ლევან კალანდაძე: “ლარის გაუფასურება ხელოვნური ჩარევითა და სუბიექტური მოტივების გავლენით მოხდა”

“2013 წლის ბიუჯეტის “ჩავარდნა” გარდაუვალია”

 “პრემიერი” ესაუბრა ექსპერტს ეკონომიკის საკითხებში, ლევან კალანდაძეს:

 _ მთავრობამ აღიარა, რომ ბიუჯეტი, შემოსავლების ნაწილში, წელს ვერ შესრულდება... ამ აღიარების მიუხედავად, მთავრობა ირწმუნება, რომ ყველა სოციალური ვალდებულება შესრულდება. თქვენი პროგნოზი როგორია?

_ გეთანხმებით. ეჭვგარეშეა და დღეს უკვე შეიძლება ითქვას, რომ 2013 წლის ბიუჯეტის “ჩავარდნა” გარდაუვალია. ბიუჯეტი ვერ შესრულდება ვერც შემოსავლების ნაწილში და ბუნებრივია, ხარჯებიც არასრულფასოვნად იქნება დაფინანსებული. თუმცა, ბიუჯეტი ხომ მხოლოდ სოციალური ვალდებულებები არ არის. ამიტომ, ბიუჯეტის ვერშესრულება, ან ბიუჯეტის “ჩავარდნის” საფრთხე სულაც არ ნიშნავს, რომ მთავრობამ ბიუჯეტის ხარჯვით ნაწილში აუცილებელი წესით ყველა პროგრამა უნდა “ჩააგდოს”. სულაც არა. სრულიად შესაძლებელია, საბიუჯეტო ხარჯების რიგი მუხლების სრულად ვერდაფინანსების შემთხვევაშიც კი, სოციალური პროგრამები სრულფასოვნად განხორციელდეს. ანუ, რიგი პრობლემების მიუხედავად, მთავრობამ და ფინანსთა სამინისტრომ უზრუნველყოს ბიუჯეტიდან ყველა სოციალური ვალდებულების დაფინანსება. მაგრამ, ამის მიუხედავად, ბიუჯეტი მაინც შეუსრულებელი დარჩეს. იმიტომ რომ, ისევ და ისევ _ ბიუჯეტი მხოლოდ სოციალური ვალდებულებები არ არის!

ამიტომ, ყოველივე ამის გათვალისწინებით, რაც შეეხება 2013 წლის დარჩენილი პერიოდისთვის სახელმწიფო ბიუჯეტით განსაზღვრულ სოციალურ ხარჯებს, ამ კუთხით პრობლემები, ვფიქრობ, დაძლევადია და სერიოზული გართულებები არ გვექნება. წმინდა პრაგმატული გათვლებითა და მოსაზრებებით, მთავრობა და ფინანსთა სამინისტრო პრობლემებს არ შექმნის სოციალური ხარჯების დაფინანსების კუთხით, მხედველობაში მაქვს ხელფასები, პენსიები, სოციალური დახმარებები და ჯანდაცვის ხარჯები, და საბიუჯეტო სოციალურ ვალდებულებებს სრულად გაისტუმრებს. ამ კუთხით პრობლემებს ნამდვილად არ ველოდები. თუმცა, რაც შეეხება ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილის ინფრასტრუქტურული პროექტებისა და კაპიტალური ხარჯების კომპონენტს, ამ მხრივ პრობლემები დღეს უკვე არის და წლის ბოლომდე კიდევ უფრო მეტი იქნება. 

_ ლარის კურსის დოლართან მიმართებაში ცვლილება რის მაჩვენებელია და რა უარყოფითი გავლენა შეიძლება იქონიოს?

_ მიჩნდება ეჭვი, რომ ეროვნული ვალუტის კურსის ბოლო ცვლილება და ლარის გაუფასურება გარკვეული ხელოვნური ჩარევის შედეგად და სუბიექტური მოტივების გავლენით მოხდა. ძალიან მარტივი ლოგიკაა _ ქვეყანაში იზრდება ექსპორტი და მცირდება იმპორტის ხვედრითი წილი, რაც ლარზე მოთხოვნასა და შესაბამისად, მისი მსყიდველობითი უნარის ზრდას განაპირობებს. ამას ემატება ისიც, რომ წლის ბოლოს ტრადიციულად, ერთგვარი “სეზონურობის” გათვალისწინებით, ყოველთვის იზრდება მოთხოვნა ლარზე, რაც ბუნებრივად ახდენს ლარის გამყარების პროვოცირებას. და ამ დროს ხდება ლარის კურსის საგრძნობი რყევა და ლარი უფასურდება. არანაირი ლოგიკა და ობიექტური ეკონომიკური ფაქტორი აქ არ არის.

