პაატა შამუგია: “ადამიანებს სიკვდილს ავუკრძალავდი”

“პრემიერს” პოეტი პაატა შამუგია ესაუბრა:

_ პაატა, მოგესალმები. შენს ცხოვრებას თუ გადავავლებთ თვალს, სხვადასხვა ეტაპზე და თითქმის მუდმივად _ გიტევენ. რაც ყველაზე დამაფიქრებელია, გიტევენ “ჰუმანისტები”. ზოგი _ სიტყვით, ზოგი მუშტით იწევს, ზოგი _ ჯვრით, ზოგიც _ ხმლით. რას აშავებ ასეთს?

_ დიდწილად ასეა, მაგრამ მსხვერპლის როლი ჩემთვის უინტერესოა. ლიტერატურა გამოწვევაა, და თუ იწვევ, წინააღმდეგობისთვისაც მზად უნდა იყო. არა მგონია, რამეს განსაკუთრებულად ვაშავებდე. წერა გადის, ალბათ, ამ კატეგორიაში. “ვაშავებ” იმიტომ, რომ ვწერ. ვწერ იმიტომ, რომ არ ვარ ბედნიერი.

_ ქართულ სინამდვილეში მამათა და შვილთა ბრძოლის შესახებ ჩვენ მეცხრამეტე საუკუნიდან ვიცით. თუმცა არა მგონია, რომ მანამდე დიდად ჰარმონიულად ცხოვრობდნენ თაობები და მათ ღირებულებითი დისპროპორცია არ ჰქონოდათ. ამავდროულად ერთ საოცარ, დავარქვათ ამას ფაქტი, გნებავთ, მოვლენა... ვაკვირდები, რომ, თუ ადამიანი 30 წელს გადააბიჯებს, “ბრძენობას” იწყებს და გარდასულ დღეებს მისტირის. ლამის არც ერთ თაობას წინა და შემდგომი თაობა არ მოსწონს. რა განაპირობებს ასეთ დამოკიდებულებას?

_ 30 წლის კი არა, 18-19 წლის ტიპებს ვხედავ, 120 წლის მოგვებივით რომ ლაპარაკობენ. მიხეილ ჯავახიშვილს უბის წიგნაკში უწერია: “კომკავშირლები ჯერ არ დაბადებულიყვნენ, რომ უკვე დაბერდნენო”. ეს ჩანაწერი გაკეთდა 1924 წელს და 3924 წელსაც აქტუალური იქნება.

რაც შეეხება მამათა და შვილთა ბრძოლას, გეთანხმებით, ეს მუდმივი და საღი პროცესია. ჩემს შვილს თუ ჩემს იდეებთან სრული ჰარმონია ექნება, აუცილებლად ფსიქიატრთან წავიყვან გასასინჯად. სხვა ამბავია ისიც, რომ ბევრ პროცესში, მამებზე არანაკლებ აქტიურად, ჯერ კიდევ ბაბუები აფათურებენ ხელებს. მათ აღმოაჩნდათ მიმიკრიის, შეგუების, გადარჩენის იმდენად ძლიერი ინსტინქტი, რომ გაოცებულიც კი ვარ. პერიოდულად ნაფტალინს ხელუკუღმა გადაიყრიან და საიდანღაც თავს წამოყოფენ ხოლმე ათას პარტიულ მანდატზე გადამხტარი “ინწილიგენტი” ბაბუები.

ამიტომ ამ ბრძოლაში ჩაბმულს აუცილებლად მოუწევს მარტო უიდეო მამებთან კი არა, ციციკორე ბაბუებთან, ბებიებთან და ბოზ მამიდებთან ბრძოლა. იმიტომ, რომ მათ ძალიან დიდი გავლენა აქვთ მამებზე, მამებს დიდი გავლენა აქვთ პოლიტიკაზე, პოლიტიკას კი დიდი გავლენა აქვს თითოეულ ჩვენგანზე.

