მარიკა ლორთქიფანიძე: ეს პროექტი საქართველოს დაყოფის საფუძველს იძლევა

“მე-16 საუკუნიდან მოყოლებული, არც ერთი ხელშეკრულება, რომელიც საქართველოსთან დადო, რუსეთს არ შეუსრულებია”

 “პრემიერს” ესაუბრა ისტორიკოსი მარიკა ლორთქიფანიძე:

 _ დღეს საქართველომ არჩევანი უნდა გააკეთოს საგარეო პოლიტიკური მიმართულებით. ან ევროპა, ან ისევ ჩრდილოეთი. ამბობენ, რომ ისტორია ხშირად მეორდება, დღევანდელი ვითარება არის თუ არა საქართველოს ისტორიიდან რომელიმე ეპოქის გამეორება?

_ ისტორია ყოველთვის მეორდება. საქართველოს ყოველთვის დასავლეთისკენ ჰქონდა კურსი. როდესაც რუსეთის იმპერია შეიქმნა, ის ძლიერი, ქრისტიანული მართლმადიდებელი სახელმწიფო იყო. ჩვენ აღმოვჩნდით ისლამურ რკალში _ მე-15 საუკუნის ბოლოსა და მე-16 საუკუნის დასაწყისში სამხრეთ დასავლეთიდან ჩვენი მეზობელი გახდა ძლიერი, აგრესიულად განწყობილი ისლამური სახელმწიფო _ მაჰმადიანური სუნიტური მრწამსით. სუნიტურს ხაზს იმიტომ ვუსვამ, რომ ერთ-ერთი ყველაზე უფრო რეაქციულია. სამხრეთ აღმოსავლეთით მე-15 საუკუნის ბოლოს და მე-16 საუკუნის დასაწყისში ხანგრძლივი ბრძოლების შემდეგ შეიქმნა ირანის ეროვნული ძლიერი გაერთიანებული სახელმწიფო, ისიც მაჰმადიანური, მაგრამ შიიტური მრწამსის. რაც შეეხება ჩრდილოეთს _ ჩრდილოეთ კავკასია ჯერ კიდევ ადრინდელი ხანიდან და განსაკუთრებით ადრე ფეოდალურ ხანაში, შემდეგ საქართველოს ერთიანი ფეოდალური მონარქიის არსებობის პირობებში ყოველნაირად ქართულ გავლენას განიცდიდა. აქედან შევიდა ქრისტიანობა, ქრისტიანული კულტურა. იქ დღემდეა შემორჩენილი ეკლესიის ნაშთები. მაგრამ მონღოლთა ასწლიანი ბატონობისა და განსაკუთრებით თემურ ლენგის შემდეგ ყველა გამაჰმადიანდა. ასე რომ, მთლიანად მაჰმადიანურ რკალში მოვექეცით. მე-16 საუკუნეში უკვე მოდის ჩრდილოეთიდან რუსეთი. ძლიერი, ცენტრალიზებული სახელმწიფო, რაც მთავარია, ქრისტიანული და მართლმადიდებლური მრწამსის. ამიტომ ჩვენ ყურადღება სწორედ რუსეთისკენ გადავიტანეთ. იმედი გაჩნდა, რომ ეს ჩვენი სარწმუნოებრივად ერთიანი ქვეყანა იზრუნებდა იმაზე, რომ ამ გარემოცვაში მოხვედრილი საქართველო გაძლიერდებოდა და მისი მდგომარეობა გაუმჯობესდებოდა. მაგრამ, სრული პასუხისმგებლობით მოგახსენებთ,  რუსეთმა ამის მსგავსი არაფერი გააკეთა. მე ერთხელ ეს ჩემს კოლეგა რუს ისტორიკოსებსაც ვუთხარი მოსკოვში ოფიციალურ შეხვედრაზე. ქართველებისა და სლავების ურთიერთობა უფრო ადრეა დაწყებული, მაგრამ მე-16 საუკუნიდან იწყება რუსული და ქართული სახელმწიფოების პოლიტიკური ურთიერთობა. არც ერთი ხელშეკრულება, რომელიც საქართველოსთან დადო, რუსეთს არ შეუსრულებია და ეს დღემდე ასე გრძელდება. და ის იმედი, რომ რუსეთი ხელს შეუწყობდა ქრისტიანული, ერთმორწმუნე პატარა სახელმწიფოს გაძლიერებას, არ გამართლდა: რუსეთს არასოდეს უფიქრია საქართველოს გაძლიერებაზე, პირიქით, მის დასუსტებასა და თავისი პოლიტიკური გავლენის ქვეშ მოქცევას ცდილობდა. მისი იმედი, მით უფრო დღეს, არ უნდა გვქონდეს. მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ჩვენ დიპლომატიური და ნორმალური ურთიერთობა არ გვქონდეს მასთან. საქართველოს ყველაზე დიდი საზღვარი რუსეთთან აქვს და არ არის სასურველი სისტემატურად რუსეთსა და რუსებს ვაგინოთ. ჩვენ უნდა გვქონდეს რუსეთთან ნორმალური მეზობლური ურთიერთობა, ოღონდ თანასწორუფლებიანობის საფუძველზე. ეს არაფრით არ უშლის ხელს ჩვენს ევროპულ განწყობასა და ევროპასთან კარგ ურთიერთობას. საქართველოს არჩევანი იყო და ყოველთვის დარჩება ევროპა.

