რატომ ვერ აღდგა სამართლიანობა?!

მართლმსაჯულების ხარვეზების დამდგენი კომისიის შექმნის გადადების გადაწყვეტილება უკვე მიღებულია და რა არგუმენტებიც არ უნდა მოიყვანოს ხელისუფლებამ ამ გადაწყვეტილების გასამართლებლად, მას მაინც ვერ მიიღებენ წინა ხელისუფლების დროს  რეპრესირებულნი და მათი ოჯახები. რეპრესირებულთა რაოდენობა კი საკმაოდ დიდია იმისთვის, რომ მათი ინტერესების ხელაღებით იგნორირება მოხდეს. სამართლიანობის აღდგენის პირობა, რომელმაც “ქართულ ოცნებას” საპარლამენტო არჩევნებზე საკმაოდ დიდი ელექტორალური რესურსი შესძინა, ფაქტობრივად, დარღვეულია. ყოველ შემთხვევაში ასე ფიქრობს საზოგადოების საკმაოდ ანგარიშგასაწევი ნაწილი და როგორც ჩანს, არაერთი მათგანი საკუთარი ძალებით აპირებს სამართლის პოვნას. შემზარავია იმის გაფიქრებაც კი, რა პროცესები შეიძლება დაიწყოს ქვეყანაში, თუკი ეს ხალხი სიტყვიდან საქმეზე გადავა.

მართლმსაჯულების ხარვეზების დამდგენი კომისია, რა თქმა უნდა, პანაცეა არ არის სამართლიანობის აღსადგენად. მან ვერ იმუშავა რამდენიმე ქვეყანაში, სადაც ის შეიქმნა ავტორიტარული რეჟიმების დაცემის შემდეგ. მისი შექმნა იმიტომ დადგა დღის წესრიგში, რომ სამართალდამცავმა და მართლმსაჯულების სტრუქტურებმა ვერ შეძლეს ამის უზრუნველყოფა,  პოლიტიკური მიკერძოებულობის, დანაშაულებრივი დაუდევრობისა თუ არაპროფესიონალიზმის გამო. შესაბამისად, ზემოაღნიშნული კომისია ჩაფიქრებული იყო სამართლიანობის აღდგენის ცივილიზებულ ჩარჩოში მოსაქცევად, იმისთვის რომ ქვეყანა თვითნებური, ანუ ლინჩის სამართლის მორევში არ ჩაძირულიყო. ამის მცირე პრელუდია კი საზოგადოებამ უკვე  ნახა. 

იმისთვის, რომ საზოგადოებას რეალურად ეგრძნო და დაენახა სამართლიანობის აღდგენის შედეგი, ეს პროცესი მაღალპროფესიულად და გამჭვირვალობის დასაშვებ ფარგლებში უნდა წარმართულიყო. გამომდინარე იქიდან, რომ სამართლიანობის აღდგენა არის პროცესი, საზოგადოებისთვის, განსაკუთრებით კი დაზარალებულებისთვის, ეს ძალიან მკაფიოდ და გასაგებად უნდა ყოფილიყო განმარტებული და თუ საჭირო იქნებოდა, უნდა შექმნილიყო სპეციალური სტრუქტურა კომპეტენტური კადრებით, რომელიც მხოლოდ ამ მიმართულებით იმუშავებდა, საკითხის სენსიტიურობიდან გამომდინარე.

სამართლიანობის აღდგენის  პროცესის ეტაპები და მათი თანმიმდევრობა ერთმანეთთან ლოგიკურ ბმაში უნდა ყოფილიყო და ეს  ლოგიკური თანმიმდევრობა არც ერთ ეტაპზე არ უნდა დარღვეულიყო. ეს იმიტომაც იყო აუცილებელი, რომ საერთაშორისო წრეებში არ გაჩენილიყო ხელისუფლების ცვლილების შედეგად შერჩევითი სამართლისა და პოლიტიკური დევნის დაწყების განცდა. არც ადგილობრივ საზოგადოებას უნდა ეფიქრა, რომ ახალი ხელისუფლება წინამორბედივით იქცევა. 

