ერეკლე დეისაძე: “თბილისი არის ქალაქი, სადაც ერთდროულად ბევრი მეფე ცხოვრობს”

"ღარიბთა ლოცვა"

ერთი შეხედვით აღარც განსაკუთრებულად სკანდალურია და აღარც დროს ფლანგავს შოუებისთვის. უკეთ გაიგო ნამდვილი მეგობრების ფასი, რომელთა შენარჩუნებაში ისევ “მწარე ცხოვრება” დაეხმარა, რადგან “ტკბილი” სიზარმაცისა და დროსტარების გარდა, ვერაფერს ასწავლიდა. დღეს ამბობს, რომ “თუ ხელოვნება სოციალური და ტკივილით გაჟღენთილი არ არის, ყალბია და დავიწყებისთვის განწირული”.

ერთ დროს ლიტერატურული წესრიგის “ამფეთქებელი”, ბევრისთვის სკანდალების ავტორი და “მტრის ლიტ-ხატად” შერაცხული ერეკლე დეისაძე დღეს სულ სხვა კაცია, ვიდრე “საიდუმლო სირობამდე” იყო: სოციალური პროვოკაციის კარგი საქონელმცოდნე და პოლიტიკური დაძაბულობის მუდმივი მაძიებელი; “სკოლის პროგრამაში შესატანი ლექსებისა” და რომან “დამლაგებელის” ავტორი, რომელიც, სხვათა შორის, წელს ლიტერატურულ პრემია “საბას” ნომინაციაშიც მოხვდა.

როგორც ერთმა მისმა თაყვანისმცემელმა (იქნებ მეგობარმა, ან მოშურნემ?) დაწერა: “ერეკლეს ფეხზე ჰკიდია ჩვენი ოპტიმიზმი. ასევე, ფეხზე ჰკიდია ჩვენი შეწყალებაც, სიბრალულიცა და სარკაზმიც და ეს ძალიან კარგია”...

არ ვიცი, კარგია თუ არა, როცა მწერალს, ავტორსა და ზოგადად, ხელოვანს ვინმე ან რამე ფეხზე ჰკიდია, მაგრამ ერეკლე დეისაძესთან შეხვედრის შემდეგ ნამდვილად არ დამრჩა შთაბეჭდილება, რომ ის გულგრილი და ცინიკოსია. ნამეტანი ეჭვიანები, არაკეთილმოსურნენი და ლიტერატურაში ჩაღრმავებულები ამბობენ, რომ მან, უბრალოდ, “რელიზმი უკეთ ისწავლა და მიმიკრიის ხელოვნებას დაეუფლა”. ვერაფერს გეტყვით, იქნებ ეს ინტერვიუ ეჭვსა და ბურუსს ნაწილობრივ მაინც გაფანტავს.

_ ერეკლე, უკვე ერთი წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც შენ და შენმა მეგობრებმა ოთახებიდან ქუჩაში გამოიტანეთ და საპროტესტო აქციების თემად აქციეთ ლოზუნგი _ “სისტემა უნდა დაინგრეს”. ბევრი რამ შეიცვალა, მაგრამ პრობლემები კი არ გაქრა, თითქოს გამრავლდა. რა მოხდა, სადა ვართ? სისტემა, რომელსაც ებრძოდით, სადაა?

_ პრობლემები ერთი ხელი დაკვრით არასდროს ქრება. თუმცა ბევრი ახალიც გაჩნდა. მაგალითად, საზღვრის ყოველდღიური გადმოწევა ძალიან მძიმეა. მეორე ძალიან მწვავე პრობლემად ისევ უმუშევრობა რჩება, რომელიც ქვეყანაში დეპრესიას კიდევ უფრო ამძაფრებს, მესამე _ ახალმა ხელისუფლებამ ვერაფრით დაამყარა კომუნიკაცია ხალხთან, ხოლო იქ, სადაც არ არის ნდობა და კომუნიკაცია, იზრდება იმედგაცრუება და ეჭვი. როცა მე და ჩემი მეგობრები ვაპროტესტებდით არსებულ სიტუაციას, გვქონდა ცვლილებების მოლოდინი და ეს ნორმალურია. ყველას უნდოდა ცვლილება, თუმცა განსაკუთრებული მოლოდინი არ მქონია.

_ როგორ გგონია, რატომ გაქრა ბრძოლისა და ცვლილების მუხტი? უფრო ახალგაზრდებს ვგულისხმობ...