ეს არ ნიშნავს წინა თაობების გარიყვას. უფროსი თაობისაა, მაგალითად, ლევან ბრეგაძეც, მაგრამ ჩემზე ახალგაზრდულია ბევრ საკითხში და ლიტერატურული ორიენტირებიც დიდწილად მის ლექციებზე ჩამომიყალიბდა. აქ ასაკზე კი არა, პიროვნულ, ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზეა საუბარი. ზემოთ ტყუილად არ მიხსენებია ახალგაზრდა კომკავშირლები.

_ პიკასომ თქვა: ეს “ჩაიდანი” არის ადამიანიო, და არა თუ დაუჯერეს, უჯერებენ და ვუჯერებთ დღემდე. აი, ადამიანი რომ “ჩაიდანია” და თავად ვერ ხვდება, ამას რა ეშველება?

_ მე მგონი, ისევ პიკასო დაგვჭირდება, ახლა უკვე საწინააღმდეგოში რომ დაარწმუნოს ადრესატიცა და პუბლიკაც. მაგრამ ახლა ჰირსტის ამარა ვართ, რომელსაც ზვიგენი მიჰყავს გამოფენაზე და ამბობს, რომ ეს ზვიგენია. არის ამაშიც რაღაც საინტერესო, მაგრამ მე პიკასოსთან “ყოფნა” გაცილებით კარგი იდეა მგონია. მესმის, რომ ეს კითხვა მხატვრობას ყველაზე ნაკლებად ეხებოდა, მაგრამ ჩემ მიერ ნახსენები მაგალითიც განყენებულად გავიგოთ.

_ ჩვენ ვცხოვრობთ იმ საზოგადოებაში, სადაც აღიარებენ ავტორიტეტებს და გენიოსი “მდაბიოების” განადგურებას ცდილობენ. სადაც ცხარე ცრემლებით დასტირიან ევარისტ გალუას და აღშფოთებულები არიან მის მიმართ უსამართლობით, ამავდროულად კი თავად ათასობით გალუას კლავენ და ანადგურებენ ან აქვთ ასე მოქცევის სურვილი. რა გვჭირს?

_ ალბათ, ყველამ იცის როდარის პოლიტიკური ზღაპარი: ჯელსომინო ხმას რომ ამოიღებს, ფანჯრები ჩარჩოებიდან ცვივა და ქაოსი იწყება. ხმის ძალიან მაღალი დიაპაზონის გამო მასწავლებლები მას მხოლოდ ჩურჩულის ნებას დართავენ. ასეთი მასწავლებლებით სავსეა ჩვენი გარემო. მათ უნდათ, რომ ჩვენ არ ვისაუბროთ ისეთ თემებზე, რომელიც მათ გეგმაზომიერ რუტინაში, დამყაყებულ დღის წესრიგში ბზარს შეიტანს, უხერხულობას შექმნის. მათ უნდათ, რომ ვიჩურჩულოთ.

სულ ახლახან, მეოცე საუკუნეში იყვნენ ბიტნიკები, რომლებსაც თავიანთი ლექსებისა და სხვა თეორიული იდეების გამო დიდ დისკომფორტს უქმნიდნენ “კეთილისმსურველი” იდიოტები. რომ გარდაიცვალნენ, მერე უნივერსიტეტებში ლამის აუცილებელ საკითხავად შეიტანეს მათი ტექსტები.

ასე იყო ელენე დარიანისა და სხვა ბევრის შემთხვევაშიც. ასე იქნება ყოველთვის.

საზოგადოებას უყვარს გარდაცვლილები. ცოცხლებთან ცოტა უჭირს კომუნიკაცია. ჩვენ, რაღაც აზრით, ნეკროფილები ვართ.

_ მაშინ როდესაც ბოროტება ადამიანების ხელობად იქცა, გინდა დაგიჯერო, რომ “ჩვენს დროში ბოროტების კეთება, უბრალოდ, მოსაწყენი საქმიანობაა”?

