უჩა ნანუაშვილი: “ხელისუფლება არ რეაგირებს სოციალურ-ეკონომიკური ხასიათის უფლებების დარღვევის ფაქტებზე”

“ხელისუფლება არ დგამს სწრაფ და ადეკვატურ ნაბიჯებს სამართლიანობის აღსადგენად”

 რა ვითარებაა ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით ქვეყანაში, რა შეიცვალა ამ მიმართულებით საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ, რა არის ყველაზე მნიშვნელოვანი დარღვევა ახალი ხელისუფლების პირობებში, რა ეტაპზეა ლაფანყურის სპეცოპერაციასთან დაკავშირებით საზოგადოებრივი საგამოძიებო კომისიის მუშაობა? ამ საკითხებზე “პრემიერს” სახალხო დამცველი უჩა ნანუაშვილი ესაუბრა.

_ ბატონო უჩა, ცოტა ხნის წინ დაბრუნდით ირანიდან, კონკრეტულად რა იყო თქვენი ვიზიტის მიზანი?

_ საქართველოს სახალხო დამცველი უკვე რამდენიმე წელია, ომბუდსმენთა ასოციაციაშია გაერთიანებული. ეს არის ორგანიზაცია, რომელიც აზიის თითქმის ყველა ქვეყნის ომბუდსმენს აერთიანებს. რამდენიმე წელიწადში ერთხელ ორგანიზაცია მართავს კონფერენციებს და გენერალურ ასამბლეას. სწორედ ასეთი ღონისძიება გაიმართა ირანში.  ვიზიტის ფარგლებში გავიცანი თითქმის ყველა ომბუდსმენი აზიის ქვეყნებიდან, მათ შორის ევროპის რამდენიმე ქვეყნიდანაც. ირანში ვიზიტით ვისარგებლე და ასევე, შევხვდი ფერეიდანში მცხოვრებ ქართველებს, მოვისმინე მათი პრობლემები.

_ თქვენ, როგორც სახალხო დამცველი, როგორ შეაფასებთ ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით არსებულ მდგომარეობას, რა შეიცვალა ამ მიმართულებით საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ?

_ მთავარი, რაც შემიძლია გამოვყო, არის ის, რომ, ფაქტობრივად, ჩიხიდან გამოვედით. ბოლო ცხრა წლის განმავლობაში არსებობდა ადამიანის უფლებების დარღვევის ბევრი ფაქტი, რომელზეც რეაგირება არ ხდებოდა შესაბამისი სტრუქტურების მხრიდან. ახლა კი, როცა დარღვევა გამოიკვეთება, იწყება გამოძიება და კონკრეტული პირების პასუხისმგებლობის საკითხი დგება. ზოგადად, ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით, მდგომარეობა უკეთესია, ვიდრე ერთი წლის წინათ იყო. ეს უფრო მეტად სამოქალაქო-პოლიტიკურ უფლებებს ეხება, როგორიცაა პენიტენციარულ სისტემაში  არსებული მდგომარეობა, სისხლის სამართლის პოლიტიკა უფრო ლიბერალური გახდა, შემცირდა პატიმრების სიკვდილიანობა, უფრო ღია და გამჭვირვალეა სასჯელაღსრულების დაწესებულება, სასამართლო გაცილებით დამოუკიდებელია, აღარ არის დამოკიდებული პროკურატურაზე, მიღებულია შრომის ახალი კოდექსი, რომელიც უფრო ამყარებს შრომით უფლებებს და ქვეყანას დასავლურ სტანდარტებთან აახლოებს, ნაკლებია მედიაზე ზეწოლის ფაქტები. რეალურად არც ერთ მოქალაქეს აქამდე არ მოუმართავს არჩევნებთან დაკავშირებული პრობლემატიკის გამო. თუმცა არის საკითხები, პრობლემები, რომელიც გამოიკვეთა, მაგალითად, საჯარო სამსახურებიდან ადამიანების უკანონოდ განთავისუფლების ფაქტები, შეუწყნარებლობის არაერთი ფაქტი გამოვლინდა, განსაკუთრებით მუსლიმანური აღმსარებლობის მქონე მოსახლეობის წინააღმდეგ. მიუხედავად ამისა, შემიძლია დადებითად შევაფასო გავლილი ერთი წელი, რადგან ბევრი საკითხისადმი მიდგომა გაუმჯობესდა.

_ მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით 27 ოქტომბრის შემდეგ დადებით ტენდენციებზე საუბრობთ, ევროპული სტრუქტურებიდან კვლავ ისმის შენიშვნები ამ მიმართულებით, მიგვითითებენ შერჩევით სამართალზეც. რატომ, რა არის მიზეზი?

_ როცა შერჩევით სამართალზე საუბრობ, ის გამყარებული უნდა იყოს კონკრეტული ფაქტებით. შერჩევითი სამართლის შესახებ ზეპირი განცხადებები პოლიტიკური განცხადებებია და მეტი არაფერი. როცა ამა თუ იმ პიროვნების პოლიტპატიმრად გამოცხადება ხდება, ამის დამადასტურებლად რაიმე მტკიცებულება უნდა არსებობდეს. ამ კუთხით მხოლოდ რამდენიმე პოლიტიკოსის განცხადება იყო და არც ერთ უფლებადამცველ ორგანიზაციას მსგავსი დასკვნა არ დაუდვია. ახლა მთავარია, პროცესები, რომელიც მაღალჩინოსნების წინააღმდეგ მიმდინარეობს, სტანდარტების, კანონის დაცვით წარიმართოს. დაველოდოთ პროცესების განვითარებას და დასკვნები შემდგომ გავაკეთოთ. ჯერჯერობით ვერ ვხედავ, რომ შერჩევით სამართალსა და პოლიტიკურ ნიშნით დევნას ჰქონდეს ადგილი.

_ ახალი ხელისუფლების პირობებში რა მიგაჩნიათ ყველაზე მნიშვნელოვან დარღვევად?

_ მნიშვნელოვანი დარღვევა არის ის, რომ არ ხდება სოციალურ-ეკონომიკური ხასიათის უფლებების დარღვევაზე რეაგირება. შეხვედრა მქონდა საკრებულოში, სადაც 7 500-ზე მეტმა მოქალაქემ მიმართა თბილისის მერიას ადეკვატური საცხოვრისის გამოყოფის მოთხოვნით, თუმცა უარი მიიღო. შეიძლება ყველა მათგანი უსახლკარო არ იყოს, მაგრამ მათ დიდ ნაწილს საცხოვრისი მართლა სჭირდება, თუმცა არ ხდება მათი პრობლემების გათვალისწინება. ვფიქრობ, მნიშვნელოვანია, მეტი ყურადღება მიექცეს სოციალურ-ეკონომიკური უფლებების დაცვასა და ბიუჯეტის დაგეგმვის პროცესი უფრო სოციალური და ხალხზე გათვლილი იყოს. ამიტომ ამ მიმართულებით ძალიან ბევრია გასაკეთებელი. გასაგებია, რომ გასულ წლებთან შედარებით ბიუჯეტი უფრო სოციალურია, გათვალისწინებულია საყოველთაო დაზღვევის პროგრამა და ა.შ., მაგრამ სოციალურ-ეკონომიკური ხასიათის უფლებების დაცვა სახელმწიფოსთვის უფრო პრიორიტეტული უნდა გახდეს.

_ როგორ ფიქრობთ, რატომ არ ხდება ამ კუთხით სათანადო რეაგირება?

_ კონკრეტული პასუხის გაცემა გამიჭირდება, თუმცა არის საკითხები, რომელზეც ხელისუფლებამ ვერ მოიცალა, ან ხელისუფლების მხრიდან ინტერესი არ ყოფილა. იგივე სამართლიანობის აღდგენის პროცესი. პროკურატურაში 17 000-მდე განცხადებაა შესული და მოქალაქეები მათი საქმეების გადახედვას ითხოვენ, საუბარია იგივე ქონებრივ დავებთან დაკავშირებით, თუმცა ეს პრობლემები დღემდე არ მოგვარებულა. ესეც, ვფიქრობ, ხელისუფლების კიდევ ერთი შეცდომაა, რადგან სამართლიანობის აღდგენის პროცესი დროში გაიწელა. შეიძლება ხელისუფლებას ჰქონდეს სამართლიანობის აღდგენის სურვილი, მაგრამ არ ხდება სწრაფი და ადეკვატური ნაბიჯების გადადგმა იმისთვის, რომ ეს საკითხი მოგვარდეს.

