ჟანრი ლოლაშვილი: “ხელოვანისთვის მთავარია მოვლენების დანახვა დისტანციიდან, ანუ საკუთარი გრავიტაციის დაძლევა”

თეატრი, როგორც “სიტყვათმშენებლობა”

ყველაფრის მიუხედავად, მსახიობ ჟანრი ლოლაშვილის ცხოვრებაში მთავარი სტიქია მაინც თეატრია. ნამდვილად საოცრად ხატავს; დიახ უგემრიელეს კერძებს “თხზავს”; რომ იტყვიან, აბოდებს მაილს დევისზე, ჩიჩილია ბარტოლიზე, მარია კალასზე, პინა ბაუშზე (მისი საყვარელი გამოთქმაა _ “ესენი სუმაშედშები არიან, რა”!); უყვარს თანამედროვე, მოაზროვნე, მოკრძალებული და ნიჭიერი ადამიანები... მაგრამ თეატრი ბატონ ჟანრისთვის მაინც სულ სხვა ჟანრია!

დაამთავრა 23-ე, ე.წ. ფრანციცული  სკოლა. გამორჩეული მოსწავლე იყო. ყველა საგანს კარგად სწავლობდა, მაგრამ ხატვა გამორჩევით უყვარდა. ახალგაზრდობაში მუშაობდა კინოსტუდიაში, მხატვრად. მოგვიანებით მოსკოვში, კინოსტუდია “მოსფილმში” სწავლობდა მხატვარ-მულტიპლიკატორის კურსებზე.

დაამთავრა თბილისის თეატრალური ინსტიტუტი. რამდენიმე სეზონი ზუგდიდის დრამატულ თეატრში მუშაობდა, შემდეგ რუსთაველის თეატრში. შეიძლება ითქვას, რომ მთელი მისი ცხოვრება და პროფესიული კარიერა სწორედ საქართველოს ამ ყველაზე მნიშვნელოვან თეატრს უკავშირდება. არის საქართველოს სახალისო არტისტი და სახელმწიფო პრემიის ლაურეატი.

მისი პირველი და ყველაზე დიდი მასწავლებელი თეატრალურ ინსტიტუტში აკაკი ხორავა იყო. სწორედ მისი ნაქონი კამზოლი  (სპექტაკლი “დიდი ხელმწიფე”)  მოირგო პირველად რობერტ სტურუას ლეგენდარულ “კავკასიურ ცარცის წრეში” და დღესაც ამბობს, რომ ეს ნამდვილი თილისმაა. და რომ, მთხრობელის როლის გადაწყვეტაში ხორავას კამზოლი მნიშვნელოვანი დეტალია.

ხალისით ლაპარაკობს ყველაფერზე, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ეს საინტერესო მოვლენებსა და ნიჭიერ ადამიანებს ეხება. საათობით შეუძლია პარალელურ სამყაროებზე, სიყვარულზე, ფილოსოფიაზე, თანამედროვე მუსიკაზე საუბარი. და კიდევ, გარდაცვლილი მეგობრის ტელეფონის ნომრებს წიგნაკიდან არასოდეს შლის, რადგან “მათ გარეშე, ზოგადად, ადამიანის შესახებ მეხსიერება დაინგრევა”.

_ ბატონი ჟანრი, თეატრის დღევანდელობით დავიწყოთ. როგორ შეაფასებთ მას _ რა შეიცალა, რა გაქრა, რა დარჩა...