_ ვეთანხმები ჩემს თავს _ ბოროტება მოსაწყენი საქმიანობაა... იმიტომ, რომ იოლია და ასევე, რუტინულია. ადამიანის დაღუპვა, თეორიულად, ყველას უხერხდება, მაგრამ გადარჩენა, პრაქტიკულად, არავის შეუძლია (ან ძალიან ცოტა ვინმეს). ადრე ლიტერატურას შეეძლო ეს ეკისრა, მაგრამ ახლა ლიტერატურა თვითგადარჩენას მაინც თუ მოახერხებს, ამისთვისაც მადლობელი უნდა ვიყოთ. ბოროტება რუტინულია _ ის მუდმივად მეორდება და მუდმივად ერთი შინაარსით (ადამიანის გაუქმებით, დათრგუნვით)... ამიტომაც მგონია, რომ მისით მხოლოდ ძალიან მოსაწყენი ადამიანები კავდებიან, მათ უყვართ რუტინა.

_ “კერპები არის, ღმერთები არის, სინანული ხომ არის და არის” და რას ნანობ? რას შეცვლიდი არა მხოლოდ შენთვის, არამედ შენს ირგვლივ?

_ ადამიანებს სიკვდილს ავუკრძალავდი. ეს ერთადერთი რამეა, რისი აკრძალვის მომხრეც ვარ. ძალიან შეურაცხმყოფს ის აზრი, რომ ოდესმე მოვკვდები, ჩემი ძმებიც მოკვდებიან, ჩემი შეყვარებულიც მოკვდება. და ძალიან მრცხვენია, რომ ასეთ დროს მე არაფრის გაკეთება არ შემიძლია.

_ როგორ ფიქრობ, როდესაც ჩვენ ვედავებით სხვებს, რომ ისინი არიან “ბნელები”, დაუნდობლები, შეუწყნარებლები, მოძულენი, ჩვენ თავად რამდენად ვართ განათლებულნი, დამნდობნი, შემწყნარებლები? თუ აგრესიამ აუცილებლად უნდა შვას აგრესია და სხვაგვარად ამას ვერ ვუმკურნალებთ?

_ მე არ მომწონს ტერმინი “ბნელი”, მაგრამ ფაქტია, რომ ზოგი ადამიანი მართლაც ბნელია. ხშირად მიკამათია ამაზე და ზოგჯერ მიჭირს, გავაგებინო ჩემს მეგობრებსაც კი, რომ ეს ტერმინი რომელიმე პოლიტიკური ძალის ექსკლუზივი არაა. “ბნელი” ძველთაძველი თეოლოგიური ტერმინია და მისი ლათინური შესატყვისია ობსკურანტიზმი. ეს სიტყვა თავის სოციო-პოლიტიკურ პამფლეტში, ჯერ კიდევ მეთხუთმეტე საუკუნეში, გამოიყენა ისეთმა ჰუმანისტმა, როგორიც იყო კროტუს რუბიანუსი. მაგალითად, იმ პირებს, რომლებმაც დაწვეს ჯორდანო ბრუნო, ობსკურანტებად (ბნელებად) მოიხსენიებს ყველა თავმოყვარე მეცნიერი.

მაგრამ ადამიანს თუ ყველგან პოლიტიკური შეთქმულებები ელანდება, ამას ვერაფრით გაიგებს.

მე მესმის, რომ ჩვენ ვცხოვრობთ პოლიტკორექტულ დროში, სადაც სიტყვების მიმართ შიშია გამეფებული. მაგრამ არ შემიძლია დავმალო ისიც, რომ ზუსტად ეს მგონია ენის სიკვდილი. ადრე დავწერე და ახლაც გავიმეორებ: სიტყვების შიშის გამო ინგლისურ ენაში დათვს დღემდე სახელი არა აქვს. თავის დროზე ამ ბუნჩულა ცხოველის იმდენად შინებიათ, რომ მისი სახელის ხსენებაც კი საფრთხის შემცველად მიუჩნევიათ, ამიტომ ის “უსაფრთხო” აღმნიშვნელით (ბრუინ _ ყავისფერი) “მონიშნეს”, აქედან შემორჩა ბეარ, პირველადი სახელი კი არ ვიცით.

