ჯანა ჯავახიშვილი: “სასურველზე რომ იმუშაო, ჯერ უნდა წარმოიდგინო, რა გინდა”

“პასუხისმგებლობა ისეთი თემაა, რომ მისი “არდადეგები” და “შვებულებაში გაშვება” არ გამოდის, ის გვჭირდება საზოგადოების უკლებლივ ყველა სუბიექტში უწყვეტად”

“პრემიერი” ფსიქოლოგ ჯანა ჯავახიშვილს ესაუბრა:

_ საპრეზიდენტო არჩევნები არნახულად მშვიდ ვითარებაში ჩატარდა. პირადად თქვენთვის რით განსხვავდებოდა ეს არჩევნები სხვა არჩევებისგან. რა იყო მასში პოზიტიური და რა გენიშნათ არასასურველ ფაქტორებად?

_ პოზიტიური სწორედ ეს არის, რომ არჩევნები ექსცესების, გაწევ-გამოწევისა თუ ჩხუბისა, გნებავთ, პოლიტიკური მიზნით სიკვდილით სპეკულაციის (როგორც რაფალიანცების შემთხვევაში იყო) გარეშე ჩატარდა. მოკლედ რომ ვთქვა _ არაცივილიზებული ვნებათაღელვისგან მეტ-ნაკლებად თავისუფალი, უფრო ღირსეული საარჩევნო სიტუაცია ჩამოყალიბდა. თუმცა, იგივეს ვერ ვიტყვი პრეზიდენტობის კანდიდატების წინასაარჩევნო კამპანიებზე, რომელთა უმრავლესობა ამომრჩეველთა ხმების მოზიდვას, ძირითადად, სხვა კანდიდატთა დისკრედიტაციით ცდილობდა.

პოზიტიური, აგრეთვე, ის არის, რომ მოსახლეობის უმრავლესობისა და საერთაშორისო დამკვირვებლების აზრი ემთხვევა იმაში, რომ არჩევნების გაყალბებას ადგილი არ ჰქონდა, მცირე გამონაკლისის გარდა. ეს ძალიან დიდი მონაპოვარია, იმ ფონზე, რომ გვახსოვს გასულ წლებში _ განცდა იმისა, რომ არჩევნები განწირული იყო გაყალბებისთვის. იმედია, ეს კონსენსუსი საქმის ობიექტურ ვითარებას ასახავს და ამდენად, ძალიან მნიშვნელოვანი პოზიტიური გამოცდილებაა ქვეყნისთვის, საზოგადოებისთვის.

არასასურველი ფაქტი წინასაარჩევნო პერიოდში მოხდა _ სალომე ზურაბიშვილის, როგორც საპრეზიდენტო კანდიდატის არდარეგისტრირება, რამაც შეავიწროვა პროევროპული კანდიდატების საარჩევნო სპექტრი, განსაკუთრებით იმ ამომრჩევლებისთვის, ვინც ქალბატონ ზურაბიშვილს აძლევდა ხმას.

_ ჩვენ ხშირად ვსაუბრობთ, ხოლმე საზოგადოების პასუხისმგებლობაზე _ სხვის, მეტწილად გაურკვეველი “ჯგუფის” პასუხისმგებლობაზე, მაგრამ ამჯერად მინდა ვიკითხო, თქვენი აზრით, რამდენად პასუხისმგებლობით მოეკიდა ქართველი ამომრჩეველი არჩევნებს, როდესაც უდიდესი ნაწილი არჩევნებზე არ მივიდა?

_ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ საბჭოთა წარსულიდან მოვდივართ, სადაც ადამიანს არ ჰქონდა საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებაში მონაწილეობის შანსი, და სურვილიც, შესაბამისად, ჩამკვდარი ჰქონდა. მოსახლეობის გარკვეულ ნაწილში ეს ინერცია დღემდე ცოცხალია.

27 ოქტომბერს დიდი მსჯელობა იყო სოციალურ ქსელებში იმაზე, რამდენად დაბალი იყო ამჟამინდელი არჩევნების დროს საზოგადოების აქტივობა სხვა აქამდე ჩატარებულ არჩევნებთან შედარებით; მართლაც იყო თუ არა გუშინდელი აქტივობა უფრო დაბალი და ა.შ. მოჰყავდათ მაგალითები ევროპული ქვეყნებისა, სადაც დაბალია ამომრჩეველთა აქტივობა. მოჰყავდათ, აგრეთვე, ისეთი ევროპული ქვეყნების მაგალითებიც, სადაც პირიქით _ ძალიან მაღალია აქტივობა (80%-მდე). საქმე ისაა, რომ კეთილდღეობაში მაცხოვრებელი საშუალო სტატისტიკური ევროპელის არჩევნებზე არმისვლა, უნდა ვივარაუდოთ, რომ განსხვავებული ფენომენია გახანგრძლივებულ კრიზისში მცხოვრები საშუალო სტატისტიკური ქართველის არმისვლისგან. ამ ერთი შეხედვით იდენტურ ქცევებს სხვაობას განსხვავებული მოტივაცია ანიჭებს.