მეორე ამოცანა, რომელიც ხელისუფლებას ბოლომდე შეუსრულებელი დარჩა, პოლიციის, პროკურატურისა და სასამართლოს რეფორმირება იყო. ეს პროცესი კი, სხვა ღონისძიებებთან ერთად, აუცილებლად მოითხოვდა სერიოზულ საკადრო წმენდას და ამ უწყებების პროფესიონალი, პრინციპული და პატიოსანი ხალხით შევსებას. მხოლოდ კოსმეტიკურმა საკადრო ცვლილებებმა თავისი უარყოფითი შედეგი ძალიან მალე გამოიღო, რაც გამოიხატა “დანგრეულ” და “გაფუჭებულ” საქმეებში ისეთ რეზონანსულ ქეისებზე, რომლებიც პირდაპირ უკავშირდებოდა წინა ხელისუფლების “ელიტური კორუფციის” ფაქტებს, ასევე სახელმწიფოს ინტერესების წინააღმდეგ მიმართულ ქმედებებს. ვერავინ იტყვის დარწმუნებით, ეს არაპროფესიონალიზმის შედეგია, თუ გამიზნული საბოტაჟის. წუწუნი პროფესიონალი კადრების დეფიციტზე, თავის დაძვრენის მცდელობაა და მეტი არაფერი. უკვე ბევრი დაიწერა და ითქვა იმაზე, რომ ძალიან ბევრი კომპეტენტური და სახელშეუბღალავი იურისტი, მათ შორის პროკურორი, უმუშევარია, რადგანაც კბილაშვილ-ნაცვლიშვილის პროკურატურაში მათი ადგილი არ აღმოჩნდა. საერთოდ, არჩილ კბილაშვილის მთავარ პროკურორად დანიშვნა ბიძინა ივანიშვილის ერთ-ერთი საკადრო შეცდომა იყო და ეს ძალიან კარგად დაადასტურეს ერთი მეორის მიყოლებით ჩამოშლილმა ბრალდებებმა დაპატიმრებული “ნაციონალი” ლიდერების მიმართ. თავად კბილაშვილის არაადეკვატურმა საჯარო განცხადებებმა და კომენტარებმა ჯერ კიდევ ბოლომდე გამოუძიებელ რეზონანსულ საქმეებზე (მაგალითად, პრემიერ ზურაბ ჟვანიას დაღუპვა) საზოგადოებაში პროკურატურის მიმართ ერთგვარი ნიჰილიზმი და უნდობლობა გააჩინა. უკვე აშკარაზე აშკარაა, რომ სასამართლოც და მთავარი პროკურატურაც სერიოზულ ინსტიტუციურ რეფორმას საჭიროებენ. ეს მარტო იმისთვის კი არ არის საჭირო, რომ უწყებამ ეფექტურად იმუშაოს და რეალური დამოუკიდებლობა შეიძინოს, არამედ იმისთვისაც, რომ სამართლიანობის აღდგენის პროცესი რეალურად მოემსახუროს სამართლიანობის აღდგენას. ამისთვის კი გაბედული და მტკივნეული ნაბიჯებია გადასადგმელი. ერთ-ერთი ასეთი შეიძლება იყოს პროკურატურაში ცალკე დეპარტამენტის შექმნა, რომელიც ყოფილი ხელისუფლების საქმიანობასთან დაკავშირებულ ყველა კრიმინალური ქეისს გამოიძიებს. ეს დეპარტამენტი უნდა დაკომპლექტდეს ისეთი პროკურორებითა და სპეციალისტებით, რომელთა რეპუტაცია და ბიოგრაფია არ არის შებღალული კანონსაწინააღმდეგო ქმედებებით და მათ ექნებათ საზოგადოების ნდობა. პარადოქსია, მაგრამ ამჟამინდელი პროკურატურა მოქმედებს იმ პრინციპით, რომლითაც მოქმედებდა პროკურატურა 30-40 წლების საბჭოთა კავშირში. მაშინდელი გენერალური პროკურორი ალექსანდრ ვიშინსკი აცხადებდა, რომ “აღიარება მართლმსაჯულების გვირგვინია”. ჩვენ ვხედავთ, რომ გახმაურებულ სასამართლო პროცესებზე ბრალდებები ძირითადად მოწმეების აღიარებაზეა დამყარებული. ფაქტობრივი, დოკუმენტური სამხილები კი _ დრამატულად მცირე. ბუნებრივია, რომ ასეთი გამოძიებისა და სასამართლოს მიმართ საზოგადოებაში სკეპსისი ჩნდება, მით უმეტეს, როდესაც ბრალდებულები და მათი ადვოკატები ხშირად ახერხებენ პროკურატურის მყიფე ბრალდებების გაბათილებას. ყველას გვახსოვს სასამართლო დარბაზში “შპარგალკიანი” მოწმის კურიოზული შემთხვევა. 

და კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი გარემოება, რომელიც სამართლიანობის აღდგენის პროცესს უკავშირდება, არის საზოგადოების ინფორმირება იმის შესახებ, რატომ ხდება ეს. ამის გაკეთება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია საერთაშორისო არენაზე, სადაც საქართველოს ხელისუფლების მიმართ სამართლიანობის აღდგენის მეთოდებზე უამრავი კრიტიკული შენიშვნა დაგროვდა.

