ვახუშტი მენაბდე: “მმართველ უმრავლესობას მარტივად შეუძლია მოახდინოს პარლამენტის დათხოვნის ინსცენირება”

“ყველაზე სუსტი წერტილი ამ ეტაპზე კონსტიტუციაში არის უნდობლობის საკითხი”

საქართველოს პრეზიდენტის მიერ ფიცის დადებიდან ძალაში შევიდა ახალი კონსტიტუცია. ახალი კონსტიტუციის პირობებში ქვეყნის მართვა ახალ გუნდს მოუწევს. თუმცა, მაინც რითია მნიშვნელოვანი კონსტიტუციის ახალი მოდელი, რა სუსტი წერტილები აქვს მას, როგორ არის გადანაწილებული პოლიტიკური იერარქია და არის თუ არა შესაძლებელი ხელოვნურად კრიზისის გამოწვევა, ამის შესახებ “პრემიერს” კონსტიტუციონალისტი, ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრის (EMC) დირექტორი ვახუშტი მენაბდე ესაუბრა.

_ საქართველოში პრეზიდენტის ინაუგურაციის შედეგ ახალი კონსტიტუცია ძალაში შევიდა. საინტერესოა, მაინც რითია ყველაზე მნიშვნელოვანი ქვეყნის უმთავრესი კანონი?

_ ძალაუფლება პრეზიდენტიდან პრემიერზე გადადის, სწორედ ეს არის ყველაზე მნიშვნელოვანი ახალი კონსტიტუციის მიხედვით. არსებითად იცვლება სახელმწიფოებრივი მოწყობა. ეს, ერთი მხრივ, აძლიერებს პარლამენტის როლს, მაგრამ მეორე მხრივ, ის მთავრობის კონტროლში ბოლომდე ეფექტური ვერ არის.

_ ახალი კონსტიტუციით რა მოდელში გვიწევს ცხოვრება?

_ შერეული იყო წინა მოდელიც და ეს მოდელიც ასეთია. უბრალოდ, წინა მოდელში ძალაუფლების ვექტორი იყო პრეზიდენტისკენ გადახრილი, ახლა არის პრემიერისკენ. ამაშია ძირითადი განსხვავება. თორემ მოდელი კვლავინდებურად შერეულია. მაგრამ ახლა ძალიან დიდ მნიშვნელობა აქვს, როგორი იქნება ძალთა ბალანსი პარლამენტში. თუმცა ამის მნიშვნელობა წინა პარლამენტის დროსაც კონსტიტუციურად წონადი იყო. ჩვენ ბოლო ერთი წლის განმავლობაში, ფაქტობრივად, საპარლამენტო რესპუბლიკაში ვცხოვრობდით _ მიუხედავად იმისა, რომ, ზოგიერთი ანალიტიკოსის აზრით, ჩვენ სუპერსაპრეზიდენტო მოდელი გვქონდა. აქ არის მთავარი შეცდომა დაშვებული. აქ მთავარია, ემთხვევა თუ არა პრეზიდენტი და მთავრობა და პრეზიდენტი და საპარლამენტო უმრავლესობა ერთმანეთს. თუ უბრალო უმრავლესობა აქვს _ ეს არის შერეული, ნახევრად საპრეზიდენტო რესპუბლიკა, თუ სხვადასხვა გუნდია, მაშინ შერეული _ ნახევრად საპარლამენტო რესპუბლიკა, და თუ კონსტიტუციური უმრავლესობა აქვს პრეზიდენტსა და პრემიერს, მაშინ სუპერსაპრეზიდენტო რესპუბლიკა გვექნებოდა. შერეული მოდელის მთავარი ფაქტორი ისაა, რომ შენ წინასწარ ვერ იტყვი, ვინ იქნება მთავარი პოლიტიკური ფიგურა, სანამ საპარლამენტო არჩევნების შედეგები არ გამოქვეყნდება. საპარლამენტო და საპრეზიდენტო მოდელში ამას ცალსახად იტყვი, მაგრამ შერეული მოდელის დროს _ ვერა.

_ ახალი კონსტიტუციით, როგორი თანმიმდევრობით ლაგდებიან ქვეყანაში სახელისუფლებო იერარქები?

_ პირველი პირი ნომინალურად არის პრეზიდენტი, მეორე პირია პარლამენტის თავმჯდომარე და მხოლოდ მესამე პირია პრემიერ-მინისტრი. ეს კონსტიტუციური ლოგიკის მიხედვით. თუმცა ძალაუფლება, რა თქმა უნდა, ყველაზე მეტი აქვს პრემიერ-მინისტრს.

_ რა მიგაჩნიათ ყველაზე სუსტ წერტილად _ ნორმად კონსტიტუციაში?

_ ყველაზე სუსტი წერტილი ამ ეტაპზე კონსტიტუციაში არის უნდობლობის საკითხი. ანუ პარლამენტს რომ მოუნდეს მთავრობისთვის უნდობლობის გამოცხადება, ეს ფაქტობრივად შეუძლებელია, თუ პარლამენტში არ გყავს სამი მეხუთედი. ძალიან ძვირად ფასობს მთავრობა და მისთვის უნდობლობის გამოცხადება ძალიან რთული პროცედურაა. შესაძლებელია, მთავრობამ, პირიქით, ეს გამოიყენოს პარლამენტის დასაშანჟებლად. განსაკუთრებით საბიუჯეტო საკითხებზე. ახალი რეგულაციის მიხედვით, თუ პარლამენტმა ბიუჯეტი არ მიიღო, მაშინ იწყება ავტომატურად უნდობლობის პროცედურა. თუ უნდობლობის პროცედურას ვერ მიიყვანს ბოლომდე, მაშინ პრეზიდენტი ვალდებულია, დაითხოვოს პარლამენტი. ეს უნდობლობის პროცედურა შეიძლება გაიწელოს სამ თვეზე მეტხანს და ძალიან მაღალი კვორუმი იყოს საჭირო. მთავრობის ან ბიუჯეტის ვერდამტკიცების შემთხვევაში კი პრეზიდენტი დაითხოვს პარლამენტს.

_ რამდენად არის შესაძლებელი ხელოვნურად კრიზისის გამოწვევა?

_ რა თქმა უნდა, შესაძლებელია. თუ მმართველ უმრავლესობას სურს, რომ რიგგარეშე არჩევნები ჩაატაროს. ამისთვის მას მარტივად შეუძლია მოახდინოს პარლამენტის დათხოვნის პროვოცირება და ინსცენირება.

_ მიგაჩნიათ, რომ ახალი კონსტიტუციის პირობებში ქვეყანაში ცხოვრება უფრო “საამური” გახდება?

_ მე საერთოდ ასე მგონია, რომ ყველაზე გამართული კონსტიტუციური და დემოკრატიულად გამართული ინსტიტუტებიც კი კონტრპროდუქტიულად შეიძლება შემოუბრუნდეს ქვეყანას, თუ ისინი ჯანსაღ და ადეკვატურ პოლიტიკურ გარემოში არ ჩაინერგა. უფრო მეტი რამ არის დამოკიდებული იმაზე, როგორი პოლიტიკური გარემო იქნება, ვიდრე იმაზე, როგორი კონსტიტუცია გვექნება. ისტორიაში არის მაგალითები, საოცრად გამართული კონსტიტუციის ქვეყნებში დიქტატურები ყოფილა და ცუდი კონსტიტუციით დემოკრატია აუშენებიათ.

გეგა სილაგავა, გაზეთი „პრემიერი“, 20-26 ნოემბერი

FaceBook