ლია ელიავა: “გონივრული იქნებოდა, იპოთეკურ სესხზე დაწესებულიყო წლიური საპროცენტო განაკვეთი”

“ეს არის სოციალური უსამართლობა, რომლის დაკანონება მიუღებელია ცივილიზებული ქვეყნისთვის”

“პრემიერს” ესაუბრა  ეკონომიკის დოქტორი, პროფესორი ლია ელიავა:

_ ქ-ნო ლია, დაპირებების მიუხედავად, კომერციულმა ბანკებმა საკრედიტო პორტფელი არ გააიაფეს, სესხებზე პროცენტი კვლავ მაღალი რჩება, რატომ ხდება ასე?

_ ნამდვილად არ გამიგია კომერციული ბანკების ასეთი დაპირების შესახებ და ვერც დავიჯერებ მათ მიერ დამატებით შემოსავალზე ნებაყოფლობით უარის თქმას, წმინდა ალტრუისტული მიზნებიდან გამომდინარე.

ეროვნული ბანკის ოფიციალური სტატისტიკის თანახმად, ბანკების მიერ კრედიტებზე საპროცენტო განაკვეთები მოკლევადიან და გრძელვადიან სესხებზე საშუალოდ, შესაბამისად, შეადგენდა: 2011 წელს _ 21.7% და 15.6%, 2012 წელს _ 21.6% და 15.4%, 2013 წელს _ 20.0% და 14.7%. როგორც ვხედავთ, მიმდინარე წელს საპროცენტო განაკვეთების კლების ტენდენცია აშკარაა, თუმცა ამას აქვს თავისი ობიექტური და სუბიექტური მიზეზები. ობიექტურ მიზეზად შეიძლება დასახელდეს დეფლაციით გამოწვეული მოვალეზე სავალო წნეხის ზრდა, რომელიც კარგად იგრძნეს როგორც კომერციულმა ბანკებმა, ასევე თვით მოვალეებმაც.

კომერციული ბანკებისთვის ის გამოიხატა როგორც საკრედიტო პორტფელის ზრდის ტემპების შემცირებაში კრედიტებზე მოთხოვნის ვარდნის შედეგად (ზრდა 2011წ. – 26%, 2012წ. – 21%, 2013წ. – 11%), ასევე თვით საკრედიტო პორტფელის ხარისხის გაუარესებაში. მოვალისთვის კი სავალო წნეხის ზრდა გამოიხატა ვალის დაბრუნების სირთულეში, რაც განპირობებულია დეფლაციური პროცესებით. ეს არის ძირითადი ობიექტური მიზეზები, რომლის ძალითაც კომერციული ბანკები იძულებულნი არიან, შეამცირონ კრედიტებზე საპროცენტო განაკვეთები.

რაც შეეხება სუბიექტურ მიზეზებს, ისინი ბანკებს უბიძგებენ საპროცენტო განაკვეთების დონე არ შეამცირონ მნიშვნელოვნად. სუბიექტურ მიზეზებს შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია საქართველოს ეროვნული ბანკის მესიჯი იმის შესახებ, რომ მომავალ წელს ინფლაციის მაჩვენებელი დაიწყებს ზრდას. სარწმუნოა თუ არა ეროვნული ბანკის ასეთი პოზიცია, ყველა ბანკი წყვეტს დამოუკიდებლად. ყოველ შემთხვევაში, ბანკების საპროცენტო განაკვეთების უმნიშვნელო კლება დადებითი ინფლაციის პირობებში გადაიქცევა საპროცენტო განაკვეთების ზრდის პროცესად, რაც, ბუნებრივია, გახდება საზოგადოების უკმაყოფილების საფუძველი.

_ ეროვნულმა ბანკმა საპროცენტო განაკვეთი 3.75 პროცენტამდე შეამცირა, რატომ არ დაეტყოთ ეს ბანკებს საპროცენტო განაკვეთებზე?