ბუნებრივია, ლარის კურსი სტატიკური მაჩვენებელი არ არის და ის მცირედით ხან აიწევს, ხან დაიწევს. ეს ჩვეულებრივი პროცესია. მაგრამ, როცა ერთ კვირაში ლარის კურსის “ნახტომი” სტანდარტულ და ასე ვთქვათ, “დაშვებულ” მაჩვენებელზე გაცილებით მეტია და ამასთანავე, არავითარი ობიექტური მაკროეკონომიკური საფუძველი საამისოდ არ არსებობს, ბუნებრივად ჩნდება კითხვა და ეჭვი _ ხომ არ აქვს ადგილი ლარის ხელოვნურ გაუფასურებას.

აქ მეორე, კონტრკითხვა ისმის _ ვის შეიძლება ეს სჭირდებოდეს და აწყობდეს? პასუხი აქაც მარტივია _ მთავრობასა და ფინანსთა სამინისტროს. მით უმეტეს, უკვე ცხადია, რომ 2013 წლის ბიუჯეტი ვერ შესრულდება და ეროვნული ვალუტის გაუფასურების ხელოვნური პროვოცირება, ანუ ინფლაცია, ფინანსთა სამინისტროს მიერ სრულიად შესაძლებელია, გამოყენებულ იქნას ბიუჯეტის გარღვევის “გადასაფარად”.

რაც შეეხება ინფლაციის უარყოფით გავლენას. მე არ მგონია, რომ მიუხედავად შესამჩნევი და საგრძნობი “რყევისა”, ამ ცვლილებამ რაიმე სახის სერიოზული საფრთხე შეუქმნას ქვეყნის ეკონომიკას. თუმცა, ამ პროცესმა სრულიად შესაძლებელია, სახიფათო ტენდენციის სახე მიიღოს და მართლაც უარყოფითი შედეგი მოუტანოს საზოგადოებას, თუ მთავრობა ვერ უზრუნველყოფს სიტუაციის დასტაბილურებას მოკლევადიან პერიოდში. უარყოფითი შედეგი კი შეიძლება იყოს მხოლოდ ერთი _ ცხოვრების გაძვირება. ანუ, რასაც აქამდე ვყიდულობდით 100 ლარად, გაუფასურებული ეროვნული ვალუტის პირობებში, იმის შეძენას დასჭირდება უკვე 110 ლარი, 120 ლარი, ან კიდევ უფრო მეტი.

_ არაოფიციალური ინფორმაციით, ბიუჯეტში გარღვევა 800 მილიონს აღწევს, თუ ეს მარლაც ასეა, რამდენად დააზარალებს ეს ეკონომიკურ და სოციალურ მდგომარეობას?

_ მოდით, დავაზუსტოთ. გარღვევაზე შეიძლება ვისაუბროთ მხოლოდ მაშინ, როცა საბიუჯეტო წელი დასრულდება, ანუ მიმდინარე წლის 31 დეკემბერს. დღეს ჩვენ მხოლოდ ბიუჯეტის არასაკმარის შემოსავლებსა და “გეგმასთან” ჩამორჩენაზე შეგვიძლია გამოვთქვათ აზრი. და ეს ანალიზი, თავის მხრივ, საშუალებას გვაძლევს, გავაკეთოთ გარკვეული პროგნოზები, რამდენით შეიძლება “გაირღვეს” 2013 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტი. ეს “ყბადაღებული” 800 მილიონი სწორედ ერთ-ერთი ასეთი პროგნოზია. თუმცა, ეს ციფრი ცოტა გადაჭარბებული და ზედმეტად “პოლიტიზებული” მგონია და ბიუჯეტის დანაკლისის ჩემეული პროგნოზი და შეფასება დაახლოებით 450-500 მილიონ ლარს შეადგენს, რაც გარკვეულ მათემატიკურ მოდელსა და შემოსავლების დინამიკის ანალიზს ეფუძნება.