_ აღარ დავიწყებ იმის მტკიცებას, რომ თეატრში და საერთოდ, ხელოვნებაში, მთავარია არა რა, არამედ _ როგორ. არც იმაში შევიტან ეჭვს, რომ ჯაზი დიდი და ღვთაებრივი პოლიფონიაა და ბახს რომ დღეს ეცხოვრა, ყველაზე დიდი ჯაზმენი იქებოდა... ჰო, ამბობენ, რომ თეატრში კრიზისია. ასე ყველა სფეროში კრიზისია: აზროვნებაში, ეკონომიკაში, მხატვრობაში. ფორმები და საშუალებები ხომ უსასრულო არ არის? თეატრის დღევანდელობაზე როცა ვლაპარაკობთ, უნდა გავითვალისწინოთ დრამატურგის ტექსტი, მის მიერ აღწერილი მოვლენის მასშტაბი, კონკრეტულად თეატრის ამოცანები, სივრცისა და დროის კავშირი... მაგრამ უმთავრესია, მოვლენების დანახვა დისტანციიდან, ანუ საკუთარი გრავიტაციიდან გასვლა; მიზიდულობის ძალის დაკარგვა და ხელახლა დაბრუნება ათვლის წერტილთან. ეს, პირველ რიგში, რეჟისორის ამოცანაა და მერე უკვე მთელი თეატრალური დასის. ცხადია, მსახიობის ჩათვლით.

_ მაშინ თქვენი, ანუ მსახიობის, ადგილი სად არის? ამ “გრავიტაციის” ველში, თუ მის მიღმა, “გრავიტაციის” დაკარგვამდე?

_ ყველა ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაში არის რაღაც, რას მსახიობური შეფასებით მნიშვნელოვანია, თუმცა ტყუილია, როცა ამბობენ, რომ როლი, ასე ვთქვათ, “შიგნიდან” უკეთ ჩანს. პირიქით, რაც უფრო შორდები პერსონაჟს, მით უფრო კარგად ხედავ მას. ასე იყო, მაგალითად, ნანა ხატისკაცის სპექტაკლ “თუთარჩელაში”, ან სტურუას “კავკასიურში”. მთხრობელის როლის გადაწყვეტაში დიდი როლი ითამაშა თავად მასალის შესახებ ცოდნამ, პერსონაჟის ბიოგრაფიის გაფართოებამ, ერთგვარმა ირონიულმა დისტანცირებამ ბერტოლდ ბრეხტისა და კურტ ვალის “ზონგებთან”, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ჩემი პერსონაჟისთვის. ამ პიესის და შესაბამისად, სპექტაკლის ამოსავალი წერტილი ხომ გაუცხოებული თხრობაა: გერმანელი ავტორი აღწერს ამბავს, რომელიც მეოცე საუკუნის დასაწყისის საქართველოში ხდება. ასევე შეიძლება გავიხსენო რობერტ სტურუას “ლურჯა ცხენები წითელ ბალახზე”, რომელიც 70-იანი წლების ბოლოს, შატროვის პიესის მიხედვით დაიდგა.

_ სტურუას ამ სპექტაკლზე ლამის ლეგენდები დადიოდა. ამბობდნენ, რომ “ცეკამ” აკრძალა, მაგრამ შევარდნაძის ჩარევით ბოლოს მაინც დაუშვეს... მოსკოვში რუსთაველის თეატრის გასტროლებზე მხოლოდ ერთხელ ითამაშეთ...

_ კი, იყო რაღაც აკრძალვის მსგავსი, თუმცა ვერ გეტყვით, სტურუას სახელის “ჯადომ” უფრო გაჭრა გაჭრა თუ აკაკი ბაქრაძის გავლენამ (იმ დროს აკაკი ბაქრაძე ლიტერატურული ნაწილის გამგედ მუშაობდა რუსთაველის თეატრში. _ დ.ბ.), ფაქტია, რომ “ლურჯა ცხენებს” დიდი ხნის განმავლობაში ვთამაშობდით და ის სპექტაკლის რეპერტუარში იყო.

_ თუ არ ვცდები, ლენინის როლს ასახიერებდით და საკმარისად გროტესკულადაც. ეს იმ დროს საკმაოდ დიდ რისკთან იყო დაკავშირებული.

_ ჰო, რისკი როგორ არ იყო, მაგრამ არა მომაკვდინებელი. ლენინის გარდა, კიდევ ორ როლს ვთამაშობდი, ანუ სპექტაკლში სულ სამი როლი მქონდა _ პროლეტარიატის ბელადი, ექიმი ობუხინი და ლამის სექსუალური მანიაკი ლუგოვოი. ეს ძალიან  მოულოდნელი გადასვლა იყო როლიდან როლზე, რაც მაყურებელზე შოკივით მოქმედებდა. ცხადია, ეს როლები დიდ ძალისხმევას მოითხოვდა. სამაგიეროდ, ზემოქმედების ეფექტიც დიდი იყო. ამიტომ მგონია, რომ აუცილებელია, მსახიობი რაც შეიძლება მეტად გასცდეს საკუთარ შესაძლებლობებს, აზრებს, გამყარებულ სტერეოტიპებსა და ჩარჩოებს.