_ მართლა დაგვეხმარება რუსეთთან ურთიერთობის დარეგულირებაში კულტურული ურთიერთობები და ქართული პროდუქცია? თუ ეს მხოლოდ ჩვენი ილუზიაა?

_ ალბათ, დაგვეხმარება. კულტურული ურთიერთობა რუსეთთან ჩვენ ყოველთვის ძალიან მჭიდრო გვქონდა. ცუდი ცუდია, მაგრამ რაც კარგი ჰქონდა რუსეთს, ესეც ხომ უნდა ვთქვათ, ჩვენ ევროპულ კულტურაზე მაშინ, როდესაც ჩაკეტილები ვიყავით, რუსეთის გზით გავედით. რუსეთიც ევროპა იყო მაშინ ჩვენთვის. ძალიან დიდი კულტურული გავლენა ჰქონდა რუსეთს საქართველოზე და ამის არდაფასება და დავიწყება არ შეიძლება. ქართველი ახალგაზრდების გარკვეული თაობა რუსულ კულტურაზე გაიზარდა. მაგრამ რუსეთთან ურთიერთობა, კიდევ ერთხელ ვამბობ, თანასწორობის საწყისებზე უნდა გვქონდეს.

_ ერთ-ერთ ინტერვიუში ამბობთ, “აფსუებმა უნდა იფიქრონ იმაზე, რომ, თუ ისინი საქართველოსთან არ იქნებიან, აღარ იქნებიან”. როგორ უნდა მივიდნენ ამ ფიქრამდე აფხაზები და ოსები, როდესაც საქართველოს ხსენებაც არ უნდათ?

_ იცით, საქმე რა არის? მე ამ აზრს განვავითარებ. გადავხედოთ კავკასიის ისტორიას. ჩრდილო კავკასიის ყველა ეთნიკური ჯგუფი გარუსებულია. ეს ხომ ნამდვილად ვიცით. ოსებმა ხომ შესანიშნავად იციან, როდესაც სამხრეთ ოსეთის ავტონომიურ ოლქში ოსური და ქართულ-ოსური სკოლებიც იყო, ცხინვალის პედაგოგიური ინსტიტუტი _ ოსური უმაღლესი სასწავლებელი, ცხინვალში იყო საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ფილიალი, სადაც წლების განმავლობაში მუშავდებოდა ოსური ენის შედარებითი შესწავლა, ნაშრომები გამოიცა ოსური ენის შესახებ, ოსური ლიტერატურის ისტორია და ოთხტომიანი ოსური ლიტერატურის ისტორია. მათ ხომ ძალიან კარგად იციან, რომ არაფერი ამის მსგავსი ჩრდილოეთ ოსეთში არ გაკეთებულა. თუ ოსებმა შეინარჩუნეს ენა და შექმნეს კულტურა, ეს მხოლოდ იმის წყალობით, რომ საქართველოს შემადგენლობაში იყვნენ. ეს არ ესმოდეთ, არ შეიძლება. რაც შეეხება  აფხაზეთს, ეს არის აფსუების სახელმწიფო და მათ ძალიან კარგად იციან, რომ აფსუები არიან. დღეს რა ჰქვია მათ სახელმწიფოს _ აფსუა, მათ ენას _ აფსუათა ენა. აფხაზები მათ ჩვენმა წინაპრებმა უწოდეს, როდესაც ისინი ჩამოსახლდნენ ძირითადად უძველეს ქართულ-ისტორიულ-გეოგრაფიულ პროვინციაში _ აფხაზეთის ტერიტორიაზე. ეს ტერიტორია აფხაზებითა და სხვა ქართველური ტომებით იყო დასახლებული და რადგან ისინი აფხაზეთში დასახლდნენ, აფხაზები უწოდეს. იცით, საქმე რა არის? კუთხურობის შესახებ მინდა გითხრათ.