_ რეფინანსირების განაკვეთის და, საკუთრივ, რეფინანსირების სესხის დანიშნულება ეროვნული ბანკის მიერ განსაზღვრულია როგორც ბანკების ლიკვიდურობის პრობლემების გადაწყვეტის საშუალება. 7-დღიანი რეფინანსირების სესხი ბანკების მიერ არ გამოიყენება საკრედიტო საქმიანობისთვის, ამიტომაც მისი პროცენტის ცვლილება არანაირად არ აისახება საბანკო კრედიტების საპროცენტო განაკვეთების სიდიდეზე. ბუნებრივია, ჩნდება კითხვა, მაშინ რატომ ახდენს ეროვნული ბანკი რეფინანსირების განაკვეთის პერიოდულ ცვლილებას და მის საგანგებოდ გასაჯაროებას.

საქმე ისაა, რომ როგორც მრეწველობაგანვითარებულ, ასევე მეტ წილ განვითარებად ქვეყნებში რეფინანსირების განაკვეთი წარმოადგენს ფულის ღირებულების საზომს ბანკებისთვის, ვინაიდან ისინი რეფინანსირების სესხებს იყენებენ მათ შორის საკრედიტო საქმიანობისთვისაც. იაფი ფული არის ინფლაციის, ფასების ზრდის წყარო, რაც განაპირობებს ბიზნესაქტივობის ზრდას და ეკონომიკურ აღმავლობას. საქართველოში ეს მექანიზმი არ მუშაობს. ბუნებრივია, ჩნდება მეორე კითხვა, რატომ არ მუშაობს?

საქმე ისაა, რომ სხვა ქვეყნებში, საქართველოსგან განსხვავებით, რეფინანსირების სესხის ვადა ბევრად უფრო დიდია, ვიდრე საქართველოს ეროვნული ბანაკის მიერ დადგენილი 7 დღე. ასე, მაგალითად, ევროპის ცენტრალური ბანკი კომერციულ ბანკებს აძლევს სესხებს 3 წლამდე ვადით და მომავალი წლიდან აპირებს ამ ვადის გაზრდას. ბუნებრივია, გრძელვადიანი სესხი არის კომერციული ბანკების საკრედიტო საქმიანობის რესურსი და მისი ღირებულება (რეფინანსირების განაკვეთი) პირდაპირ აისახება მათი კრედიტების ღირებულებაზე. ამიტომაც ცენტრალური ბანკები ცდილობენ რეფინანსირების განაკვეთი შეინარჩუნონ დაბალ დონეზე, რაც კომერციულ ბანკებს საშუალებას აძლევს, კრედიტები გასცენ დაბალი საპროცენტო განაკვეთით.

საქართველოში კი, ვინაიდან 7-დღიანი სესხის გამოყენება შეუძლებელია ნორმალური საკრედიტო საქმიანობისთვის, მისი სიდიდე ვერანაირად ვერ აისახება გაცემული კრედიტების საპროცენტო განაკვეთების სიდიდეზე. რაც შეეხება ეროვნული ბანკის მიერ რეფინანსირების განაკვეთის შემცირების პროცესს, ის გათვლილია მხოლოდ უცხოურ საფინანსო ორგანიზაციებსა და პოტენციურ უცხოელ ინვესტორებზე იმის საჩვენებლად, რომ საქართველოს საფინანსო სექტორის რეგულირება ხორციელდება შექმნილი ვითარების ადეკვატურად.

_ კიდევ ერთი, ხელისუფლების ინიციატივით შეღავათიანი აგროკრედიტების გაცემა დაწყებულია. თუმცა ამან კონკურენცია ვერ გაუწია ბანკებს, რომელთაც აგროკრედიტები ისედაც ჰქონდათ.

_ იაფი აგროკრედიტის სამთავრობო პროგრამის განხორციელებამდე სოფლის მეურნეობაზე გაცემული სესხების მოცულობა შეადგენდა 56 მლნ ლარს. დაწყებული მაისიდან აგროკრედიტების მოცულობა ორჯერ გაიზარდა და შეადგინა 119 მლნ ლარი. ამასთანავე, სესხების 64% გაიცა უცხოურ ვალუტაში. შეიძლება თუ არა, ეს ჩაითვალოს სამთავრობო პროგრამის წარმატებად და სოფლის მეურნეობის დაფინანსების პრობლემის გადაწყვეტად?

