ერთი დიდი თავსატეხი კრიმინალური აზროვნების დაძლევაა. რუსეთის ორსაუკუნოვანი მონობით საკუთარ გზასა და თავს აცდენილი ქართველი  სულ იმის ცდაშია, რა მოგატყუოს, რა გამოგძალოს, რა მოიპაროს და შინ წაიღოს. არ არის ეს მარტივი საკითხი, მას სერიოზული მიხედვა სჭირდება. მხოლოდ ქართული სინამდვილე თუ უწოდებს ქუჩურ ცხოვრებას აკადემიას. აი, ესაა “სხვა საქართველო” თავისი ძველბიჭური ტრადიციით, გინებით. ვაჟას ეპოქის “კაი ყმა” ახლა “კაი ბიჭობითაა” შეცვლილი. ბევრი შეგნებულად ამაყობს და “ბოლომდე აწვება” ქურდულ გაგებას, “ზაკონი ქურდი” ისევ ძალაშია (უფრო პერიფერიებში, მაგრამ საქართველო მარტო თბილისით ხომ არ განიზომება?!). არადა, როგორ გინდა შეებრძოლო ამ მენტალიტეტს, როცა თვით უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანოდანაც კი საქმის გარჩევისა და აგრესიული რიტორიკის მეტი არაფერი ისმის. მონობამ ქართველი ადამიანი გადააგვარა, ამიტომ ახლა ძნელია  იმის თქმა, როდის ასცდა ის ჭეშმარიტების გზას. ქართველი გლეხი, გამორჩეული თავისი სიბრძნითა და ალალ-მართალი ცხოვრების წესით ისტორიის კუთვნილება გახდა. ჯერ კიდევ ილია ჭავჭავაძე წერდა “ოთარაანთ ქვრივში”: “გლეხკაცისთანა ხარბს, გლეხკაცისთანა გაუტანელს, გლეხკაცისთანა შეუბრალებელს და უმადურს ძნელად თუ ნახავ სადმე, მაშინაც კი, როცა თავის მოძმე გლეხს ვიწროში მოატანს: დაარჩობს, მიწასთან გაასწორებს... მაგრამ ცხოვრება მაინც იმათშია: იქა ჰდუღს ძარღვებში მოარული სისხლი, იქა სცემს თითონ სიცოცხლის ძარღვიცა. რაც სთქვი, ეგ ჭუჭყია, ქაფია მდუღარე ცხოვრებისა, თავზედ მოგდებული. ძირში კი წმინდაა”. ილიას ეპოქაში დაწყებული რყევა ქართველი გლეხკაცის ისტორიული ხასიათისა 21-ე საუკუნეში უკვე გაფორმდა ბრძენი და მუყაითი ქართველი გლეხის კლიშეს დანგრევით და მას მიჰყვა ინტელიგენტი ქალაქელი კაციც. სოფელი მოკვდა, დაიცალა, მოხუცების ამარაა დარჩენილი. ქალაქს შეხიზნულები კი სოციუმში ადგილს რთულად იმკვიდრებენ. ამიტომ აირია  ერთმანეთში ყველაფერი და ქალაქი დაემსგავსა დიდ სოფელს. მან დაკარგა ტრადიციული (ქალაქური) ცხოვრების კულტურა. ჩვენ ზოგად პრობლემებზე ვწერთ, იმაზე, რაც “ჭუჭყია, ქაფია მდუღარე ცხოვრებისა”, თორემ ჩვენი არსობის ძირი რომ სუფთაა, ეს გვსმენია. ახლა სწორედ ისტორიაში დაბრუნებას, დაკარგული სივრცის პოვნას, “ქართლის მეორედ მოქცევას” ვესწრაფვით, რათა კვლავ დავდგეთ ერად სხვა ერთა შორის “წმიდით  საყდარით, /ენით მდიდარით,/ სწავლისა შუქით განათებული!/ ზნე ამაღლებით,/ ძლევის დიდებით,/ სამშობლო მიწის სიყვარულითა!“ (გრ. ორბელიანი), რათა არ დავივიწყოთ მამულისა ჩვეულებისაებრ სლვაი (იოანე საბანისძე), ანუ მამაპაპური გზით სიარული.