_ დღეს სულ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება მოძრაობა, მოქმედება და დინამიკა სცენაზე. ასევე, კომპიუტერული და ტექნოლოგიური ეფექტები. თითქოს სიტყვამ თავისი პირველადი მნიშვნელობა დაკარგა.

_ რა დროც არ უნდა დადგეს, როგორი მოდაც არ უნდა დამკვიდრდეს თეატრში, მთავარი მაინც ტექსტია. ცხადია, თუ ჩვენ დრამატულ თეატრზე ვსაუბრობთ და არა, მუსიკალურ შოუზე, ან საბალეტო სპექტაკლზე. რაც არ უნდა ირონიულად ჟღერდეს დღეს, ბიბლიური ფრაზა _ “თავიდან იყო სიტყვა”, პირველ რიგში, სწორედ კლასიკური გაგებით თეატრს გულისხმობს. სიტყვას აქვს განუზომლად დიდი შესაძლებლობა მოვლენის ან საგნის აღწერისთვის. სიტყვა სცენაზე _ ეს თავისთავად უკვე ქმედებაა, აქტია. ტყუილად ხომ არ აშენებდნენ ძველ საბერძნეთში ისეთი გიგანტური მასშტაბის თეატრს, სადაც ჩურჩულიც კი ისმოდა ამფითეატრის ბოლო რიგში. სიტყვის ანატომია ცალკე თემაა, რაც უსათუოდ დაკავშირებულია ჩვენს ტრადიციასა და დიდ მსახიობებთან. ხორავა რომ სცენაზე გამოდიოდა. მთელი დარბაზი სუნთქვაშეკრული უსმენდა. ასევე, შესანიშნავად მეტყველებდნენ სერგო ზაქარიაძე, ეროსი, გურამ საღარაძე, სალომე ყანჩელი, ზინა კვერენჩხილაძე...

_ ისე, თქვენ და თქვენს თაობას მართლაც გაგიმართლათ. დიდი მსახიობების გვერდით იდექით და თამაშობდით...

_ არ უარვყოფ, ნამდვილად იღბლიანი კაცი ვარ, საკმარისზე მეტად გამიმართლა! ხორავა, ეროსი, სერგო ზაქარიაძე... წარმოგიდგენიათ, ის 61 წლის ასაკში გარდაიცვალა და დღევანდელ თაობას მოხუცი ჰგონია. თუმცა ასეა, დიდი თაობა მიდის, სხვები მოდიან, მაგრამ ყველას თავისი პატივი უნდა მიაგო. ჩვენ უფროსი თაობის მიმართ ცოტა სხვანაირი მოკრძალება და დამოკიდებულება გვქონდა. ხორავა რომ გამოივლიდა თეატრალური ინსტიტუტის დერეფანში, კედლებზე სუნთქვაშეკრულები ავიტუზებოდით. არა იმიტომ, რომ გვეშინოდა, უბრალოდ ასე ვიყავით გაზრდილი _ უფროსს პატივს ვცემდით. მაშინ სულ სხვაგვარი თეატრალური აზროვნება იყო, თუმცა იმ თაობას არც ავანგარდულობა აკლდა და არც რეალიზმის განცდა. და არ მიაჩნდათ, რომ რასაც ისინი აკეთებდნენ, ახალი ფურცელი იყო მსოფლიო ისტორიაში. მშვიდად და მოკრძალებულად ემსახურებოდნენ თავიანთ პროფესიას.

_ გამუდმებით მიმდინარეობს კამათი რეჟისორულ და სამსახიობო თეატრზე. თქვენ რა აზრისა ხართ?