ეს გამალებული ევფემიზაცია ნიშნავს იმას, რომ მომავალში გვექნება საგნები, რომლებიც უსახელოდ იქნება გამოკიდებული იდეათა სამყაროში. მე ენაში ვცხოვრობ, ამიტომ ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, საგანს ან ფაქტს მისი სახელით ვიცნობდე და არა სუროგატული ჩამნაცვლებლით. სიტყვა “ბნელის” უხსენებლობით ჩვენ გარშემო ბნელების (ობსკურანტების) რაოდენობა არ იკლებს, უმალ პირიქით.

რაც შეეხება განათლებას, ის არის ერთ-ერთი გამოსავალი, მაგრამ არა _ პანაცეა. ჩვენ ვიცით ბევრი განათლებული კაციჭამია _ აუშვიცის, გულაგებისა და “ჰუმანური გაზის” ავტორები _ რომელთაც თავისი დროის საუკეთესო განათლება ჰქონდათ მიღებული.

_ რა არის შენთვის ტრადიცია და რა არის ევროპული _ დასავლური ფასეულობა, რამდენად თავსებადია ერთი მეორესთან და რეალურად რისი ეშინია საზოგადოების იმ ნაწილს, რომელიც დასავლურ მისწრაფებებში გახრწნას ხედავს?

_ ტრადიცია არის წარსულის დეკორატიული მონაწილეობა აწმყოში. როდესაც ლექსს ვწერ, თუნდაც ძალიან არატრადიციულს, ან სულაც ანტიტრადიციულს, ეს ნიშნავს, რომ ვმონაწილეობ ქცევის საერთო წესში, სახელად ტრადიცია _ წერითი, პოეტური, ლიტერატურული. მაგრამ ეს დეკორაციაა, მთავარი დეტალი კი ჩემი არჩევანია _ ვწერო ასე ან ისე, ან სულაც არ ვწერო, ან დადაისტებივით ცარიელი ფურცლები ავკინძო და წიგნად გამოვცე. ეს მიხსნის ბრმა მიღებისგან, ჩვევის მექანიზაციისგან.

საბოლოოდ, ესეც ილუზორულია, რადგან არჩევანს ვაკეთებ იდეოლოგიის მიერ უკვე შექმნილ მზა მოდელებთან საკუთარი თავის შედარებით. მაგრამ უკეთესი გზა არ გვაქვს.

ნებისმიერი ტრადიცია იქმნებოდა გარემოს პრაგმატული კარნახით. ჩვენ მიერ ხშირად ნახსენები პოეტური ტრადიციაც კი პრაგმატული მოსაზრებით შეიქმნა, ამაზე მეცნიერთა სოლიდური ნაწილი აღარც კამათობს. კონვენციური _ ბოლორითმოვანი _ პოეზია გაჩნდა, როგორც მნემონიკური ხერხი, ანუ დამახსოვრების საშუალება. ცოდნა, ინფორმაცია იოლად შეიძლებოდა დაკარგულიყო, ამიტომ ძველი პოეტები ამბავს რითმავდნენ და ასე გადასცემდნენ თაობებს. გარითმული ამბავი კარგად გამახსოვრდება.

ასევე, მაგალითად, ჩოხა-ახალუხი პრაგმატული იყო ომიანობის დროს _ ხანჯალი, ტყვიები, ყველაფერი ზედვე გქონდა. მაგრამ დღეს, როცა პარლამენტარი ბიძინა გუჯაბიძე ხარ და მჭიდრო ჩოხაში გაჭირვებით ჩატენილი სხეულით დაიარები, ცოტა უხერხულია. უხერხულია სუფთა ფიზიოლოგიური, პრაქტიკული მოსაზრებიდან გამომდინარე. მაგრამ მთავარი აქ სხვა რამეა: ესაა მომენტი, როდესაც წარსული _ ტრადიციის სახით _ დეკორატიულიდან იდეოლოგიურ ხარისხში ადის. ეს კი სასაცილოა, მაგრამ პერსპექტივაში შეიძლება, ძალიან სამწუხაროც კი გამოდგეს.