პარადოქსების ქვეყანაში ვცხოვრობთ. არიან საქმეს შეწირული ადამიანები, მთელ ცხოვრებას, ძალისხმევას, დროსა და ენერგიას საყვარელ პროფესიას შესწირავენ და მაინც შეუმჩნეველი და დაუფასებელი მიდიან ამ ქვეყნიდან (დიდებული ადამიანები უძეგლოდ იკარგებიანო _ ნ. ლორთქიფანიძე), მაგრამ, ამავე დროს, საკმარისია სცენაზე ერთი-ორჯერ შეიკუნტრუშო ან რომელიმე ტელეარხის ეკრანზე მოუხშირო გამოსვლებს და უკვე საზოგადო მოღვაწე ხარ. ცოტას თუ გაირჯები, პანთეონიც გარანტირებული გექნება (თუმცა ახლა სიკვდილიც დასწრებაზეა, დიდუბის პანთეონი იხურება და რა ბედი ელის საპანთეონო საზოგადოებას, ჯერჯერობით უცნობია). თავისთავად, ლტოლვა მაღალი კულტურისადმი საზოგადოების პრიორიტეტი უნდა იყოს, ოღონდ თბილისური სნობიზმი, ე.წ. ელიტური მეშჩანურ-ინტელიგენტური (ფასადური, მოჩვენებითი და ყალბი) ურთიერთობები, უფრო ტუსოვკებში, ერთგვარ კასტებად დაყოფილ საზოგადოებაშია გადაზრდილი. რამდენს ვიცნობთ ჩვენ ირგვლივ ისეთ ადამიანს, რომელსაც ცოდნის, განათლების დეფიციტი აქვს, მაგრამ ერთდროულად კრიტიკოსიცაა, ერთადერთი ცოცხალი მეიგავეც, დრამატურგიც, ტელე- და რადიოწამყვანიც და, თუ მოინდომებს _ რეჟისორ-მსახიობიც. მერე ასეთები (ახალი ეპოქის კვაჭი კვაჭანტირაძეები) უტიფრად გაძვრებ-გამოძვრებიან, მაღალ თანამდებობასაც გამოჰკრავენ ხელს და უძაღლო ქვეყანაში კატის ყეფის დაუძლეველი ფაზიდან ვეღარ გამოვდივართ. ამ ცხოვრებისეულ ტექსტს სხვა ქვეტექსტიც (ან იქნებ კონტექსტი) აქვს: დრო ქმნის ანტიგმირს, რათა გმირი მოგვანატროს. ფრთებგაშლილი უნიჭობა დამღუპველია. მას ვერ აჩერებს ვერავინ და ჩვენი დროის ტრიქსტერები დეფორმირებული სინამდვილიდან (რომელშიც ისინი ბრძენი და ზეკულტურული მოვლენები არიან) გროტესკული პროფილით იმზირებიან. ამიტომაცაა ეს ცხოვრება ტრაგიკომიკური!

ვისაც არ ეზარება, ყველა წერს, ყველას მწერალი ჰქვია. ახერხებენ და საქართველოს მწერალთა კავშირის წევრები ხდებიან ისეთი ადამიანები, რომელთა ნაწერების გაცნობისას მეშინია, წერა-კითხვა არ დამავიწყდეს, რადგან შემოქმედებასთან, ანუ ახლის ქმნადობასთან, ფანტაზიასთან, შეთხზვასთან მათს ნაწერებს საერთო არაფერი აქვს. ზოგს ლექსის წერა გარითმვა ჰგონია (ლოყა-ინგოროყვა), ზოგი ამითაც არ იწუხებს თავს და, თავისი ჭკუით, ვერლიბრს გვთავაზობს (დანაგვიანდა პოეზია _ გაგახსენდებათ პოეტის სიტყვები). რაც მთავარია, ბეჭდავენ საკუთარ წიგნებს, აწყობენ ასე გავრცელებულ პრეზენტაციებს (განუყრელი ფურშეტებითა და “ფეისბუკზე” დასაყრელი ფოტოსესიებით), ერთმანეთს უწერენ ფსევდორეცენზიებს, მერე სადმე მოახერხებენ და დილის ან დღის ტელეეთერშიც მოხვდებიან და მეტი რა უნდა ჩვენს ამბიციას?! ამას ისიც დაემატება, რომ ინტერნეტსივრცეში “დაუკომენტებენ” ათასები, როგორც “ძაან მაგარ ნამუშევრებს” (უფრო შორს ჩვენი შეფასებები ხომ ვეღარ მიდის!).