_ კი არ გაქრა, რაღაც სხვა ფაზაში გადავიდა, თითქოს გაფერმკრთალდა, განეიტრალდა. თან უნდა გავითვალისწინოთ, რომ პოლიტიკური და სოციალური მოვლენების ხშირი ცვლილებები ახალგაზრდობაში დაღლასა და იმედგაცრუებას იწვევს. ჯერ ერთი წელიც არ გასულა არჩევნებიდან და საპროტესტო განწყობა საზოგადოებაში ისეთი მწვავე არ არის. მეც და ჩემი მეგობრებიც ცოტა სხვაგვარად ვუყურებთ მოვლენებს და არ ველოდებით, სხვები როგორ მოიქცევიან და რა შეფასებას მისცემენ. ჩვენ მეტი გვაქვს და გვქონდა პასუხისმგებლობა, რომელსაც პირადად მე არ გავურბივარ. მეტი ყურადღებით უნდა შევხედოთ ყველაფერს, რაც მომავალს უკავშირდება

_ და მაშინ რა შეიცვალა?

_ მგონია, რომ შეიცვალა თავად ხალხის დამოკიდებულება პოლიტიკისა და პოლიტიკოსების მიმართ. ახლა მეტია უნდობლობა და იმედგაცრუება ყველას მიმართ. ადრე ის ცოტა ინფანტილური იყო და ეგონა, რომ სხვა მოუგვარებდა პრობლემებს, ახლა ის მარტო დარჩა საკუთარ არჩევანთან და ამიტომ იმედგაცრუება მეტია. თუმცა მე ბუნებით ოპტიმისტი ვარ და ყველაფერი, რაც ხდება საზოგადოებაში, კულტურაში, მედიაში... ყველაფერი მჯერა, მათ შორის ისიც, რომ ცვლილებები ჩვენზეა დამოკიდებული და არა გარედან მოხვეულ იდეოლოგიაზე ან პიროვნებაზე.

_ არტისტმა, ხელოვანმა (თუ ეს გამოთქმა შენთვის მაღალფარდოვანი არ არის), რა უნდა ქნას ასეთ დროს? რა პასუხისმგებლობა ეკისრება მას?

_ ჯანდაბას, მირჩევნია, ეს მოდური სიტყვა “არტისტი” მერქვას, ვიდრე დაკონსერვებული ხელოვანი. პირველ რიგში, ხელოვანმა უნდა აღწეროს მოვლენები _ გულწრფელად, ახლო ხდით, რაც შეიძლება ზუსტად, დაუნდობლად, თუნდაც საშინლად....

_ აღწეროს თუ შეცვალოს? თუ შეცვლა მისი საქმე არ არის?

_ ჯერ აღწეროს და მერე შეცვალოს. ცხადია, თუ შეუძლია. ჩვენი კულტურა და ხელოვნება ნამდვილი კომფორმისტების თავშესაფარია. თან ყველას პირველობა და სხვაზე უპირატესობის მოპოვება სურს. თბილისი არის ქალაქი, სადაც ერთდროულად ბევრი მეფე ცხოვრობს... პატარა მეფე, დიდი მეფე, ხელმოცარული მეფე, მეფე-პოეტი, მუსიკის მეფე. რა ვიცი, კიდევ ათასი. არადა მეფეები ვერასოდეს ვერაფერს შეცვლიან, ისინი მხოლოდ რიტუალების ტყვეები არიან. კი, ნამდვილი ხელოვანი ცვლის დროს, ფორმას, კონტექსტს, მაგრამ სინამდვილეში ისინი არ არსებობენ ჩვენს სივრცეში. დარჩნენ კომუნისტური დროიდან შემორჩენილი, მმართველობის გამოცდილების მქონე 40-50 წლის ხალხი, რომელსაც დროსთან შეუსაბამო აზროვნება აქვს... ნუ, გამონაკლისს არ ვგულისხმობ. მათ დღესაც ინტელიგენციას უწოდებენ.

_ მაგრამ, ახალი მეფე? გაიხსენე რა იმედებს ამყარებდნენ მასზე. ფულის ტომრებით აღჭურვილი, უხილავი, მილიარდერი “გოდო”, რომლის მოსვლაც დიდი ხნის ლოდინის შემდეგ უფრო მისტიკას ჰგავდა.

_ ყველაზე დიდი შეცდომა იყო “ღვაწლმოსილებზე” მისი ფულის ფლანგვა. ნაცვლად იმისა, რომ ახალი იდეები, შეხედულებები და საერთოდ, ნიჭიერი ახალგაზრდები წაეხალისებინა, ნაფტალინში შენახული ხელოვნება წაახალისა, რაც აღარავის სჭირდება. სამწუხაროდ, დღეს აკონსერვებენ ახალს და ავითარებენ ძველს, რაც დროში ისედაც ჩამორჩენილ ხელოვნებას უფრო ცუდ შედეგს მოუტანს.