კიდევ ერთი საინტერესო სტატისტიკური მონაცემი: სოფლის მეურნეობაზე გაცემული შეღავათიანი სესხების მოცულობამ მთლიანად ეკონომიკაზე გაცემული სესხების მხოლოდ 2.4% შეადგინა, ანუ გაიზარდა 1.2 პროცენტული პუნქტით. როგორც ვხედავთ, სახელმწიფოს მიერ ბანკებისთვის გაღებული საჩუქარი სესხის პროცენტის ნაწილის დაფარვის სახით ვერ გახდა არსებითი სტიმული იმისთვის, რომ ბანკებს მნიშვნელოვნად გაეზარდათ სოფლის მეურნეობის დაკრედიტება. ამის მიზეზად შეიძლება მოყვანილ იქნას ბევრი ფაქტორი, მაგალითად, რისკების მაღალი დონე, დაკავშირებული დაზღვევის არარსებობასთან, დაბალ მოსავლიანობასთან, მიღებული პროდუქტის გაყიდვის სიძნელეებთან, საექსპორტო შესაძლებლობების დაბალ დონესთან და სხვ.

ვფიქრობ, რომ სოფლის მეურნეობის დაკრედიტების პრობლემის გადაწყვეტის დელეგირება კერძო სამეწარმეო სექტორისთვის არ იყო გამართლებული ნაბიჯი. გასულ წლებში ხელისუფლებას უკვე ჰქონდა მცდელობა სოფლის მეურნეობაზე გაეცა იაფი კრედიტები კომერციული ბანკების მეშვეობით. ეს მცდელობა მარცხით დამთავრდა. ახლა ხელისუფლებამ პრაქტიკულად იგივე ნაბიჯი გადადგა მცირეოდენი მოდიფიკაციით, თუმცა არსი შენარჩუნებულია უცვლელად _ სოფლის მეურნეობის დაკრედიტების პრობლემის გადაწყვეტა გადააბარა კომერციულ ბანკებს და დამოკიდებული გახადა მათ ნება-სურვილზე.

ხელისუფლებამ პრაქტიკულად ვერ შექმნა კომერციული ბანკებისთვის სოფლის მეურნეობის დაკრედიტების მასტიმულირებელი მექანიზმები, ვინაიდან დაკრედიტების რისკი მთლიანად მათ შეატოვა. ბევრად უფრო ეფექტიანი იქნებოდა, სახელმწიფოს თავის თავზე აეღო სოფლის მეურნეობის დაკრედიტება და ამისთვის შეექმნა სახელმწიფო აგროკრედიტებზე სპეციალიზებული ბანკი. ეს არ იქნებოდა არც ჩარევა ბიზნესში, არც კონკურენციის შეზღუდვა.

_ კომერციულ ბანკებს ჭარბი ფული აქვთ, თუმცა ამანაც ვერ უშველა კრედიტის გაიაფებას. რას უნდა ველოდოთ 2014 წელს _ საპროცენტო განაკვეთების ზრდასა თუ გაიაფებას? თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ ხელისუფლება ქვეყანაში ინვესტიციების შემოდინების ზრდას მოელის, ანუ ქვეყანაში შემოვა დამატებითი ფული.

_ ის გარემოება, რომ თითქოს კომერციულ ბანკებს აქვთ ჭარბი ფული, რომელსაც ისინი თავის საქმიანობაში არ იყენებენ, გამომდინარეობს საბანკო სექტორის კრებსითი ფინანსური ანგარიშგებიდან. თუმცა, ასეთი დასკვნა არ იქნებოდა ცალსახად მართებული. კომერციული ბანკების ბალანსები გაბერილია იმ ფულით, რომელსაც ისინი იღებენ საქართველოს ეროვნული ბანკიდან 7-დღიანი რეფინანსირების სესხის სახით. ხოლო თვით რეფინანსირების სესხის დანიშნულებაა ბანკების ლიკვიდურობის პრობლემების გადაწყვეტის ხელშეწყობა. ამიტომაც ის რამდენიმე ბანკი, რომელიც სისტემატურად სარგებლობს რეფინანსირების სესხით, ვერ გამოიყენებს ნასესხებ 7-დღიან სესხს საკრედიტო საქმიანობისთვის და ამიტომაც ეს თანხები ვერანაირ გავლენას ვერ მოახდენს კრედიტის ღირებულების შემცირებაზე.