როგორც ცნობილია, “ქართული ოცნება” და მისი მხარდამჭერები სისტემატურად საუბრობდნენ და საუბრობენ სააკაშვილის ხელისუფლების დროს არსებულ სისტემურ დანაშაულზე. თუმცა ასეთ სერიოზულ ბრალდებას მხოლოდ მჭახე განცხადებებითა და რამდენიმე გახმაურებული საქმის მოშველიებით ვერ გაამყარებ. მით უმეტეს, როდესაც გინდა ამაში საერთაშორისო საზოგადოება დაარწმუნო, სერიოზული დოკუმენტი უნდა დადო, რადგანაც სხვანაირად ამას, უბრალოდ, არასერიოზულად აღიქვამენ. 

შესაბამისად, ერთ-ერთი პირველი, რაც მათ უნდა გაეკეთებინათ, უნდა შეექმნათ ამ სისტემური დანაშაულის (თუკი ის არსებობდა) დამადასტურებელი სრულყოფილი სურათი. მხოლოდ ციხის კადრები, პირადი ცხოვრების ამსახველი ფარული ჩანაწერები და სხვა მსგავსი კომპრომატები, არ არის საკმარისი  სრულყოფილი სურათის შესაქმნელად. იმისთვის, რომ დაამტკიცო სისტემური დანაშაულის არსებობა, თავად სისტემის დანაშაულებრივი არსი უნდა ამხილო. ამისთვის კი სისტემის ბევრი მახასიათებელი უნდა გააანალიზო, მათ შორის და უპირველეს ყოვლისა, “ნაციონალური მოძრაობის” მიერ შექმნილი საკანონმდებლო და მარეგულირებელი გარემო, რომელიც იყო ის ინსტრუმენტი და თუ გნებავთ სტიმულატორი, რომელსაც მაშინდელი სტრუქტურები და მათი წარმომადგენლები იყენებდნენ არამართლზომიერი ქმედებების დაუსჯელად ჩასადენად. სწორედ ამ ქმედებების შედეგად დაზარალდნენ ის ადამიანები, რომლებიც დღეს სამართლიანობის აღდგენას ითხოვენ.

დეტალურად უნდა გაანალიზებულიყო ყველა რეზონანსული საქმე, მათ შორის საეჭვო საპროცესო გარიგებები, ფინანსური ოპერაციები,  მკვლელობები, შევარდნაძის ხელისუფლების მაღალჩინოსანთა ეწ. ტელედაპატიმრებები და კიდევ ბევრი რამ, რაც სრულ წარმოდგენას შექმნიდა, რასთან გვქონდა სინამდვილეში საქმე. როდესაც ეს ყოვლისმომცველი და უტყუარი ფაქტებით გამყარებული ანალიზი გამოიცემოდა და გავრცელდებოდა როგორც ქვეყანაში, ისე მის ფარგლებს გარეთ, ხელისუფლებას გაცილებით მეტი ლეგიტიმური საყრდენი ექნებოდა “ნაციონალური მოძრაობის” ნებისმიერი წარმომადგენლის პასუხისგებაში მისაცემად.

სხვათა შორის, “სამართლიანობის აღდგენა”, რომელიც საერთაშორისო პრაქტიკაში ფორმალურად ცნობილია როგორც Restorative Justice, ამ პროცესში ითვალისწინებს როგორც მსხვერპლის, ისე მისი დამზარალებლის ჩართვას და მათ შორის მედიაციას შესაბამისი ინსტიტუციების მიერ. მსხვერპლად კი ითვლება არა მხოლოდ დაზარალებული, არამედ მისი ოჯახიც. სამართლიანობის აღდგენის ამოსავალი წერტილი მათი მატერიალური, ფინანსური, ემოციური და სოციალური ზარალის (ბუნებრივია, უტყუარი ფაქტებით დადასტურებული!) კომპენსაციაა. დაზარალებულისთვის ზარალის კომპენსაციით გზით დამზარალებელმა შეიძლება სასჯელი აიცილოს. პოლიტიკური ნების შემთხვევაში, მართლმსაჯულების ხარვეზების დამდგენ კომისიას შეეძლო, თავის თავზე ეს ფუნქციაც აეღო. ამით სამართლიანობის აღდგენის პროცესი მეტ-ნაკლებად სამართლებრივ და ცივილიზებულ კალაპოტში მოექცეოდა, საზოგადოებაში დაგროვილი აგრესია ოდნავ მაინც განიმუხტებოდა და მსხვერპლთა მხრიდან სამართლის თვითნებურად აღსრულების ერთგვარი პრევენციაც მოხდებოდა.  

ზაალ ანჯაფარიძე,  გაზეთი „პრემიერი“, 4-10 დეკმებერი

FaceBook