არჩევნებზე მიუსვლელობა ერთი რომელიმე კონკრეტული მიზეზით ვერ აიხსნება. აქ მოტივთა და მიზეზთა მთელი რიგი შეიძლება განვასხვაოთ: ერთი, როგორც ზევით ვთქვი, საბჭოთა ინერცია, მეორე _ უიმედობა და დეპრესია, შექმნილი იმის გამო, რომ საზოგადოების ნაწილის მიერ მოცემული არჩევნები აღიქმებოდა როგორც “არჩევნები არჩევანის გარეშე” (და ამან არაერთხელ გაიჟღერა სოციალურ მედიაში: რადიო “თავისუფლების” ბლოგზე, ლიბერალის ბლოგზე და ა.შ.), მესამე _ პროტესტი (“პასიური საბოტაჟი”) იმის გამო, რომ სასურველი კანდიდატი დარეგისტრირებული არ იყო (მაგალითად, სალომე ზურაბიშვილის ამომრჩეველთა ნაწილი), მეოთხე _ რწმენა იმისა, რომ მარგველაშვილი მაღალი პროცენტით პირველივე ტურში გავა (რაც არაერთხელ იყო გაჟღერებული არჩევნებამდე მედიაში ამა თუ იმ პოლიტიკოსისა თუ პოლიტოლოგის მიერ) და საკუთარი მისვლის ზედმეტად მიჩნევა (“ისედაც გასულია” ლოგიკით), მეხუთე _ საზღვარგარეთ ყოფნის მიზეზით გარკვეულ შემთხვევებში საარჩევნო უბნის მიუწვდომლობა ან დაბალი ინტერესი არჩევნების მიმართ, მეექვსე _ არსებული კანონმდებლობის პირობებში საპრეზიდენტო არჩევნების ჩათვლა უმნიშვნელოდ და მისთვის, ასე ვთქვათ, თავის არშეწუხება და ა.შ. ალტერნატივები კიდევ უფრო ბევრია _ ეს რამდენიმე, რაც ჩამოვთალე, სოციალურ ქსელებში მიმდინარე დისკუსიების პროცესში გამოვლინდა.

თუმცა, თავისთავად მონაწილეობა, ან არმონაწილეობა და არმონაწილეობის მოტივი ჩემთვის შედარებით ნაკლებ მნიშვნელოვანია, ვიდრე ის, რა საზრისს დებს მოქალაქე საკუთარ მონაწილეობაში, თავის მიერ გაკეთებულ არჩევანში. პასუხისმგებლობით გაკეთებული არჩევანი ისეთი არჩევანია, რომელსაც აკეთებ არა მხოლოდ ამა თუ იმ პოლიტიკური ძალის სასარგებლოდ, რომლის ფასეულობები და მოქმედების მოდუსიც გაკმაყოფილებს, არამედ ქვეყანაში საერთო პოლიტიკური სიტუაციის გათვალისწინებით, დემოკრატიის განვითარებისთვის და შესაბამისად, მრავალპარტიულობისთვის ადეკვატური გარემოს შესაქმნელად.

_ მაგრამ არჩევნები არ არის მხოლოდ არჩევნების დღე, ეს არის შემდგომი პროცესიც...

_ გეთანხმებით, არჩევნებისგან ჩემთვის განუყოფელია წინასაარჩევნო და არჩევნებისშემდგომი დინამიკა. ამომრჩეველსა და არჩეულ ხელისუფლებას შორის არჩევნებისშემდგომი ურთიერთობის გზაც პასუხისმგებლობის თემაზე გადის. პასუხისმგებლობიანია დამოკიდებულება მაშინ, როდესაც ამომრჩეველი უპირობოდ არ ენდობა არჩეულ ხელისუფლებას, როდესაც აკონტროლებს მას და შეთანხმებული კურსიდან გადახვევის შემთხვევაში პასუხს სთხოვს. პასუხისმგებლობიანია არჩეული ხელისუფლება მაშინ, თუ ის გრძნობს თავს ანგარიშვალდებულად ამომრჩევლის წინაშე, მის კრიტიკას არა პირად წყენად თუ შეურაცხყოფად, თუ ხელის შეშლად იღებს, არამედ, საქმის ინტერესებიდან გამომდინარე, დახმარებად და ამგვარად, ამომრჩეველთან თანამშრომლობით, ცდილობს ელექტორატის ნდობის გამართლებას და თავისი მისიის განხორციელებას.