რაც შეეხება ინვესტიციების მოცულობასა და დამატებით ფულს შორის კავშირს, მინდა ხაზი გავუსვა იმ გარემოებას, რომ ჩვენს ქვეყანაში უცხოური ინვესტიციები არსებითად ვერ გაზრდის ფულის მასას. საქართველოს ეკონომიკა არის არა მარტო ღია, არამედ საერთოდ კარების გარეშე. უცხოური ვალუტა ისე შემოდის და ისე გადის ქვეყნის ფარგლებს გარეთ, რომ ეროვნულ ბანკს ამის შესახებ ძალიან მიახლოებითი წარმოდგენა თუ აქვს. უცხოური ვალუტის მოძრაობა ქვეყანაში მეტ-ნაკლები სიზუსტით შეიძლება დათვლილ იქნას კომერციული ბანკების მიერ განხორციელებული ოპერაციების მიხედვით, თუმცა არსებობს უცხოური ვალუტის უზარმაზარი მასა, რომელიც საერთოდ არსად არ აღირიცხება. უცხოური ვალუტის ასეთი უკონტროლო მოძრაობის ძირითადი მიზეზია ეროვნული ბანკის სავალუტო პოლიტიკის სისუსტე და ეროვნული ვალუტის პარალელურად ეკონომიკურ ოპერაციებში უცხოური ვალუტის გამოყენების არაოფიციალური ნებადართულობა.

საკუთრივ კავშირი უცხოური ინვესტიციების მოცულობასა და კრედიტზე საპროცენტო განაკვეთს შორის ჩვენს ქვეყანაში არც ადრე ყოფილა და არც მომავალში ექნება მას ადგილი. წინა წლებში, მიუხედავად ინვესტიციების დიდი მოცულობისა, კრედიტზე საპროცენტო განაკვეთი უფრო მაღალი იყო, ვიდრე ის დღესაა მწირი ინვესტიციების პირობებში. არც ერთი გონიერი ინვესტორი არ შემოიტანს თავის ინვესტიციებს ისეთ ქვეყანაში, სადაც საბანკო პროცენტი უსაშველოდ მაღალია, იმ იმედით, რომ ის თავის საქმიანობას განახორციელებს სამევახშეო პროცენტის მქონე კრედიტით.

2014 წელს საბანკო კრედიტზე საპროცენტო განაკვეთი მთლიანად იქნება დამოკიდებული ქვეყნის მაკროეკონომიკურ პარამეტრებზე. ამ თვალსაზრისით უმნიშვნელოვანესია ინფლაციის მაჩვენებელი, რომლის ზრდაც იქნება სასესხო პროცენტის ზრდის მასტიმულირებელი ფაქტორი. ზოგიერთმა ბანკმა დაიწყო ისეთი კრედიტების გაცემა, რომლის საპროცენტო განაკვეთის სიდიდე მიბმულია რეფინანსირების განაკვეთზე. თუ ინფლაცია გაიზრდება, ეროვნული ბანკი ლოგიკურად გაზრდის რეფინანსირების განაკვეთსაც, რაც, ბუნებრივია, გამოიწვევს სესხის ღირებულების გაძვირებას. ამან შეიძლება სერიოზული პრობლემები შეუქმნას იმ მსესხებლებს, რომლებიც კარგად ვერ ერკვევიან საფინანსო საკითხებში. თუ დეფლაციური პროცესები გაგრძელდება და ეკონომიკის ზრდა იქნება მდორე, კრედიტზე საპროცენტო განაკვეთის ზრდას არ უნდა ველოდოთ.

_ იპოთეკასთან დაკავშირებული რეგულაციები შემუშავდა და კანონპროექტის სახით პარლამენტში საკომიტეტო მოსმენებს გადის, თქვენი შეფასებით, მოაგვარებს თუ არა ეს იპოთეკასთან დაკავშირებულ პრობლემებს?

_ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსში ცვლილებების კანონპროექტი სამევახშეო პროცენტის დაკანონების შესახებ წარმოშობს ბევრ კითხვას. სხვა ქვეყნების პრაქტიკაში მართლაც არსებობს არასაბანკო პროცენტის ზედა ზღვარის დაწესების პრაქტიკა. ასე, მაგალითად, აშშ-ში ყველა შტატს უფლება აქვს, დამოუკიდებლად დააწესოს ასეთი პროცენტი, ოღონდ მისი წლიური, და არა თვიური განაკვეთი, რომელიც, საშუალოდ, 10%-ს შეადგენს. ჩვენი კანონპროექტის თანახმად კი, ადგილი აქვს თვიური სამევახშეო პროცენტის დაკანონების მცდელობას, თუ პარლამენტმა ამაზე თანხმობა განაცხადა. ეს არის აშკარად უკანგადადგმული ნაბიჯი მევახშეობის უკვე ჩამოყალიბებულ პრაქტიკასთან მიმართებაში.