_ საპრეზიდენტო არჩევნებამდე ორ კვირაზე ნაკლები რჩება. რას ფიქრობთ არსებულ წინასაარჩევნო გარემოზე, რამდენად დაცულია ყველა მხარის, მათ შორის ამომრჩევლის უფლებები?

_ საარჩევნო საკითხებთან დაკავშირებით არსებულ დარღვევაზე ჩვენთვის არც ერთ მოქალაქეს არ მოუმართავს. თუმცა არსებობს გარკვეული ფაქტები, მაგრამ ამაზე რეაგირება უწყებათაშორისი კომისიის ფარგლებში ხდება, შესაბამისად, მოქალაქეებს ჩვენთვის არ მოუმართავთ. ახლა მოქალაქეები თავისუფლად გამოხატავენ თავის აზრს, არავინ აიძულებთ მათ, ამა თუ იმ გადაწყვეტილების მიღებას. ვფიქრობ, 2013 წლის საპრეზიდენტო არჩევნები უნდა იყოს თავისუფალი და საუკეთესო საქართველოს ისტორიაში, რადგან მეთოდები, რომლებსაც გასულ წლებში ჰქონდა ადგილი, აღარ ფიქსირდება.

_ ცოტა ხნის წინ “ნაციონალურმა მოძრაობამ” უწყებათაშორისი კომისია დატოვა, მიზეზად კი მისი ქმედითუუნარობა დაასახელა. როგორც “ნაციონალები” აცხადებენ, მათ მხარდამჭერებზე ხორციელდება ზეწოლა, შანტაჟი, რაზეც კომისია არ რეაგირებს. თუ მოგმართეს მათ შესაბამისი განცხადებით, ან თქვენ ხომ არ მოგიხდენიათ რეაგირება იმ დარღვევებზე, რაზეც საპარლამენტო უმცირესობა მიუთითებს?

_ აღნიშნულთან დაკავშირებით “ნაციონალურ მოძრაობას” ჩვენთვის არ მოუმართავს, თუ გვექნება მსგავსი ინფორმაცია, რა თქმა უნდა, რეაგირებას მოვახდენთ.

_ რაც შეეხება ბოლო კვირების განმავლობაში ერთ-ერთ აქტუალურ საკითხს, 16 წლის პატიმრის გოგა ძველაიას გარდაცვალების ფაქტს, საქმის გამოძიებაში სახალხო დამცველის რეკომენდაციით პროკურატურაც ჩაერთო. სასჯელაღსრულების სამინისტრო თვითმკვლელობის ვერსიაზე მიუთითებს, ოჯახის წევრები კი მკვლელობის შესახებ საუბრობენ. თქვენ რას ფიქრობთ მომხდართან დაკავშირებით, ხომ არ მიუთითებს ეს იმაზე, რომ ციხეში სისტემური დანაშაული ისევ არსებობს?

_ საქმეზე მიმდინარეობს გამოძიება და მნიშვნელოვანია, რომ ის წარიმართოს ეფექტურად, დროულად. მეტი დამოუკიდებლობისთვის საქმე პროკურატურამ უნდა გამოიძიოს. ჩვენ ვაკვირდებით გამოძიების მიმდინარეობას და საბოლოო შეფასებას გამოვაქვეყნებთ გამოძიების დასრულების შემდეგ. თუმცა ისმება კითხვები, თუ არსებობს საკნის 24-საათიანი მონიტორინგი, რამდენად მოხდა დროული რეაგირება, ან რამდენად შესაძლებელი იყო (ან არ იყო) მომხდარის თავიდან აცილება. ამ ყველაფერზე ჩვენც გვაქვს კითხვები და მას შემდეგ, რაც მომხდართან დაკავშირებით სრული სურათი გვექნება, განცხადებას გავაკეთებთ. თუმცა ვერ ვიტყვი, რომ ეს არის სისტემური დანაშაული. ვფიქრობ, სისტემური დანაშაული უფრო სხვა რამეს გულისხმობს, გარდაცვალების უფრო ბევრი ფაქტი უნდა იყოს, საგამოძიებო ორგანოების მხრიდან _ რეაგირების ნაკლები ხარისხი და ა.შ. მიმაჩნია, ძალიან მალე გაირკვევა ყველაფერი და ნათელი მოეფინება.