_ რა არის, შენი აზრით, ასეთი “მენტალური ფეოდალიზმის” მიზეზი? იქნებ მხოლოდ ძველ დროსა და კომუნიზმში არ არის პრობლემა?

_ ამგვარი “ფეოდალური” მენტალობის მიზეზი არის რეაქციულობა და წინა თაობის უპასუხისმგებლობა, რომელმაც დროის შეცვლა ვერ მოახერხა და წარსულში დარჩა. ისინი მამებზე უფრო მეტად წარსულზე აღმოჩნდნენ გამობმულნი და არ გაუხსნეს კარი მომავალს. ჩვენმა კულტურამ საერთოდ გამოტოვა სიღარიბე, როგორც სოციალური და ფსიქოლოგიური პრობლემა. როგორც მუსიკის კრიტიკოსი და ჟურნალისტი, ნიკო ნერგაძე იტყოდა, “ჩვენი მუსიკოსები იმაზეც კი არ წერენ სიმღერებს, ყოველი მეორე ქუჩაში სიგარეტს რომ ითხოვს”.

_ ცოტათი მიკვირს, რომ ნაკლებს ლაპარაკობ საკუთარ თავზე და უფრო განზოგადებულ თემებს ეხები.

_ მკითხე და გეტყვი ერეკლე დეისაძის მიერ ჩადენილ საშინელებებზეც.

_ რამდენიმე წლის წინათ უფრო აქტიური იყავი; მედია ლამის შენით საზრდოობდა. გიწვევდნენ გადაცემებში, წერდნენ და ლაპარაკობდნენ შენს შესახებ. ჯერ გაქებდნენ, მერე გლანძღავდნენ. ღვაწლმოსილები ძირითადად “მეორადი მოხმარების” მწერლად მოგიხსენიებდნენ...

_ მედია და მწერალი ან არტისტი, ეს ცალკე თემაა. მას შეუძლია ისეთად წარმოგაჩინოს, როგორც თვითონ უნდა. ის აყალიბებს რაღაც გაუგებარ სოციალურ შეკვეთაზე აგებულ ცრუ ხატს და მერე თავად სარგებლობს ამით. რაც მთავარია, ასაღებს მას, როგორც ნამდვილს. ეს მართლა კატასტროფაა, მაგრამ ასე ხდება ყველგან, მთელ მსოფლიოში. სადაც მეინსტრიმ-მედიაა, იქ ხელოვანის პიროვნულობა იკარგება. ჩემი ხატი მედიამ შექმნა. და ახლა, როცა ისეთი არ ვარ, როგორიც მათ სურთ, თითქმის თამაშგარეთ დავრჩი, ან ამ მდგომარეობაში ყოფნა მიწევს. მაგრამ ეს უკეთესია. რაც უნდა დაწერონ, ან ჭორები გაავრცელონ, ეს მხოლოდ ჩემს არსებობას ადასტურებს. რაც შეეხება ეპითეტს _ “მეორადი”, რა უნდა ვთქვა, “პირველადებისთვის”, ცხადია, მე “მეორადი” ვარ... აქ ხომ ყველა პირველობას ჩემულობს.

_ შენ გვერდით ყოველთვისაა საინტერესო ადამიანებისა და მეგობრების წრე, ხელოვანები, არტისტები, კარგი გაგებით პროვოკატორები... ვინ არიან ისინი? შეგიძლია ის ხელოვანები დაასახელო, რომლებმაც შენზე გავლენა მოახდინეს? ვინ არის შენთვის ინსპირაციის წყარო?

_ პირველ რიგში, სწორედ ახალგაზრდა თაობის ხელოვანები, რომლებიც დამყაყებულ გარემოს ცვლიან, ან ცდილობენ, შეცვალონ და ეს ძალიან მახარებს. მაგალითად, საშუალო თაობის შესანიშნავი პოეტი და ფილოსოფოსი მამუკა ლეკიაშვილი, რომლის შესახებაც დღეს ძალიან მწირია ინფორმაცია. ე.წ. კიბერ თეატრის წარმომადგენლები _ გიორგი ხასაია, ვაკო ნაცვლიშვილი, გიორგი წურწუმია, მირიან გორგოძე... მწერალი ალექს ჩიღვინაძე, პოეტი პაატა შამუგია. არ შემიძლია უფროსი თაობის შესანიშნავ პოეტზე, ვახტანგ ჯავახაძეზე არ ვთქვა. მისი ყოველი ახალი ლექსი მაოცებს და მარწმუნებს, რომ ის ნამდვილი პოეტია და ყოველთვის ძიებაშია. ასევე, ჩემი მეგობრები არიან _ შოთა გაგარინი, სანდრო ნავერიანი, ზურა ჯიშკარიანი. მოკლედ, ისინი ინსპირაციასაც მაძლევენ, ურთიერთობის გასაღებსაც და მთავარ თემებსაც მკარნახობენ. ხელოვნება ბევრი რამისგან ათავისუფლებს და ჩემთვის ეს მთავარია.

