ტელეისტერია საქართველოში, ანუ მედია და საზოგადოება

სამოქალაქო საზოგადოების კონტურები

(წერილი მესამე)

დიდი ხანია, საქართველოში ე.წ. მეოთხე ხელისუფლება გაბატონებულ კლასად იქცა. უმჯობესია ითქვას, კასტად! ამ დაქცეულ ქვეყანაში, სადაც არაფერი ფუნქციონირებს, სადაც უმრავლესობა უმუშევარია (და მაინც ვერ ვიცლით ერთმანეთისთვის!), აღარ ვიცით, დრო როგორ მოვკლათ, რა ვაკეთოთ, როგორ გავხალისდეთ, ძირითად გამრთობ-თავშესაქცევ საშუალებად ტელევიზორი რჩება (ქალაქებში მას ენაცვლება კომპიუტერი _ ვირტუალური სამყარო). ბეჭდვით მედიასა და რადიოზე ამ წერილში ვერ ვისაუბრებთ. ტელეისტერიაზე უნდა დავიწყო მოთქმა-გოდება!

მე-20 საუკუნის მიწურულს, სამოქალაქო ომის შემდეგ, ისეთი დაუძლეველი ენერგოკრიზისი იდგა საქართველოში, ტელევიზორი კი არა, ჩაის ასადუღებელი მბჟუტავი სინათლეც კი არ იყო ქვეყანაში, თუმცა სხვა ათასგვარი საშუალებით (ვისაც შეეძლო გენერატორებით, მანქანის აკუმულატორებით, საავადმყოფოდან გადმოყვანილი ხაზით...), უბანში, სადღაც ერთ ოჯახში შეიკრიბებოდა არგენტინულ ან ბრაზილიურ სერიალთა მაყურებელი, ყოფისგან გაწამებული ხალხი და ტკბებოდა სხვისი ცხოვრების ცქერით, კომფორტით, ლამაზი სასახლეებითაა და ავეჯით, გაუგებარი სიყვარულითა და ოჯახური ურთიერთობებით. ტელევიზია მაშინაც და ახლაც, ძირითადად, საინფორმაციო გამოშვებებითა და სერიალებით კვებავდა საზოგადოებას. შავმა ყუთმა (თუმცა, დიდი ხანია სხვა შეფერილობაც მიიღო) _ ტელევიზორმა (ზოგი ეშმაკის მანქანას რომ ეძახის) დაიპყრო ქართველი საზოგადოება (არამხოლოდ ქართველი), მიაჯაჭვა ცისფერ ეკრანს, წაართვა ფიქრის, საკუთარ თავთან დარჩენის საშუალება, დაუკარგა ესთეტიკა, შეაჩვია უხამს იუმორს, უგემოვნო მუსიკას. დაიწყო ადამიანთა ზომბირების გააზრებული პროცესი თავისი დამანგრეველი შედეგებით. დიდი ხანია, საზოგადოების მცირე ნაწილი სერიოზულადაა შეძრული და აღარ უჩნდება სურვილი, რომ ტელევიზორი ჩართოს, ქართულ არხებს უყუროს. რატომ?