_ თქვენ ლაფანყურის საქმესთან დაკავშირებით სპეციალური საგამოძიებო კომისიის შექმნის ინიციატივით გამოხვედით. თუ შეიქმნა კომისია და რა ეტაპზეა მათი მუშაობის პროცესი?

_ კომისიის შემადგენლობა თითქმის ცნობილია. მომავალ კვირას კომისია ოფიციალურად დაიწყებს მუშაობას, სადაც შედიან ექსპერტები, სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები, ასევე პანკისის ხეობიდან უხუცესი საბჭოს წარმომადგენლები.

_ თქვენ არაერთხელ გააკრიტიკეთ ხელისუფლება ლაფანყურის საქმის გამო. როგორ ფიქრობთ, რატომ ვერ მოხერხდა ამ დრომდე საქმის გახსნა?

_ არ ვიცი, ალბათ, ამ კითხვას საგამოძიებო სტრუქტურებმა უნდა უპასუხონ. ფაქტია, რომ შედეგი არ დევს და გამოძიება კვლავ ღიაა და არანაირი ახალი დეტალი გამოკვეთილი არ არის. იმედი მაქვს, რომ ლაფანყურის საქმის გამოძიება მალე დასრულდება.

_ ბოლო დროს მუსლიმანებსა და ქრისტიანებს შორის დაპირისპირებამ მნიშვნელოვნად იმატა. ცოტა ხნის წინ ამ საკითხზე წმინდა სინოდმაც იმსჯელა და ხელისუფლებისგან საკითხის დასარეგულირებლად სამართლებრივი ბაზის შექმნა მოითხოვა. თქვენ რას ფიქრობთ, აუცილებელია, აღნიშნული საკითხი კანონის ჩარჩოში მოექცეს?

_ ბოლო თვეების განმავლობაში ამ კუთხით საკმაოდ ბევრი ინციდენტი იყო, რაც საკმარისია დაფიქრებისა და რეაგირებისთვის. ხელისუფლებამ გარკვეული ფორმატი უნდა მოიფიქროს იმისთვის, რომ მომხდარი გააანალიზოს, ხოლო მეორე მხრივ აირიდოს მსგავსი ფაქტები და მოხდეს პრევენცია.  კარგია, ცოტა ხნის წინ მუსლიმანთა თემის წარმომადგენლებს რომ შეხვდა პრემიერი, თუმცა ეს არ უნდა იყოს ერთჯერადი და უფრო სტაბილური თანამშრომლობა უნდა არსებობდეს. 

_ თქვენ სხვადასხვა სამთავრობო სტრუქტურებს არაერთ რეკომენდაციას უგზავნით, რამდენად რეაგირებენ?

_ იმის გამო, რომ ჩვენგან საკმაოდ ბევრი რეკომენდაცია გადის, სპეციალურ კვლევას ვატარებთ იმისთვის, რომ გავიგოთ, ჩვენი რეკომენდაციიდან რამდენი იქნა გათვალისწინებული და რომელმა სამინისტრომ მოახდინა რეაგირება. ამ საკითხზე ნოემბერში გვექნება პრეზენტაცია და საზოგადოებას მივაწვდით ზუსტ ინფორმაციას.

_ შეგიძლიათ, დაასახელოთ სახელმწიფო სტრუქტურები, რომლებიც თქვენს რეკომენდაციებს ითვალისწინებენ?

_ ახლა რაც მახსენდება, ჯანდაცვის სამინისტრო უფრო მეტად ასრულებს ჩვენს რეკომენდაციებს. თუმცა კვლევის დასრულების შემდეგ უფრო ნათელი სურათი გვექნება.

 მირანდა ნაბახტეველი, გაზეთი „პრემიერი“, 23-29 ოქტომბერი

FaceBook