_ რა გრძნობა გქონდა, “საბა” რომ ვერ აიღე? შენი რომანი “დამლაგებელი” ბევრს სწორედ კლასიკური ლიტერატურული სივრცის გარღვევად ეჩვენება.

_ განსაკუთრებული გრძნობა, ღელვა თუ შეგრძნება არ მქონია. უბრალოდ, ის უფრო გამიკვირდა, რომანის ნომინაციაში რომ მოხვდა. ჩემთვის ეს უფრო ზედმეტი ოთხი ათასი იქნებოდა.

_ ანუ “საუკეთესო პიესის” ნომინაციაში გამარჯვებულმა ალექს ჩიღვინაძემ “საბაზე” მხოლოდ ზედმეტი ოთხი ათასი მიიღო?..

_ არა, ეს მხოლოდ ჩემს თავზე ვთქვი. ასე ვთქვათ, ვხალისობ. მისთვის ბევრად მეტი მინდა; მსოფლიოს ყველა კარგი ლიტერატურული პრემიაც კი. ლექსამ მართლაც ძალიან ნოვატორული პიესა დაწერა და მიხარია მისი წარმატება. ჰო, მე “საბას” კიდევ დავუცდი, არ მეჩქარება.

_ მოკლედ, თვითირონია შენთვის ყოველდღიური შრომის იარაღია...

_ ხელოვანი, რომელსაც საკუთარი თავის დაცინვა არ შეუძლია, ყოველთვის წაგებული დარჩება. ვცდილობ, ყველას დავასწრო და პირველმა დავცინო საკუთარ თავს. და თუ მე არ მოვინდომე, ამას სხვები მაინც გააკეთებენ... ისევ სჯობია, მე ვიყო დაუნდობელი საკუთარი თავის მიმართ. ეს არც მოდუნების საშუალებას მომცემს.

_ გავიგე, რომ ახალი ლექსების გამოქვეყნებას აპირებ...

_ ჰო, მინდა ახალი კრებულის გამოცემა, ასე 30-35 ლექსი უკვე დაწერილი მაქვს.

_ იქნებ შენი “დამლაგებელის” პატარა ფრაგმენტი და ორი-სამი ლექსი ექსკლუზიურად გამოვაქვეყნოთ?

_ რასაკვირველია, მხოლოდ გამიხარდება...

ფრაგმენტი რომანიდან “დამლაგებელი”:

“პირველად იყო სიტყვა და სიტყვა იყო იგი _ ბოსი. შემდეგ ღმერთმა ტალახი მოზილა და შექმნა კუკური, სახედ და ხატად თავისა. მაგრამ კუკურიმ თმა-წვერი შეიჭრა და ვიწროტოტებიანი შარვალი მოირგო. ფეხზე ტყავის ფეხსაცმელი, ტანზე კი იასამნისფერი პერანგი ჩაიცვა. ქადაგებებსა და სასწაულების მოხდენას, კუკურიმ გამომცემლობის დაარსება არჩია და კუკური თავად იქცა სასწაულად. რა თქმა უნდა, მას წყალზე გავლა არ შეუძლია, მაგრამ ცურვა კარგად გამოსდის, ისევე როგორც უნიჭო მწერლების დაოსტატება და ბრენდად ქცევა. ეს უკვე სასწაულია, იმაზე მეტი, ვიდრე ქარის დამორჩილება ან მკვდრის გაცოცხლება”.

გამოუქვეყნებელი ლექსები:

“ღარიბთა ლოცვა”

“დიდება შენდა, უფალო...

უფულო შემიწყალე,

უფულო შემიწყალე,

უფულო შემიწყალე,

ჭ-ამენ!”

“დილის აპოკრიფი”

“მამა, ძე და სული წმინდა

ჭამა, რძე და ფულიც მინდა”.

“08-08-08”

“ჭერი იქა, ჭურვი აქა,

ნატო იქა, ქვრივი აქა,

ამერიკა _ მადა ფაკა!”

დავით ბუხრიკიძე, გაზეთი „პორემიერი“

FaceBook