ხაზინის, ანუ ოფიციალური მონაცემებით, მიმდინარე წლის 9 თვის, ანუ სექტემბრის მონაცემებით, ბიუჯეტის შემოსავლების ნაწილში წინა, 2012 წლის ანალოგიური პერიოდის შემოსავლებთან შედარებით, 290 მილიონი ლარის “ჩამორჩენა” გვაქვს. 8 თვის, ანუ აგვისტოს მონაცემებით, ეს “ჩამორჩენა” 264 მილიონ ლარს შეადგენდა. და ეს ტენდენცია ფიქსირდება ბოლო თვეებში. საგანგაშო და წლის ბოლოსთვის ნეგატიური საბიუჯეტო შედეგის მოლოდინიც სწორედ ამით არის განპირობებული _ ბიუჯეტის საშემოსავლო ნაწილში თვიდან თვემდე ტენდენციურად ნეგატიური სურათი ფიქსირდება. და ყოველთვიურად კიდევ უფრო იზრდება მიმდინარე წლის შემოსავლების “ჩამორჩენის” მაჩვენებელი წინა წლის ანალოგიურ პერიოდში დაფიქსირებულ შემოსავლებთან შედარებით.

_ არასახარბიელო მდგომარეობაა დღგ-ს გადამხდელი საწარმოების მიმართულებით. ასეთი საწარმოების ბრუნვის ვარდნის წლიური ტემპი შემცირებას განაგრძობს. “საქსტატის” მონაცემებით, დღგ-ს გადამხდელ საწარმოთა ბრუნვამ სექტემბერში 4,133 მლრდ ლარი შეადგინა, რაც შარშანდელ ანალოგიური პერიოდის მონაცემზე 1,2%-ით ნაკლებია.

_ ეს ძალიან მნიშვნელოვანი მაჩვენებელია. ერთგვარი ინდიკატორია, რომლის საფუძველზეც მთავრობა საკუთარი ეკონომიკური, მათ შორის საბიუჯეტო, ფისკალური და მონეტარული პოლიტიკის კორექტირებასა და რევიზიას უნდა ახდენდეს. როცა დღგ-ს გადამხდელი საწარმოების ბრუნვა მცირდება, ეს ნიშნავს, რომ ქვეყანაში ეკონომიკური აქტივობა მცირდება, მცირდება ახალი “ღირებულების” შექმნის მაჩვენებელი, ბიზნესი პასიურ რეჟიმში გადადის და გრძელვადიან პერსპექტივაში მას უკვე არ გააჩნია სახელმწიფოში უსაფრთხო და პროგნოზირებადი ბიზნესგარემოს არსებობის განცდა. ის არ გრძნობს თავს დაცულად და არ არის განვითარებაზე ორიენტირებული. შესაბამისად, ბიზნესი არ ახორციელებს ინვესტირებას, არ აფართოებს წარმოების მასშტაბს, არ ქმნის ახალ საწარმოო სიმძლავრეებსა და ახალ სამუშაო ადგილებს. და რა თქმა უნდა, ნაკლებ გადასახადს იხდის ბიუჯეტში.

და მით უფრო, როცა დღგ-ს გადამხდელი საწარმოების ბრუნვის შემცირება უკვე თვეების მანძილზე ნეგატიური ტენდენციის სახეს იღებს, ეს იმის ნიშანია, რომ მთავრობა და მთავრობის ეკონომიკური გუნდი რაღაცას სწორად არ აკეთებს და სასწრაფო წესით არის გადასახედი და შესაცვლელი ეკონომიკური პოლიტიკა და მთავრობის ეკონომიკური პრიორიტეტები.

_ რატომ მივიდა ბიუჯეტი ამ მდგომარეობამდე? ხარჯვითი ნაწილია გაზრდილი, თუ გადასახადების ამოღების კუთხითაა პრობლემა? თუ სხვა რამ?             