ვისაც არ ეზარება, ყველა მღერის. როგორც ერთ-ერთ “იუმორინაზე” გ. პიპინაშვილის იოსებამ თქვა: “ხმა მაგას არ უნდა და სვინდის-ნამუსი”. მუსიკალური ტალანტის გამოვლენას ხელს უწყობს ამდენი ტელეპროექტი (ჟიურის კომპეტენცია მუდმივი განსჯის საგანია). თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიაში არ არსებობს საოპერო-სიმფონიური დირიჟორის სპეციალობა (ძვირადღირებული ფუფუნება) და, აბა, დავაკვირდეთ, რამდენი დირიჟორი მოგვიმრავლდა! ყველას ჯოხი უჭირავს ხელში და პულტთან დგას! დაისმის პასუხგაუცემელი შეკითხვა: სადაა მაღალი ხარისხი ხელოვნებაში, რას გაჰყვა ის, დროს თუ უდროობას?! სამაგიეროდ, დღეს ყველა ვარსკვლავია და ყველა ტალანტ-ნიჭიერი. ვარსკვლავებზე გამახსენდა, თეატრების წინ გახსნილმა ვარსკვლავებმა გააუფასურა ყველაფერი. მახსოვს, რამაზ ჩხიკვაძემ მითხრა: ისე არ წავალ ამ ქვეყნიდან, ჩემი ვარსკვლავი რომ არ ამოვათხრევინოო. ერთხელ ჩაიარეთ დედაქალაქისა თუ რაიონული თეატრების წინ და ზეციდან მოწყვეტილ რამდენ ვარსკვლავს იცნობთ ფილაქნებში, მერე ვისაუბროთ! ნუ გაგიკვირდებათ, თუკი მალე სკოლების (თუმცა უკვე იყო ამის პრეცედენტიც), მერიების, კლინიკების, სალონებისა... და მრავალთა სხვათა დაწესებულებათა წინ ზეციდან მოწყვეტილ ვარსკვლავებს ამოიკითხავთ!

ვისაც არ ეზარება, პოლიტიკოსობს, ცეკვავს, ჟურნალისტობს... მთავარია, ეკრანზე, საზოგადოების ყოვლისმჭვრეტელ თვალში სადმე ჩანდე. თანამედროვე ქართველ ადამიანს ოღონდ საქმეს ნუ დაავალებ, ბარსა და გუთანს ნუ გააკარებ (რა ყრია სოფელში), ხელში წიგნს ნუ დააჭერინებ (მაგის ნერვები სადღაა), ნაგვის ყუთში ნარჩენებს ნუ ჩააყრევინებ (ქუჩა მისი ხომ არაა), პირადი ჰიგიენის დაცვასაც ნუ მოსთხოვ (ზამთარია, სიცივეა), სამსახურში ადრე მისვლაც უხერხულია (“პახმელიაზეა” ან კომპიუტერთან გადაათენა), დანიშნულ დროსა და ადგილზეც მინიმუმ ნახევარი საათი უნდა დაელოდო (საცობში მოყვა და მაგიტომ), ოღონდ თავს ნუ შეაწუხებინებ (სად შეგვი(ძ)ლია), თორემ  ისე კი მოგიკვდეს ჩემი თავი _ სუფრასთან, რესტორანში, ჭამა-სმაში, კაცობაში, გაგებაში, ჩახუტებაში... და ბოლოს, ნატოში შესვლაშიც!

საბა მეტრეველი, გაზეთი „პრემიერი“, 18-24 დეკემბერი

დასასრული შემდეგ ნომერში

FaceBook