კანონპროექტით არ არის განსაზღვრული, ვინ და როგორ უნდა მოიძიოს ეროვნული ბანკის მიერ დათვლილი ე.წ. “კომერციული ბანკების მიერ გაცემული სესხების საბაზრო საპროცენტო განაკვეთები”, ვინაიდან ეროვნული ბანკი ცალკე ითვლის კომერციული ბანკების საპროცენტო განაკვეთებს, ცალკე კი _ საბაზრო საპროცენტო განაკვეთებს. ამიტომაც კომბინირებული სახით კანონპროექტში ნახსენები მაჩვენებელი ჯერჯერობით არავის დაუთვლია. გაუგებარია, როგორ უნდა მოიძიოს ნოტარიუსმა, გამსესხებელმა და მსესხებელმა ასეთი სახის ინფორმაცია, ვინაიდან ეროვნული ბანკი არ არის ვალდებული, ეს საპროცენტო განაკვეთი თავისი ვებსაიტის პირველ გვერდზე განათავსოს. ახალა ეს ციფრები ჩაკარგულია ეროვნული ბანკის საკმაოდ მოუხერხებელი ვებსაიტის ღრმა წიაღებში.

საინტერესოა, რის საფუძველზეა დადგენილი საბაზრო საპროცენტო განაკვეთის 2,5 ოდენობა, რომელიც თვიურად შეადგენს სამევახშეო 3.9%-ს მიმდინარე წლისთვის. მევახშეები ისედაც გასცემდნენ სესხებს თვიური 3-5%-ის ოდენობით. ბუნებრივია, ინტერესს იწვევს, რა სიღრმისეული დატვირთვა ჰქონდა ასეთ გაანგარიშებებს და სესხზე წლიური 47% საპროცენტო განაკვეთი რატომ არის მიჩნეული მისაღებად. ამასთან მიმართებაში საინტერესოა საფრანგეთის გამოცდილება, სადაც ცენტრალური ბანკი ყოველკვარტალურად ითვლის საშუალო საბაზრო წლიურ ეფექტურ საპროცენტო განაკვეთს 12 სახეობის კრედიტის მიხედვით. საშუალო განაკვეთი, რომელიც აჭარბებს გათვლილ განაკვეთს ერთი მესამედით, ითვლება სამევახშეო პროცენტად, რომელსაც აქვს სამართლებრივი შედეგები: ან პროცენტების შემცირება კანონიერ დონემდე ან სისხლის სამართლებრივი დევნა.

უსამართლობის განცდას იწვევს უძრავი ქონების პირდაპირი გადაცემა მევახშის საკუთრებაში ვალის ოდენობისა და ქონების ღირებულების გათვალისწინების გარეშე. ეს არის სოციალური უსამართლობა, რომლის დაკანონება მიუღებელია ცივილიზებული ქვეყნისთვის.

რა შეიძლება გაკეთებულიყო ამ მიმართულებით? ყველაზე გონივრული იქნებოდა იპოთეკურ სესხზე დაწესებულიყო არა თვიური, არამედ წლიური საპროცენტო განაკვეთი, რომელიც მიბმული იქნებოდა, მაგალითად, რეფინანსირების განაკვეთზე, ვთქვათ, მისი სამმაგი ან ოთხმაგი ოდენობის სახით. უნდა აკრძალულიყო გირაოს საგნის რეალიზაცია სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე იმ შემთხვევაში, თუ მსესხებელი არ არის თანახმა ნებაყოფლობით გაყიდოს გირაოს საგანი. კანონით უნდა განსაზღვრულიყო სესხის დაბრუნების შესაძლებლობა ეროვნული ვალუტით, თუ სესხის საგანია უცხოური ვალუტა. უნდა შეზღუდულიყო საჯარიმო სანქციები ხელშეკრულების პირობების დარღვევისთვის. ამ პირობების ჩამოთვლა შეიძლება გავაგრძელოთ, თუმცა აქ მთავარია ერთი რამ _ კანონპროექტი გამოვიდა არაფრის მთქმელი და პრაქტიკულად არაფრის შემცვლელი საქართველოს მევახშეობის პრაქტიკაში.