იმის თქმა მინდა, რომ მე ასე მკვეთრად არ გავმიჯნავდი პასუხისმგებლობის საკითხებს წინასაარჩევნო, არჩევნებისა და არჩევნებისშემდგომ პოლიტიკურ ცხოვრებაში. პასუხისმგებლობა ისეთი თემაა, რომ მისი “არდადეგები” და “შვებულებაში გაშვება” არ გამოდის, ის გვჭირდება საზოგადოების უკლებლივ ყველა სუბიექტში უწყვეტად.

_ ხშირად გვესმის, რომ გვაკლია განათლება _ პოლიტიკური, ზოგადი, პროფესიონალური. როგორია ტენდენცია და ვიზრდებით კი ამ მიმართულებით?

_ რასაკვირველია ვიზრდებით, რამდენად სწრაფად და “რა ასაკში ვართ” ახლა _ ეს უკვე სხვა საკითხია. ფსიქოლოგიის ერთ-ერთი კლასიკოსის, ლოურენს კოლბერგის მიხედვით, ადამიანის ზნეობრივი განვითარება სამ ფაზად შეიძლება აღიწეროს; თითოეული ფაზა, თავის მხრივ, ორ-ორ ქვესაფეხურს მოიცავს, ესენია:

1. პრეკონვენციური ფაზა, როცა ადამიანი იქცევა კანონმორჩილად და ემორჩილება მის გარშემო არსებულ ნორმებს ან ა) დასჯის შიშით (მაგალითად, უსაფრთხოების ღვედის გაკეთება ჯარიმის შიშით), ან ბ) წახალისების სურვილით (წარმოვიდგინოთ, ვთქვათ, უსაფრთხოების ღვედის ხმარებისთვის პრიზი რომ იყოს გამოცხადებული და ადამიანი მას ამ მოტივით რომ იყენებდეს). ორივე ფაზა ადრეულ და მოზარდობამდე ბავშვობის ასაკს ახასიათებს;

2. კონვენციური ფაზა, როდესაც ადამიანი იქცევა ა) იმ სოციალურ-კულტურული ნორმების მიხედვით, რაც მის რეფერენტულ წრეშია გამეფებული, ემორჩილება მათ უკრიტიკოდ და არ იღებს სხვა ნორმებს (მაგალითად, სხვადასხვა ახალგაზრდული გაერთიანებები, მათ შორის ე.წ. “ემოები”, “გოთები” და სხვ.; ე.წ. “ქურდული სამყარო” და ა.შ.). ეს ქვესაფეხური მოზარდობის ასაკის შესაფერისია; ბ) კონვენციური ფაზის მეორე ქვესაფეხურზე ადამიანი იქცევა კანონმორჩილად იმიტომ, რომ ესმის კანონის მნიშვნელობა და მის მიღმა არსებული ფასეულობები, იმიტომ რომ ეს მისი გაცნობიერებული არჩევანია (ისევ და ისევ ღვედის მაგალითი რომ მოვიყვანოთ _ მისი ხმარება იმ მოტივით, რომ სხვას ან საკუთარ თავს ზიანი არ მიაყენო) _ ეს უკვე ზრდასრულის მოდუსია;

3. პოსტკონვენციური დონე, როდესაც ადამიანი კრიტიკული აზროვნების წყალობით: ა) ამჩნევს უსამართლობებს სოციალურ, კულტურულ, ტრადიციულ ნორმებში, კანონმდებლობაში, გაეცლება იმ სოციალურ სინამდვილეს, რომელიც არ მოსწონს და მიდის მის მიღმა, ერთიანდება თანამოაზრეებთან: ასეთია, მაგალითად, ფასეულობებით მოტივირებული მიგრაცია (ვთქვათ, სოფლიდან ქალაქში და ა.შ.), ამგვარი ადამიანი შესაძლოა, თვითონ გაეცალოს თემს; ასევე, შესაძლოა, თვით თემმა გარიყოს ის _ როგორც ალუდა ქეთელაურს მოუვიდა, და ვერ ვიტყოდი, რომ დღევანდელ დღეს ეს თემა არ არის აქტუალური ქართული სინამდვილისთვის; დაბოლოს _ ადამიანი, ჰომო-ცვლილებების განმახორციელებელი, რომელიც არ ეთანხმება მის საზოგადოებაში არსებულ უსამართლობებს და მუშაობს ცვლილებებისთვის _ ასეთი იყო, მაგალითად, ჩვენში ილია ჭავჭავაძე.