 თანამედროვე ქართველი საზოგადოება, ფაქტობრივად, ჩამოყალიბდა მასობრივი კომუნიკაციის საშუალებათა წიაღში. ეს კარგად იციან ტელევიზიების მფლობელებმა და ცდილობენ, მართონ საზოგადოებრივი აზრი. უფრო მეტიც, მათი ფარული სურვილია, საზოგადოება აქციონ მასად, რომელსაც აღარ ექნება ინდივიდუალობის, ორგანიზების, დამოუკიდებლობის, ერთიანობისა და საკუთარი აზრის მკვეთრი ნიშნები. დიდი ხანია, რაც კომერციალიზაციისა და კონცენტრაციის სწრაფმა პროცესმა, სახელმწიფო კონტროლის გაუქმებამ მასმედია უზარმაზარი შემოსავლების წყაროდ აქცია. შესაბამისად, მედიამაგნატებისთვის ინფორმაცია იქცა ჩვეულებრივ საბაზრო საქონლად, ტელევიზიის მართვა კი _ ბიზნესად. ჩვენ, მაყურებლები, ანუ აუდიტორია, გავხდით ბაზარი. წესით, მთავარი მიზანი უნდა ყოფილიყო  აუდიტორია-საზოგადოება და არა აუდიტორია-ბაზარი! აქედან გამომდინარე, პროცესები, რომლებიც ჩვენ ირგვლივ ამ კუთხით მიმდინარეობს, შემაშფოთებელია. ქართველი აუდიტორიის ცნობიერება მთლიანადაა დამოკიდებული ტელევიზიით გავრცელებული და ინტერპრეტირებული ინფორმაციის შინაარსზე. ჟურნალისტიკის დანიშნულება _ “უთვალთვალოს და უყარაულოს” სახელისუფლებო სტრუქტურებს, გულისხმობს იმას, რომ ჩასაფრებულის პოზიციიდან კი არ იღრინებოდეს, დეზინფორმაციასა და დეზორიენტაციას კი არ ეწეოდეს, არამედ სახელმწიფოებრიობის ინტერესების სადარაჯოზე იდგეს. თანამედროვე ტელევიზიები მომართულია არა პოზიტივზე, არამედ ნეგატივზე, უარყოფითზე, სკანდალურზე... ასეთი დამოკიდებულება არ არის მხოლოდ არაპროფესიონალიზმის შედეგი _ ეს მიზანმიმართული პოლიტიკაა საზოგადოებრივი აზრის შექმნის, ჩამოყალიბებისა და მართვისა. ავტორიტარულ რეჟიმს სჭირდება ადვილად სამართავი საზოგადოება, რომელიც მისი მეხოტბე გახდება. ამდენად, ეს ლოგიკა დამღუპველია თავისი არადემოკრატიულობის სტანდარტის გამო. ამიტომაც გაემიჯნა საზოგადოების მცირე, მაგრამ მაინც რაღაც ნაწილი ტელეისტერიას, თანდათან იკლო ნდობამ ბაზარზე ორიენტირებული საინფორმაციო საშუალებების მიმართ. ამავე დროს, პიარტექნოლოგიების დაცვით, თუმცა გულისამრევი პათეტიკითა და სნობიზმით დაიწყო ამა სოფლის ძლიერთა და ე. წ. ელიტურ წრეთა “ღვაწლის” წარმოჩენა.

თანამედროვე ცხოვრების ერთ-ერთ დემონთა შორის (ფული და ძალაუფლება) პოპულარობის სინდრომიც მოიაზრება. მშობლები ტყავიდან ძვრებიან, ოღონდ შვილები “ვარსკვლავებად” აქციონ, უყიდონ ძვირადღირებული საკონცერტო კაბები, კომპაქტდისკებად ჩაწერონ საეჭვო გემოვნებისა და ხარისხის სიმღერები, ნასესხები ფულებით თუ ბანკიდან გამოტანილი კრედიტებით იარონ მათთან ერთად გასტროლებზე საზღვარგარეთ... იქმნება უამრავი არასამთავრობო ორგანიზაცია, ვითომცდა სამოქალაქო საზოგადოებაში დემოკრატიული ინსტიტუტების გაძლიერებისთვის. ახლა ისინი აწყობენ პრესკონფერენციებს, ირქმევენ ექსპერტის სახელებს, რათა გახდნენ ცნობადი და კომპეტენტური სახეები თავიანთ დარგში. ვინ როგორ არ ცდილობს საზოგადოების ყურადღების მიპყრობას... და, საბოლოოდ, მაინც ყველას უნდა ერთი რამ _ ხშირად ჩანდეს ცისფერ ეკრანზე.