_ თქვენ არაერთხელ აღნიშნეთ, რომ აუცილებელია, შემუშავდეს არა მხოლოდ რეგულაციები, არამედ სპეციალური კანონი იპოთეკის შესახებ. თქვენი აზრით, რატომ არიდებს მთავრობა თავს ამ კანონის შექმნას ან თუ არ არიდებს, მაშინ რა ხდება? რას უნდა ითვალისწინებდეს ეს კანონი და არის თუ არა იმის გარანტია, რომ დაცული იქნება როგორც მსესხებელი, ასევე ბანკი იქნება თუ კერძო მევახშე?

_ რა თქმა უნდა, სპეციალური კანონი იპოთეკის შესახებ აუცილებლად უნდა იქნას შემუშავებული და ამოქმედებული მსგავსად იმ ქვეყნებისა, სადაც ხელისუფლება ზრუნავს საკუთარი მოქალაქეების მატერიალურ კეთილდღეობასა და მორალურ სიჯანსაღეზე. კანონი უნდა აერთიანებდეს და აკონკრეტებდეს ისეთ ნორმებს, როგორიცაა: რა შეიძლება იყოს იპოთეკის საგანი; როგორი უნდა იყოს იპოთეკური ხელშეკრულების ფორმა და შინაარსი; რა შემთხვევაში შეიძლება იპოთეკური ხელშეკრულების პირობების შეცვლა, როგორ და რა შემთხვევაში უნდა იქნას რეალიზებული იპოთეკით დატვირთული ქონება, როგორი უნდა იყოს იპოთეკის რეალიზაციის პირობები და ხერხები (სასამართლო და ნებაყოფლობითი) და სხვა მრავალი. ანუ კანონი უნდა ითვალისწინებდეს იპოთეკური სესხისა და მისგან გამომდინარე ყველა ვალდებულების ნორმატიულ რეგულირებას იმისთვის, რომ არავის, არც კრედიტორს, არც მსესხებელს, არ გაუჩნდეს ერთმანეთის მოტყუების სურვილი.

იმის გასაანალიზებლად, რამდენად სრულად და მსესხებლის ინტერესების დაცვით არის შედგენილი იპოთეკური სესხის შესახებ კანონმდებლობა, მოვიყვან შემდეგ მაგალითს.

ევროკომისიის მიერ შემუშავებულია სპეციალური დირექტივა იპოთეკის ეფექტური საპროცენტო განაკვეთისა და ერთიანი საინფორმაციო ფურცლის შესახებ. ევროპული სტანდარტიზებული საინფორმაციო ფურცელი შეიცავს სტანდარტიზებულ ინფორმაციას სესხის შესახებ. ასევე, სტანდარტიზებულია ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის გათვლის მექანიზმიც. ეს ორი ინსტრუმენტი მსესხებელს საშუალებას აძლევს, შეადაროს სხვადასხვა კრედიტორების პირობები და მიიღოს სრული ინფორმაცია სესხის შესახებ, რაც მას დაიცავს მოულოდნელი გადასახდელების გადახდისგან. დირექტივა ასევე აწესებს იპოთეკური სესხების რეკლამის სტანდარტებს. ეს სტანდარტები გამორიცხავს ისეთი ინფორმაციისა და სიტყვების გამოყენებას, რომლებსაც პოტენციური მსესხებელი შეცდომაში შეჰყავს კრედიტის ფასისა და პირობების შესახებ.

ბანკები ვალდებულნი არიან, მსესხებელს მიაწოდონ ინფორმაცია ყველა გადასახდელისა და რისკების შესახებ, დაიცვან მსესხებელი დამატებითი ხარჯებისგან, რომლებიც წარმოიქმნება ბაზრის კონიუნქტურის ცვლილების შედეგად, ასევე იმ შემთხვევაში, თუ მსესხებელს წარმოექმნება სესხის დაბრუნების პრობლემა. ბანკები ვალდებულნი არიან, მსესხებელს მიაწოდონ ინფორმაცია იმ შესაძლო დამატებითი ხარჯების შესახებ, რომლებიც შეიძლება წარმოიშვას სესხის უცხოურ ვალუტაში აღებასთან დაკავშირებით. დირექტივა ითვალისწინებს იპოთეკური სესხის ვადაზე ადრე დაბრუნების შესაძლებლობას საჯარიმო სანქციების დაწესების გარეშე. მსესხებელს უფლება აქვს, იპოთეკური სესხის აღებიდან 7 დღის განმავლობაში ცალმხრივად შეწყვიტოს დადებული ხელშეკრულება ასევე ყოველგვარი საჯარიმო სანქციის გარეშე.