ჩვენ გვყავდა ძალიან დიდი საეკლესიო მოღვაწე _ ილარიონი, რომელიც ძირითადად ბიზანტიის იმპერიაში მოღვაწეობდა, ცხოვრების ბოლო 10-15 წელი მან საქართველოში გაატარა. გარდაცვალების შემდეგ   მე-10 საუკუნის ბოლოს დაიწერა აგიოგრაფიული თხზულება, რომელსაც ეწოდება “ილარიონ ქართველის ცხოვრება”. ეს თხზულება იწყება ასე: “ილარიონი იყო ქვეყანით კახეთით”. მაშინ იცოდნენ, რომ ის ქვეყანით კახეთით იყო, მაგრამ ქართველი იყო. ასევე, “ქვეყანით აფხაზეთით” იყო აფხაზი, მაგრამ აფხაზი ქართველი იყო, და აფსუას ჩვენ ვუწოდეთ აფხაზი იმიტომ, რომ ის იქ ცხოვრობდა. გადავხედოთ აფხაზეთის ისტორიას, ჩვენ ხომ კარგად ვიცით, რა მდგომარეობა იყო იქ, უმაღლესი სასწავლებლები, სკოლები, პრესა. თეატრი აფხაზურ ენაზე ჰქონდათ. რა ხდება ამ დროს მათ მოძმე ჩრდილოეთ კავკასიაში? არაფერი ამის მსგავსი. ესე იგი, თუ მათ შექმნეს თავისი კულტურა, ეს მხოლოდ იმიტომ რომ საქართველოს შემადგენლობაში იყვნენ. ბოლოს და ბოლოს, ვინ შეუქმნა მათ დამწერლობა? მართალია, ჯერ რუსეთის იმპერიამ მე-19 საუკუნის 60-იან წლებში აფხაზებისთვის შექმნა ანბანი რუსული გრაფიკის საფუძველზე, იმ მიზნით, რომ ქართველებისგან გამოეთიშათ... აფხაზური ენის თავისებურებიდან გამომდინარე, ვერ მოიკიდა ამ ანბანმა ფეხი, შემდეგ ჰქონდა ნიკო მარს მცდელობა, ანბანი ლათინური გრაფიკის საფუძველზე შეექმნა, ესეც არ გამოვიდა. მე-19 საუკუნის დასასრულს აფსუათა ლიტერატურის ფუძემდებელმა, თავის მოწაფესთან ერთად, შექმნა ანბანი ქართული გრაფიკის საფუძველზე. ეს ანბანი ცოტა გამარტივდა აკაკი შანიძის მონაწილეობით, მაგრამ 50-იან წლებში, როდესაც საბჭოთა კავშირის მასშტაბით გატარდა რეფორმა, რომლის მიხედვითაც ყველას უნდა ჰქონოდა ანბანი რუსული გრაფიკის საფუძველზე (მხოლოდ საქართველომ და სომხეთმა შეინარჩუნეს თავიანთი ანბანი). აფხაზური ანბანი რუსული გრაფიკის საფუძველზე გადაიყვანეს. აი, ამ აფსუებმა ხომ იციან, რა იყო ჩრდილოეთ კავკასიაში მათ მონათესავე ეთნიკურ ჯგუფებთან დაკავშირებით და რა იყო აქ. ვიმეორებ, თუ მათ შეინარჩუნეს ეთნიკურობა, თუ მათ შექმნეს საკმაოდ კარგი კულტურა, აფხაზებმაც და ოსებმაც, და შეინარჩუნეს ეს კულტურა, მხოლოდ იმის წყალობით, რომ საქართველოს შემადგენლობაში იყვნენ. რუსეთის შემადგენლობაში რომ ყოფილიყვნენ, ისევე გარუსდებოდნენ, როგორც ჩრდილოეთ კავკასიის ავტონომიური რესპუბლიკები.

_ ანუ დღეს მათ ელოდებათ გარუსება, ისევ როგორც ჩრდილოეთ კავკასიის ხალხებს დაემართათ?

_ რა თქმა უნდა. მათზე ძალიან ძლიერად მოქმედებს რუსეთი და მათ ე.წ. ხელისუფლებებს სურთ მხოლოდ ხელისუფლებაში ყოფნა და ეროვნული საკითხები არ აინტერესებთ.

_ დღევანდელი ხელისუფლება იმედოვნებს, რომ კარგი სახელმწიფოს აშენებით გულს მოუგებენ აფხაზებსა და ოსებს და მათ საქართველოსთან დაბრუნების სურვილი გაუჩნდებათ.