_ ერთიც და მეორეც და კიდევ სხვა მრავალი ფაქტორი. დავიწყოთ იმით, რომ 2013 წლის ბიუჯეტი საწყის ეტაპზევე არასწორად დაიგეგმა და წლის განმავლობაშიც საბიუჯეტო პროცესს არასწორი და არასრულფასოვანი მენეჯმენტი განხორციელდა. ეკონომიკური “მემკვიდრეობა” ახალ ხელისუფლებას წინა ხელისუფლებისგან არცთუ სახარბიელო ერგო _ 2012 წლის მეორე კვარტალის ბოლოდან უკვე შეინიშნებოდა რიგი მაკროეკონომიკური პარამეტრების გაუარესების ტენდენცია და ამის მიუხედავად, ახალმა ხელისუფლებამ არ ან ვერ გაითვალისწინა ქვეყნის ეკონომიკაში შექმნილი მძიმე მდგომარეობა, ვერ გააკეთა სწორი ანალიზი, ვერ გამოკვეთა ოპტიმალური პრიორიტეტები და რეალურად ვერ გათვალა ყველა რისკ-ფაქტორი, რაც შეიძლება 2013 წლის განმავლობაში გარკვეული შემაფერხებელი გარემოება ყოფილიყო და 2013 წლის ბიუჯეტი ზედმეტად ოპტიმისტურად დაგეგმა _ მნიშვნელოვნად “დაამძიმა” ბიუჯეტი სოციალური ვალდებულებებით, პრიორიტეტად არ გამოკვეთა ინფრასტრუქტურული პროექტები, ბიუჯეტის საშემოსავლო ნაწილი და შესაბამისად, ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებელიც ზედმეტად ოპტიმისტურად დაგეგმა. შედეგად მივიღეთ ის რომ, 2013 წლის ბიუჯეტი გახდა არა რაციონალურ ფინანსურ გათვლებზე, სწორ ანალიზზე დაფუძნებული და კონკრეტულ შედეგებზე ორიენტირებული ფინანსური დოკუმენტი, არამედ უფრო მეტად პიარული დატვირთვისა და სოციალისტური ელფერის მქონე პოლიტიკური დოკუმენტი. პოლიტიკური დოკუმენტი პოპულისტური მიზნებით.

ყველაფერ ამას დაემატა ფინანსთა სამინისტროს საოცრად ხისტი და ჯიუტი პოლიტიკა, ყოვლად არაადეკვატური რეაქცია მიმდინარე მოვლენებზე. ფინანსთა სამინისტროს წლის განმავლობაში პრაქტიკულად არ სურდა არავისგან არაფრის მოსმენა, არავითარი კრიტიკული აზრი, შენიშვნა თუ მოსაზრება. სამინისტროს არაფრის გაგონება არ უნდოდა. წლის პირველ ნახევარში, როცა პირველი სიმპტომები და რისკები გამოიკვეთა, რისი ლოგიკური შედეგიც აუცილებლად იქნებოდა, და ეს ყველამ ვიცოდით, ერთი მხრივ, საბიუჯეტო პრობლემები წლის ბოლოს და მეორე მხრივ, ეკონომიკური ზრდის მიუღწეველი 6%-იანი მაჩვენებელი, ჩვენ არაერთხელ შევეცადეთ, მიგვეთითებინა და ჩვენი გარკვეული რეკომენდაციები მიგვეწოდებინა ფინანსთა სამინისტროსთვის. ფინანსთა სამინისტრო კი ჯიუტად ამტკიცებდა, რომ ბიუჯეტის შესრულებას საფრთხე არ ემუქრებოდა და ეკონომიკური ზრდის 6%-იანი მაჩვენებელიც აუცილებელი წესით უზრუნველყოფილი იქნებოდა.

ამასთანავე, უცნაურია, მაგრამ ფინანსთა სამინისტრომ პრაქტიკულად არ გაითვალისწინა არც საერთაშორისო ორგანიზაციების (“საერთაშორისო სავალუტო ფონდი” და “მსოფლიო ბანკი”) რეკომენდაციები და გააგრძელა ხისტი და არაეფექტური საბიუჯეტო პოლიტიკა.

ფინანსთა სამინისტრომ მნიშვნელოვნად შეამცირა ხარჯების გაწევა _ პრაქტიკულად შეწყვიტა ფულის ხარჯვა და ე.წ. დარეზერვების რეჟიმზე გადავიდა. ანუ ფინანსთა სამინისტრო არ ხარჯავდა ფულს, იმის მიუხედავად, რომ ამ ხარჯების გაწევის, ერთი მხრივ, ვალდებულება ჰქონდა და მეორე მხრივ, საჭიროება იდგა. სამინისტრომ დაიწყო ფულის “დაზოგვა”. და დაიწყო იმიტომ, რომ ძალიანაც კარგად იცოდა წლის ბოლოს მოსალოდნელი საბიუჯეტო კრიზისის შესახებ. და იცოდა ისიც, რომ სოციალური ვალდებულების სრულად გაუსტუმრებლობას მათ არავინ აპატიებდა. შედეგად, სრულად დაარღვია და არია საბიუჯეტო პროცესი და მივიღეთ ის, რაც მივიღეთ _ დღეს უკვე ცხადია, რომ 2013 წლის ბიუჯეტი აპრიორი გარღვეულია.