_ სად ვართ ჩვენ, როგორც საზოგადოება?

_ საბჭოთა დროს, უეჭველად, პირველი ფაზის პირველივე ეტაპზე ვიყავით რეპრესირებულ-რეგრესირებულ-გაშეშებულები. დასჯის შიში იყო ადამიანის ქცევის მარეგულირებელი კომპარტიისა და “კაგებეს” რეჟიმის დროს. ავტორიტარულ ხელისუფლებას აქვს შიშის ინსტრუმენტალიზაციის ბერკეტები და ამდენად, ძალუძს საზოგადოების სტაგნაცია, ეს უახლეს ისტორიაშიც გამოვიარეთ.

ხშირად, თითქოს, პირველი ფაზის მეორე ეტაპსა და მოზარდობის პირველ ეტაპს შორის ვმოძრაობთ. ამ დღეებში არა ერთი და ორი ჩემი კოლეგა იხსენებდა გასულ არჩევნებზე წინასაარჩევნოდ ფულისა და სხვა ინსენტივების დარიგების პრაქტიკას _ ეს, უეჭველად, პირველი ფაზის მეორე საფეხურია (დაჯილდოება-წახალისების მოტივით მოქმედება).

რაც შეეხება მოზარდობის ფაზაში ჩვენს ყოფნას, აქ არა ერთი და ორი მაგალითის მოყვანა შეიძლება _ მაგალითად, სოციალურ ქსელებში განსხვავებული მსოფლმხედველობის მქონე კანდიდატების მომხრეთა, რბილად რომ ვთქვათ, ცხარე კამათი, და ახდილად რომ ვთქვათ: განსხვავებული აზრისა და ფასეულობების მქონე ადამიანების მიერ ერთმანეთის ლანძღვა-გინება-დევნა და კიდევ ბევრი ბევრად უფრო მძაფრი დაპირისპირება საზოგადოების სხვადასხვა სეგმენტებს/ფრაგმენტებს შორის.

დღევანდელ არჩევნებზე ხელისუფლებამ, გასულისგან განსხვავებით, არც დასჯის მუქარა ჩართო და არც წინასაარჩევნოდ ფულისა თუ სხვა ინსენტივების გაცემა განახორციელა _ რაც უდავოდ წინ გადადგმული ნაბიჯია. მოსახლეობამაც, რამდენადაც ვიცი, საარჩევნო კანონის დაცვითა და პატივისცემით, ღირსეულად იმოქმედა, რაც იმის მაჩვენებელია, რომ გუშინ ზრდასრულის მოდუსში ვიყავით. იმედია, ეს პოზიტიური გამოცდილება დაგვეხმარება, მდგრადად გადავიდეთ ზრდასრულის მოდუსში. აღარაა დრო, თუ?..

_ და მაინც, ყველაზე საინტერესო ქართველი ამომრჩევლის, საქართველოს მოსახლეობის განცდებისა და გადაწყვეტილების შეფასებაა. რა უთხრა საკუთარი არჩევანით მან მომავალს?

_ არჩევანის გაკეთებისას არა მგონია, რომ მომავალს ვუგზავნიდეთ გზავნილს: ჩემი აზრით, საზოგადოების დაინტერესებულმა სუბიექტებმა ერთმანეთსა და გარე სამყაროს გაუცვალეს გზავნილები. მთელი წინასაარჩევნო პერიოდის მანძილზე პოლიტიკოსებს ჰქონდათ შანსი, გაევრცელებინათ გზავნილები, არჩევანის საშუალებით ახლა საზოგადოების წევრებმა მისცეს გზავნილი პოლიტიკოსებს, ერთმანეთსა და გარე სამყაროს. ეს გზავნილები ჩემთვის დღეს ასე იშიფრება: “ჩვენ გვინდა წესიერი და ჰუმანური პრეზიდენტი; ჩვენ გვინდა მმართველი პოლიტიკური ძალის დამაბალანსებელი ოპოზიცია, რომელიც დაგვაზღვევს მონოპარტიულობისგან; ჩვენ გვინდა არა აღმოსავლური თუ პრორუსული, არამედ პროდასავლური და პროევროპული კურსი”. იმედია, რომ მეტ-ნაკლებად ობიექტური ვარ ამ გზავნილების წაკითხვაში და ჩემთვის სასურველს რეალობად არ ვასაღებ. და თუ ვასაღებ _ ასე იყოს: სასურველზე რომ იმუშაო, ჯერ უნდა წარმოიდგინო, რა გინდა.

ალექსი ნოზაძე, გაზეთი „პრემიერი“, 30 ოქტომბერი - 5 ნოემბერი

FaceBook