ჯერ კიდევ არის სუბკულტურები, სადაც კაცის შეჭმა ან ბავშვის გაუპატიურება ტრადიციაა, ჯერ კიდევ არის ქვეყნები,  სადაც კაცს შეუძლია დეფეკაცია პირდაპირ ქუჩაში, იქ, სადაც მოუნდება, ქალს კი საზოგადოებრივ ტუალეტში შესვლა ეკრძალება და მხოლოდ საკუთარ სახლში შეუძლია მოფსმა _ ამიტომ შარდის ბუშტი აწუხებს ამ ქვეყნის მოსახლე ქალთა უმეტესობას. ასე რომ, ნუ ვიჩქარებთ ტრადიციის შეფასებისას, ის დიდ თავის ტკივილად შეიძლება იქცეს.

ნებისმიერი ტრადიცია, პიროვნული, ინდივიდუალური თავისუფლების გარეშე, არის ბარბაროსობა. აქ კი მივადექით დასავლურ ფასეულობებს. დასავლური ფასეულობები საშუალებას იძლევა, ყველა ადამიანისთვის მოინახოს თანასწორი ადგილი სამყაროში, მათ შორის, მათთვისაც, ვისაც სასტიკად არ მოსწონთ ეს ფასეულობები. ზუსტად ამიტომ არის ის ჰუმანური და ყველაზე პრაგმატული არჩევანი.

_ ამბობ, “აი, ამ ხალხზე ვწერო”, მაგრამ ვისთვის წერ? ღირს კი ეს ყველაფერი იმად, რომ ერთ დღეს გაიღვიძო და სადღაც სოციალურ ქსელში გადააწყდე, რომ “მასონს” გიწოდებენ ისინი, ვინც არ კი იცის, რა არის მასონი. უფრო მეტიც, ღირს კი ეს ყველაფერი იმად, რომ მთელი ცხოვრება გტკიოდეს. ღირს კი ეს ყველაფერი იმად, რომ გაბრალებდნენ იმას, რაც არათუ არ დაგიწერია, არც გიფიქრია. ღირს კი წერო იმათთვის, ვის უმრავლესობასაც არ ესმის, რომ შესაძლებელია ამ ქვეყნად _ “არის სამოქალაქო გმირი ოქროს მედლით და მაღალი შუბლით”, ისევე როგორც ის, რასაც მხოლოდ “ვუმხელთ ჩვენს თანასიზმრელებს”.…

_ ყველასთვის ვწერ. მათ შორის, მათთვის, ვისაც მტერი, სატანა, მასონი ან ქრისტეს ფეხის მკვნეტელი ვგონივარ. რაღაც აზრით, ყველა პოეტი მასონია, მთლად ქვისმთლელები არ ვართ, მაგრამ სიტყვებს ვთლით და ჭერში ვაწყობთ.

_ დაბოლოს, კომპრომისი. შენ გჯერა, რომ “ღმერთი იხილე”, სხვაც ბევრი რამ გჯერა. თუმცა ცხოვრება მაინც კომპრომისია, ერთადერთი კომპრომისის _ სიკვდილის _ გარეშე. და მაინც, ამ პოლარიზებულ საზოგადოებაში რა არის ის უმთავრესი კომპრომისი, რომელმაც უნდა გადაგვარჩინოს, როგორ ერი, ხალხი, საზოგადოება და თან ისე, რომ სახე არ დავკარგოთ?

_ სამწუხაროდ, მე საკუთარი თავის გადარჩენის სტრატეგიაც კი არ მაქვს, ამიტომაც ვწერ.

გოჩა მირცხულავა, გაზეთი „პრემიერი“, 4-10 დეკემბერი

FaceBook