_ სავალუტო ფონდის პროგნოზმა, რომ ეკონომიკური ზრდა 4 პროცენტს არ გადააჭარბებდა, მთავრობა “გააბრაზა” დღეს კი 2,5-პროცენტიან ზრდაზეა საუბარი. თქვენი აზრით, რატომ გაბრაზდა მთავრობა _ სიმართლე რომ მტკივნეულია, თუ უბრალოდ, გაბრაზების გარდა, სხვა აღარაფერი დარჩენოდათ?

_ მე აღვნიშნე, რომ ფინანსთა სამინისტრო და მთელი მთავრობა, მათ შორის პრემიერ-მინისტრიც კი, ძალიან გულგრილად და ალბათ, არ იქნება გადაჭარბებული, თუ ვიტყვი, გარკვეულწილად ზერელედაც კი მოექცა საერთაშორისო ორგანიზაციების, მათ შორის სავალუტო ფონდის მიერ ეკონომიკური ზრდის მაჩვენებლის დაკორექტირებისა და ბიზნესთან მიმართებაში არსებული სამთავრობო პოლიტიკის პრიორიტეტების გადახედვის აუცილებლობის რეკომენდაციას. კიდევ ვიმეორებ, ძალიან უცნაური და მთავრობის მხრიდან საოცრად არაადეკვატურია ყოველივე ეს.

რაც შეეხება გაბრაზებას, მთავრობა გაბრაზდა იმიტომ, რომ თავადაც ძალიან კარგად იცოდა, რომ საერთაშორისო ორგანიზაციების “შენიშვნები” და რეკომენდაციები სწორი და მართებული იყო. ეს შემთხვევა იმას მაგონებს, ბავშვს რომ “წაასწრებენ”, როცა რაღაცას აფუჭებს და შენიშვნას მისცემენ. ის კი, ბოდიშის მოხდისა და გაფუჭებულის გამოსწორების ნაცვლად, აქეთ “შეტევაზე” გადადის, რას ბრძანებთ, ჩემზე ეს როგორ იფიქრეთ, მე ამას როგორ ვიკადრებდი, ამას როგორ გავაკეთებდიო?!

_ უნდა ველოდოთ თუ არა ბიუჯეტის სეკვესტრს?

 _ ფინანსთა მინისტრმა ერთ-ერთი ბოლო სატელევიზიო გამოსვლის დროს განაცხადა, რომ მიუხედავად არსებული პრობლემებისა, სეკვესტრი არ განხორციელდება და მოხდება მხოლოდ ბიუჯეტის კორექტირება. იცით, ასეთი მსჯელობა და ზოგადად, საკითხებისადმი ასეთი დამოკიდებულება პრეზიდენტ შევარდნაძისდროინდელ ფინანსთა სამინისტროს რიტორიკასა და მუშაობის სტილს მაგონებს და გულწრფელად გეტყვით, ძალიან მწყდება გული. ეს არის პასუხისმგებლობისგან გაქცევისა და საკუთარი “ცოდვების” სხვაზე გადაბრალების მცდელობა, მეტი არაფერი. ფაქტია, არასწორი დაგეგმვის, არასწორი საბიუჯეტო აქცენტებისა და საბიუჯეტო პოლიტიკის არასწორად, არაეფექტურად გატარების გამო, 2013 წლის ბიუჯეტი ჩავარდება. ახლა ამას ფორმალურად სეკვესტრს დავარქმევთ, კორექტირებას თუ საბიუჯეტო ხარჯების რაციონალიზაციას, პრინციპში, მნიშვნელობა აღარ აქვს. შედეგის თვალსაზრისით უკვე არაფერი იცვლება.

ლაშა ნოდია, გაზეთი „პრემიერი“, 13-19 ნოემბერი

FaceBook