ტელევიზორი _ ოჯახის სრულუფლებიანი ჯიუტი წევრი, დაუკითხავად გახვევს თავს ათასგვარ სიბინძურესა და უხამსობას, ტყუილსა და მართალს. ამ ისტერიაში შეუვალი იმიჯით, სრული მიუწვდომლობით წარმოგვიდგებიან თავად ტელესახეები _ ყოვლისმცოდნე და საზოგადოებრივი აზრის მიმართულების მიმცემნი. ბუნებრივად მივდივართ ტელეწამყვანის ფენომენთან. ეს ის ფაქტორია, რომელიც ყველაზე მეტად აღიზიანებს საზოგადოებას. ძალიან ბევრი ადამიანია ეკრანზე ისეთი, რომლის ადგილიც იქ არ უნდა იყოს. ასე თუ ისე კარგი ტელეწამყვანი რამდენიმე კატეგორიით განიხილება: რამდენად აქვს მას საკუთარი თავის რწმენა, არის თუ არა კომუნიკაბელური, როგორია მისი პროფესიული კომპეტენცია, სტილის ინდივიდუალობა და ა. შ. ქართულ ტელესივრცეში გაგვიჭირდება, დავასახელოთ ტელეწამყვანი (ახალი ამბების, დისკუსიის, საავტორო პროგრამის თუ შოუმენი), რომლის მიმართაც სერიოზული პრეტენზია არ გვქონდეს. ერთ-ერთი უპირველესი ნაკლი (ზეპირმეტყველების დაბალ კულტურასთან ერთად) მათი ფსევდოინტელექტუალიზმია. წიგნს უნდა წაკითხვა და არა _ გადათვალიერება, თანაც რაც შეიძლება ბევრი უნდა იკითხო და საფუძვლიანად უნდა გესმოდეს ის სფერო მაინც, რომლის შესახებაც ადამიანებს ესაუბრები. ტელესივრცე, რეალურად, პირადი ამბიციის დაკმაყოფილების საშუალებადაა გამოყენებული. ტელესახეებს სჭირდებათ ახლო ნაცნობები მაღალ სახელისუფლებო წრეებში, სნობური მიდრეკილებების დასაკმაყოფილებლად კი _ დასაყრდენი ხელოვანთა წრეებში და, ამასთანავე, მასების უპირობო სიყვარული. კარგად მახსოვს ერთი განაწყენებული და დაბოღმილი ტელეწამყვანი, რომელიც ვერ ვიცანი (იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ ტელევიზორს იშვიათად ვუყურებ და იმ არხს, რომლის სახესაც ის წარმოადგენდა, საერთოდ, არ ვრთავ შინ). ვერბალური კომუნიკაცია ეკრანზე განუყოფელია ვიზუალურისგან. უმრავლეს შემთხვევაში სასაცილოა საავტორო გადაცემათა წამყვანების ჩაცმულობა, კაბების შრიალ-შრიალი და მაკიაჟი. ერთმა ქართველმა ოპერატორმა, რომელიც დიდი ხანია საბერძნეთის საზოგადოებრივ მაუწყებელში მუშაობს, თქვა: ვუყურებდი გადაცემას, ბუხართან იჯდა წამყვანი, რაღაც სადედოფლო კაბის მსგავსი ეცვა და ისე ესაუბრებოდა სტუმარსო. საქმეს ისიც აფერხებს, რომ არ არსებობს პროფესიული კრიტიკა, რომელიც წამოაჩენდა და განსაზღვრავდა გადაცემისა თუ წამყვანის ავ-კარგს.

ის, რაც, ზოგადად, ქვეყანაში ზეპირმეტყველების კუთხით ხდება, ვერბალური ნონსენსია. მომრავლდნენ ისეთი ჟურნალისტები, რომელთა საარტიკულაციო-საწარმოთქმო სისტემა თანდაყოლილი დეფექტებითაა სავსე (ზოგს რბილი, ზოგსაც მაგარი “ლ” აქვს, ზოგიერთი იმდენად გაუმართავად, ბუნდოვნად საუბრობს, ვერც გაარჩევ, რას ამბობს). ამასთანავე, დაუძლეველ პრობლემას ქმნის გაუაზრებელი კონსტრუქციები, უამრავი ნეოლოგიზმი, დარღვეული სინტაქსი და მოშლილი ფონეტიკური სისტემა. შემზარავია ჟურნალისტის გამოჩენა კალმით ხელში (უხერხულობის დაძლევის უსუსური სახეობა). რაც შეეხება გადაცემის, პროგრამის შინაარსს, ამაზე ზედმეტია საუბარი, რადგანაც კონცეპტუალურად გააზრებული, მიზეზ-შედეგობრივ კავშირებზე დაფუძნებული და შერჩეული არაა არც მთავარი თემა და არც სათქმელი. როდემდე შეიძლება, ჟურნალისტი სვამდეს შეკითხვას ისე, რომ პასუხს არ უსმენდეს და, თანაც, მეორე შეკითხვად რესპონდენტის პასუხს იყენებდეს?! როდემდე უნდა ვაკვირდებოდეთ სხვის კაბებსა და სუნამოებს, დავძვრებოდეთ სხვის სამზარეულოსა და სულში. სადაცაა გაყვითლდება მთელი ტელეჟურნალისტიკა.

საბა მეტრეველი, გაზეთი „პრემიერი“, 27 ნოემბერი - 3 დეკმებერი

გაგრძელება შემდეგ ნომერში

FaceBook