_ ეს კამათი ისევე უსარგებლო მეჩვენება, როგორც იმის მტკიცება, რომ თანამედროვე ელექტრონული, ან ექსპერიმენტული მუსიკა მუსიკა არ არის, ხოლო კლასიკური არის. უნდა გავიგოთ და შევთანხმდეთ, რომ თანამედროვე თეატრში რეჟისურა  აუცილებელია, როგორც მსახიობის შესაძლებლობებია ამოუწურავი. სწორედ მსახიობ-რეჟისორის ტანდემი ქმნის, რასაც თანამედროვე და მოწინავე თეატრი ჰქვია და არა აკვიატებული იდეები, რაგინდ კარგი მიზნებითაც არ უნდა გამოვიყენოთ ისინი. არა მგონია, ისეთ დიდ რეჟისორებს, როგორებიც, მაგალითად, რობერტ ვილსონი და ბერგმანი არიან, რამე პრობლემები შექმნოდათ მსახიობებთან განსხვავებული სტილით მუშაობის გამო.

_ ბევრ როლზე გითქვამთ უარი, და თუ გითქვამთ, რა მიზეზებით?

_ რომ გითხრათ, რომ ბევრ სპექტაკლში არ მითამაშია, ტყუილი იქნება. რაღაც როლებზე მაინც უარს ვამბობდი. ჯერ ერთი იმიტომ, რომ  ეს როლები უინტერესო იყო და მეორეც, მსახიობი ყველაფერზე არ უნდა თანხმდებოდეს, ოღონდ რამე ითამაშოს. იყო პერიოდი, როცა მქონდა კარგი როლები კარგ რეჟისორებთან, განსაკუთრებით სტურუასთან, და იყო პერიოდი, როცა არ ვიყავი დაკავებული. სამაგიეროდ კინოში მიღებდნენ. თუმცა ისიც უნდა ვთქვა, რომ უკვე 40 წელია რუსთაველის თეატრში ვარ და ათასგვარი პრობლემის მიუხედავად, სხვა თეატრში არ წავსულვარ. მსახიობმა ინტუიციით უნდა იგრძნოს თავისი როლიც და ადგილიც: იცოდეს, სად უფრო საჭიროა მისი ყოფნა, არ უნდა გეშინოდეს, რომ ადგილი სხვასაც დაუთმო. სხვა ნიჭიერი ადამიანებიც არსებობენ.

_ თქვენთვის მხატვრობა ჰობია, გატაცება თუ პროფესია?

_ რასაკვირველია, პროფესიაა, მე ჯერ მხატვარი ვიყავი და მერე გავხდი მსახიობი.

_ ზაზა ურუშაძის ფილმში “სამი სახლი” მართლაც მოულოდნელი როლი შეასრულეთ. გიზიდავთ ამგვარი ექსპერიმენტები?

_ ჯერ ერთი, ექსპერიმენტები ყოველთვის საჭიროა მსახიობისთვის და მეორეც, ზაზა ურუშაძის ფილმიც მართლა საინტერესოა, იმის მიუხედავად, მე ვითამაშებდი თუ არა. მით უმეტეს, რომ მასთან მუშაობის გამოცდილება უკვე მქონდა სატელევიზიო სერიალში “ცხელი ძაღლი”. ცოცხალი სახეები, კარგი სცენარი, გემოვნება და საინტერესო პერსონაჟები, ჩემი აზრით, განაპირობებს ფილმის წარმატებას. ჩემი როლიც ასეთივეა _ მსუბუქი და  ირონიული. თანაც პირველი და მეორე ნაწილი ხაზგასმულად სტილიზებული ესთეტიკით გამოირჩევა, მესამე კი სრულიად განსხვავებული და ოდნავ ირონიულია. თუ შესაძლებლობა მომეცა, ზაზა ურუშაძესთან მომავალშიც ვიმუშავებ. სიტყვამ მოიტანა და ვულოცავ მას დიდ წარმატებას ვარშავის საერთაშორისო კინოფესტივალზე.

დავით ბუხრიკიძე, გაზეთი „პრემიერი“, 27 ნოემბერი - 3 დეკემბერი

FaceBook