_ მეეჭვება, ამით მათ დაბრუნების სურვილი გაუჩნდეთ. შესაძლოა, რაღაც გავლენა გარკვეულ წრეებზე მოახდინოს, მაგრამ ძალიან მეეჭვება. მთავარი ის არის, რომ მათ უნდა იცოდნენ, თუ ეროვნულობის შენარჩუნება უნდათ, ამას მხოლოდ საქართველოს შემადგენლობაში მოახერხებენ, როგორც ეს მოახერხეს, სანამ მის შემადგენლობაში იყვნენ.

...თუ შეიძლება რამდენიმე საკითხს შევეხები.

_ დიახ, გისმენთ!

_ ჩვენი ქვეყნის წინაშე ძალიან მძიმე და რთული ამოცანები დგას. უმუშევრობის პრობლემა და ბევრი სხვა რამ, რაც მართლაც მძიმედ მოქმედებს ქვეყნის მდგომარეობაზე. ახლა გაააქტიურეს ბრძოლა ნარკომანიის წინააღმდეგ, თავისთავად ეს კარგია, მაგრამ, როდესაც რამეს ებრძვი, უნდა იფიქრო იმაზე, რა იწვევს მას _ ძირითადად ახალგაზრდების უმუშევრობა. მე არ ვამბობ, რომ ნარკოტიკების შემომტანს რაიმე შეღავათები მიეცეს, არამედ ვებრძოლოთ მის საფუძვლებსა და ფესვებს.

შემდეგი საკითხი, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია და მაწუხებს: მწვავედ დადგა საქართველოს სახელმწიფოს ადმინისტრაციული მოწყობის საკითხი. სხვადასხვა პროექტები დგება და უნდა გითხრათ, რომ ძალიან მძიმე მდგომარეობაა. მე მაგალითად, გავეცანი პრესაში ორ პროექტს. ერთი პროექტი, როგორც მისი ავტორი ამბობს, არის სახელმწიფო ხელისუფლების მიერ შედგენილი, რომელიც პარლამენტში შეტანამდე გადასცეს “რესპუბლიკურ პარტიას”. მან თითქოს განიხილა ეს პროექტი, რაღაც ცვლილებები შეიტანა მასში, თითქოს დიდი ცვლილებები არ მოუხდენია, მაგრამ ორ პუნქტში მნიშვნელოვანი ცვლილებები შეიტანეს, ის შეიძლება შევიდეს პარლამენტში  დასამტკიცებლად. უნდა ვთქვა, რომ მის ავტორებს ან არ ესმით, რას აკეთებენ (მინდა რომ ასე ვიფიქრო), ან ესმით და შეგნებულად აკეთებენ. ამ სახით ეს პროექტი საქართველოს დაყოფის საფუძველს იძლევა. პროექტში მოცემულია, რომ რეგიონებში უნდა იყოს თვითმმართველობა, კი ბატონო, მაგრამ მათ პარლამენტის მსგავსი ორგანო უნდა ჰქონდეთ. ფაქტობრივად, ძალიან დიდი დამოუკიდებლობა ექნებათ ქართლს, კახეთს, იმერეთს, გურიას, სამეგრელოს, და რაც ყველაზე მძიმეა, ქვემო ქართლს _ სომხებითა და აზერბაიჯანელებით დასახლებულ ტერიტორიას. მათ რა სურვილები აქვთ, ძალიან კარგად ვიცით, მაგრამ გარკვეული პოლიტიკური ვითარების გამო სომხეთისა და აზერბაიჯანის ხელისუფლება ცდილობს, გაანეიტრალოს ეს, მაგრამ ყველაზე დიდი უბედურება ის არის, რომ ამ ორივე ეთნიკური ჯგუფით დასახლებული ტერიტორიები, უშუალოდ, სომხეთისა და აზერბაიჯანის მოსაზღვრეა. ასე რომ, ხვალ რა მოხდება, კაცმა არ იცის. ამაზე დაფიქრებაა საჭირო. ეს ისეთი რთული საკითხია, რომ, მე მგონი, ყველა პროექტი, რაც შეიქმნება, უნდა გამოქვეყნდეს. მოსახლეობას შეეძლოს ამ პროექტების განხილვა, წაკითხვა. მას შემდეგ, რაც საქართველოს მოსახლეობა ერთ-ერთ რომელიმე პროექტს შეცვლის ან დასტურს მისცემს, შემდეგ უნდა შევიდეს პარლამენტში დასამტკიცებლად. ეს ძალიან რთული საკითხია. ძალიან რთული პრობლემაა, ამიტომ არ შეიძლება ხელისუფლება აჩქარდეს.

მაკა სვიმონიშვილი, გაზეთი „პრემიერი“, 4-11 დეკმებერი

FaceBook