კრედიტორები უნდა იყვნენ ორიენტირებულნი არა უძრავი ქონების მომავალ ღირებულებაზე და მისი გაყიდვით დაუბრუნებელი კრედიტის დაფარვაზე, არამედ მსესხებლის უნარზე, დაფაროს იპოთეკური სესხი. მათ ეძლევათ უფლება, დააკვირდნენ პოტენციურ მსესხებელს, რომელმაც დაწერა განაცხადი იპოთეკური სესხის აღების შესახებ. ასევე, კრედიტორებისთვის რეკომენდებულია, არ აჩქარდნენ იმ შემთხვევაში, როდესაც მსესხებელი ვერ ფარავს აღებულ ვალდებულებებს.

საქართველოში იპოთეკური კრედიტის გადაუხდელობის შესახებ საცხოვრისის ჩამორთმევისა და მაცხოვრებლების ქუჩაში გაყრის დრაკონული წესები არსებობს, რაც შთამომავლობით გვერგო წინა ხელისუფლებისგან, თუმცა ამ წესების შეცვლაზე დღესაც არავინ ზრუნავს. არადა სამაგალითოა ესპანეთის შემთხვევა, სადაც იპოთეკური კანონმდებლობის ასეთივე დრაკონული წესები ევროპის კავშირის უზენაესმა სასამართლომ მიმდინარე წლის გაზაფხულზე გააუქმა. მხოლოდ ამის შემდგომ ესპანეთმა გადაწყვიტა, რომ მათ, ვინც ვერ იხდის ვალებს იპოთეკურ კრედიტზე, ნება დაერთოთ, იცხოვრონ თავიანთ საცხოვრისში 5 წლის განმავლობაში და შემოსავლის არა უმეტეს 30%-სა გადაიხადონ იპოთეკური ვალის დასაფარავად.

როგორც ვხედავთ, ევროპელებთან შედარებით კრედიტორების თვითნებობისგან საქართველოს მსესხებლების დაცულობის ხარისხი პრაქტიკულად ნულს უტოლდება. ამიტომაც აუცილებელია იპოთეკის შესახებ სპეციალური კანონმდებლობის შექმნა, რომელიც გავრცელდება ყველა სახის კრედიტორზე, დაწყებული კომერციული ბანკებიდან და დამთავრებული მევახშეებით, ანუ ე.წ. კერძო იპოთეკარებით.

ბუნებრივია, ჩნდება კითხვა, ვინ უნდა შეიწუხოს თავი და შეიმუშაოს კანონი იპოთეკის შესახებ. მინდა აღვნიშნო, რომ ეროვნული ბანკის მიერ მიღებულია სპეციალური ნორმატიული აქტი “კომერციული ბანკების მიერ საბანკო მომსახურების გაწევისას მომხმარებლისთვის აუცილებელი ინფორმაციის მიწოდების წესი”, სადაც ძლიერ შემსუბუქებული ფორმით გათვალისწინებულია ევროკავშირის მხოლოდ რამდენიმე მოთხოვნა სამომხმარებლო სესხის გაცემასთან დაკავშირებით. ვინაიდან ეროვნულ ბანკს კანონით აკისრია ვალდებულება, უზრუნველყოს საფინანსო სისტემის სტაბილურობა, სწორედ მისი საზრუნავი უნდა იყოს იპოთეკის შესახებ კანონპროექტზე მუშაობა. თუმცა, ჩამოყალიბებული ტენდენციების გათვალისწინებით უახლოეს მომავალში ეროვნული ბანკის მხრიდან ამგვარი ნაბიჯების გადადგმა ნაკლებადაა სავარაუდო.

ლაშა ნოდია, გაზეთი „პრემიერი“, 20-26 ნოემბერი

FaceBook